در سایه جنگ اوکراین و همکاری‌های نزدیک ترکیه با اعضای ناتو، روبط ترکیه و روسیه روزهای سردی را سپری می‌کند. سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در تازه‌ترین‌رزمایش دریایی خود به دنبال مقابله با حمله احتمالی روسیه است. هدف از این رزمایش افزایش توانایی انجام وظایف دریایی از جمله کنترل دریا، تقویت دفاع جمعی ناتو و قابلیت‌های واکنش به بحران خواهد بود و ترکیه یکی از کشورهای حاضر در این رزمایش است.

واشنگتن هم که همواره محاسبات زیادی در خصوص نقش احتمالی ترکیه در طرح‌های آمریکا علیه روسیه و قبل از آن اتحاد جماهیر شوروی انجام داده و می‌کند.

در همین راستا درحالیکه اعلام شده بود ولادیمیر پوتین سفر، رئیس جمهور روسیه در ۱۲ ماه جاری به آنکارا سفر خواهد کرد، مسکو اعلام کرد این سفر لغو شده است و صحبت‌ها در مورد سرد شدن روابط دو طرف به دلایل مستقیم و غیرمستقیم آغاز شد که آخرین آن موافقت آنکارا با عضویت فنلاند و سوئد در ناتو بود.

اختلافات ترکیه با روسیه درباره اوکراین

از زمان تهاجم گسترده روسیه به اوکراین، ترکیه به دنبال حفظ روابط با روسیه و غرب بوده است. رویکردی که برای ادامه آن تلاش خواهد کرد.

از یک سو، آنکارا از کی‌یف حمایت نظامی و دیپلماتیک می کند. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قول داده است که هرگز تصرف خاک اوکراین توسط روسیه را نپذیرد. مانند موضعی که در زمان الحاق کریمه به مسکو در سال ۲۰۱۴ اتخاذ کرد. 

پس از شروع جنگ اوکراین، ترکیه در ابتدا از طریق یک قرارداد غلات با میانجیگری سازمان ملل متحد و اکنون به لطف یک کریدور در آب های سرزمینی خود، نقش مهمی در تضمین صادرات دریایی اوکراین ایفا کرده است.

 از سوی دیگر، ترکیه هرگز در تحریم روسیه به غرب نپیوست. این کشور پس از چین و هند به بزرگترین خریدار نفت خام روسیه تبدیل شده است. در حالی که بیشتر اروپا ارتباطات هوایی خود را با روسیه قطع کرده است، فرودگاه استانبول همچنان قطبی برای پروازها به و از شهرهای بزرگ روسیه است.  

در همین حال صحبت در مورد همکاری نظامی بیشتر بین آنکارا و کی‌یف، از جمله ساخت پهپاد‌های ترکیه در اوکراین، باعث آسیب بیشتر میان مسکو و آنکارا شد، درحالیکه آن‌ها بیشتر اوقات در مورد جزئیات کلی بحران سوریه اختلاف نظر داشتند.

مواضع مختلف مسکو و آنکارا درخصوص سوریه

پوتین از ابتدا در کنار بشار اسد ایستاد، در حالی که اردوغان تمام توانایی‌های مستقیم و غیرمستقیم خود را برای خلاصی از دست اسد به کار گرفت. حتی ارتش که ترکیه را به سوریه فرستاد و دوشادوش همه تروریست‌های مسلح علیه دولت سوریه جنگید.

از یک سو، دمشق که رابطه خوبی با مسکو دارد، خواهان پایان استقرار غیرقانونی ترکیه در شمال سوریه و عدم حمایت مخالفان سوری را عناصر تروریستی است و از سوی دیگر اردوغان ادعا می‌کند مدت‌هاست که از اسد خواسته است تا گام‌های ملموسی در جهت حمایت از بازگشت ۳.۷ میلیون آواره سوری که در حال حاضر در خاک ترکیه هستند، بردارد. 

ان درحاای است مسکو و دمشق بارها اعلام کردند سوریه آماده پذیرش آوارگان خود است، اما کشورهای غربی به خصوص آمریکا از بازگشت مردم سوریه به کشور خود جلوگیری می‌کنند.

استفاده ترکیه از سرزمین‌های دریایی خود

بحران اوکراین به عمیق‌تر شدن این تضاد‌ها کمک کرد، زیرا آنکارا یکی از اعضای ناتو است و این سازمان ده‌ها پایگاه در این‌کشور دارد که برخی از آن‌ها نزدیک دریای سیاه و تنگه‌های بسفر و داردانل هستند که تنها گذرگاه کشتی‌های روسی است.

اما برخی اقدامات ترکیه مانند بستن تنگه‌ها بر روی کشور‌هایی که همرز با آن نیستند منجر به خشم آمریکا و دیگر سران ناتو شد، زیرا آن‌ها معتقد بودند اردوغان به تحریم‌ها علیه روسیه پایبند نیست.

اماهمزمان ترکیه حضور خود را در دریای سیاه تقویت کرده است. یاشار گولر وزیر دفاع ترکیه در ۱۱ ژانویه عملیات دریایی مشترک با رومانی و بلغارستان را آغاز کرد که در از آن سه کشور کشتی‌های مین زدایی، کشتی‌های گشت زنی، هلیکوپتر‌ها و پهپاد‌ها را برای پاکسازی خطوط دریایی از مین‌های سرگردان مستقر کردند که از زمان آغاز جنگ اوکراین مشکلاتی را ایجاد کردند.

 پا گذاشتن ترکیه در حیاط خلوت روسیه

در شرایطی که همه می‌دانند واشنگتن همواره محاسبات زیادی در خصوص نقش احتمالی ترکیه در طرح‌های آمریکا علیه روسیه و قبل از آن اتحاد جماهیر شوروی انجام داده و انجام می‌دهد، ترکیه روابط مذهبی، ملی و عاطفی با جمهوری‌های اسلامی در آسیای مرکزی و قفقاز دارد که مسکو آن‌ها را حیاط خلوت خود می‌بیند. مداخله مستقیم نظامی ترکیه در طول جنگ جمهوری آذربایجان ارمنستان که با الحاق منطقه مورد مناقشه قره باغ به جمهوری آذربایجان پایان یافت.

مسکو ناراحتی خود از چنین نقش ترکیه و احتمالات آینده را پنهان نمی‌کند. حضور حدود بیست میلیون مسلمان در داخل مرز‌های روسیه که برخی از آن‌ها به دلایل مذهبی و ملی گرایانه با ترکیه خود را یکی می‌بینند، نگرانی روسیه را برانگیخته است.

بدون همه این داده‌های متناقض و درهم تنیده که مانع از ادامه دیدار‌ها و تماس‌های مکرر اردوغان و پوتین تا زمانی که منافع اقتصادی آن را ایجاب می‌کند، مسکو روی دور نگه داشتن آنکارا تا حد امکان از واشنگتن شرط‌بندی کرده است. این چیزی است که تا کنون به دلیل نیاز آنکارا به گاز طبیعی روسیه که حدود نیمی از مصرف سالانه ترکیه را پوشش می‌دهد، موفق شده است. 

همکاری‌های ایجابی مسکو و آنکارا

شرکت‌های روسی نیز از سویی دیگر در حال ساخت رآکتور‌های هسته‌ای در جنوب ترکیه هستند. در همین حال سالانه حدود ۷ میلیون گردشگر روسی از استان‌های جنوبی ترکیه بازدید می‌کنند و حدود ۲۰۰ هزار نفر از آن‌ها در ترکیه خانه خریداری کرده اند و برخی نیز تابعیت آن را دریافت کرده اند. 

در همین شرایط شرکت‌های ترکیه‌ای ده‌ها پروژه عمرانی به ارزش ده‌ها میلیارد دلار را با همتایان روسی خود اجرا می‌کنند، آن‌ها نیز سود‌های مشابهی از صادرات محصولات کشاورزی به روسیه به دست می‌آورند.

روابط تاریخی مسکو و آنکارا

علاوه بر این داده‌ها که اعم از منفی و مثبت بودند باید به روابط تاریخی ۵۰۰ سال اخیر روسیه و ترکیه نیز نگاهی انداخت.

محافل ناسیونالیست در ترکیه و تا حدودی در روسیه، هر از گاهی این خاطرات مذهبی و ناسیونالیسم را یادآوری می‌کنند که علت شانزده جنگ وحشیانه بین روسیه تزاری و امپراتوری عثمانی بود. 

ترکیه پس از پیوستن به ناتو در سال ۱۹۵۲ و سپس به پیمان بغداد در سال ۱۹۵۵ به یک سنگر جلویی برای دفاع از اردوگاه غربی تبدیل شد و تعداد پایگاه‌های نظامی آمریکا و ناتو در ترکیه را در اواسط دهه ۱۹۶۰ به بیش از ۱۵۰ پایگاه رساند. 

واشنگتن تأثیر عمده‌ای بر همه تحولات در سیاست و اقتصاد ترکیه داشته و دارد. زیرا تاجران بزرگ و شرکت‌های بزرگ روابط درهم تنیده و پیچیده‌ای با دنیای اقتصاد و امور مالی در آمریکا و کشور‌های اتحادیه اروپا دارند. 

این ممکن است عقب نشینی اردوغان از موضع اعتراضی خود نسبت به پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو را به رغم تهدید‌ها آنکارا توسط واشنگتن و پایتخت‌های غربی توضیح دهد. 

 اردوغان که رابطه خوبی با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا ندارد بر روی تحولات مرحله بعدی در آمریکا با احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید شرط بندی می‌کند. چراکه بازگشت ترامپ، اردوغان را خوشحال می‌کند، زیرا او رابطه صریح با ترامپ داشت، اگرچه مواضعش نسبت به او تندتر بود.

ترامپ در یکی از اظهارات خود گفت که اردوغان را تحسین می‌کند و او را بسیار دوست دارد، زیرا هر آنچه را که به او می‌گوید اجرا می‌کند. این بیانیه پس از توئیت‌های ترامپ در حساب کاربری خود در پلتفرم X (توئیتر سابق) منتشر شد که در آن اردوغان را تهدید کرد و به او قول داد که اگر فریار برونسون را در سال ۲۰۱۸ آزاد نکند، اتعاقات خوبی در راه نیست.

تاثیر انتخابات آمریکا بر سردی روابط

مسکو تا زمان انتخابات آمریکا مواضع احتمالی رئیس جمهور اردوغان در قبال واشنگتن را زیر نظر دارد که به سردی بیشتر روابط آنکارا با مسکو منجر می‌شود.

معلوم نیست تا چه زمانی اردوغان در تاکتیک‌های خود در برقراری تعادل در روابط با دو طرف موفق خواهد بود. اما به نظر می‌رسد که از آن‌ها بیشترین بهره را برده است، زیرا می‌داند که آن‌ها بیشتر از نیاز او به او نیاز دارند زیرا ترکیه دارای موقعیت استراتژیک بسیار مهمی برای هر دو طرف است.

تهیه و تنظیم: مینا عظیمی