باشگاه خبرنگاران جوان؛ منصور براتی* - بجز نظرسنجی‌‎های سوگیرانه شبکه ۱۴ تلویزیون اسرائیل، تقریباً همه نظرسنجی‌ها ندای پایان ایام اقتدار نتانیاهو و تسلط وی بر جناح راست صهیونیستی را سر داده‌اند.

ثبات سیاسی یکی از گمشده‌های امروز اسرائیل است. این درحالیست که در ۱۵ سال اخیر بنیامین نتانیاهو و حزب لیکود عمدتاً جزو عوامل ثبات سیاسی در سرزمین‌های اشغالی بوده‌اند.  از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ همکاری با نتانیاهو برای بسیاری از احزاب و شخصیت‌های سیاسی جذابیت خود را از دست داد و نتانیاهو رفته رفته از عامل انسجام‌بخش سپهر سیاسی به عامل انسداد مبدل شد؛ حزب کارگر برای آخرین بار در سال ۲۰۱۱ و در دوره رهبری ایهود اولمرت برای مدتی در کابینه ائتلافی حزب لیکود مشارکت کرد. پس از آن نوبت به یائیر لاپید و صیپی لیونی رسید که با ورود به کابینه ائتلافی نتانیاهو در سال ۲۰۱۳ و اخراج شدن در پایان سال ۲۰۱۴ از بی بی رویگردان شوند. همچنین اوج‌گیری اختلافات میان نتانیاهو و آویگدور لیبرمن، رهبر حزب اسرائیل خانه ما بر سر آتش‌بس با حماس در سال ۲۰۱۸ نیز باعث شد، لیبرمن از حلقه متحدان نتانیاهو خارج شود.

با سر رسیدن بحران تشکیل کابینه و برگزاری ۵ انتخابات متوالی از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ (که خود معلول رویگردانی شرکای پیشین از نتانیاهو بود)، بنی گانتس نیز پس از یک تجربه تلخ ائتلاف ۱۳ ماهه با نتانیاهو به خیل مخالفان وی اضافه شد. آخرین فردی که به جمع مخالفان نتانیاهو اضافه شد، نفتالی بنت بود که همواره در دوره فعالیت سیاسی خود در کنار بی بی بود. بنت نیز پس از انتخابات ۲۰۲۲ به مخالفان پیوست و نخست وزیری کابینه تغییر را با یائیر لاپید تقسیم کرد.

کارشکنی‌های حزب لیکود در دوره کابینه تغییر باعث فروپاشی این کابینه شد و این رویداد مناسبات بنت و نتانیاهو را بیش از پیش تخریب کرد. اکنون انتظار می‌رود تأسیس حزب جدید بنت نیز بیش از هرکس دیگر برای نتانیاهو و حزب لیکود خبر بدی باشد.

با وجود همه این شرایط نتانیاهو و حزب لیکود در انتخابات نوامبر ۲۰۲۲ موفق به کسب یک پیروزی نسبتاً قاطع شده و بار دیگر از اول ژانویه ۲۰۲۳ در رأس راست‌گراترین و مذهبی‌‎ترین کابینه تاریخ رژیم صهیونیستی به قدرت برگشتند.

بحران‌های جدید و ریزش محبوبیت لیکود

اما همین پیروزی درخشان، مشکلات بعدی را رقم زد. نتانیاهو و ائتلاف او که به دلیل برخورداری از حاشیه امنیت مناسب با ۸ کرسی اختلاف با اپوزیسیون توانایی بالایی برای تغییر قوانین و رویه‌های جاری در خود می‌دید. برنامه‌ای جاه‌طلبانه را برای اعمال اصلاحات مدنظر خود در دستورکار قرار داد که با «اصلاحات قضایی» آغاز می‌شد. علت این امر آن بود که دیوان عالی در قوانین جاری رژیم اسرائیل از قدرت کافی برای لغو بسیاری از قوانین و احکام دولتی و نیز حتی آیین‌نامه‌ها و تصویب‌نامه‌ها برخوردار است و ورود به مسیر تصویب قوانین مورد نظر قطعاً با مانع دیوان روبه‌رو می‌شد.

اما اصلاحات قضایی خود به نخستین عامل شکست بعدی نتانیاهو مبدل شد. یاریو لوین، وزیر دادگستری روز سوم ژانویه ۲۰۲۳ از طرح اصلاحات قضایی رونمایی کرد و از روز هفتم ژانویه اعتراضات به این طرح آغاز شد. اعتراضات ۳۹ هفته به طول انجامید و از یکسو باعث شکل‌گیری یک دو قطبی بی‌سابقه در سرزمین‌های اشغالی شد و از سوی دیگر توجه دستگاه‌های امنیتی و نظامی را به شدت به داخل سرزمین‌های اشغالی و روند اعتراضات معطوف کرد؛ هر دو رویداد قطعاً در انتخاب شدن ۷ اکتبر ۲۰۲۳ برای اجرای عملیات «طوفان الاقصی» از سوی گروه‌های مقاومت فلسطین موثر واقع شد.

شکست اسرائیل در پیش‌بینی و سپس خنثی‌سازی حمله حماس در ۷ اکتبر باعث شد محبوبیت حزب لیکود و شخص نتانیاهو که با اصلاحات قضایی نسبت به نوامبر ۲۰۲۲ دچار نقصان شده بود، یک ضربه اساسی‌تر را نیز دریافت کرده و از حدود ۲۵ کرسی به بین ۱۵ تا ۱۷ کرسی سقوط کند.

در طول مدت زمانی که از ۷ اکتبر می‌گذرد و دستیابی به پاره‌ای دستاورد‌های نظامی در نوار غزه، لبنان و سوریه و همچنین تشدید شدن روند تقابل میان ایران و اسرائیل، نتانیاهو موفق شد بخشی از محبوبیت از دست رفته را احیا کند و هم اکنون در اوایل مارس ۲۰۲۵، حزب لیکود در بیشتر نظرسنجی‌های معتبر در اسرائیل بین ۲۲ تا ۲۵ کرسی در نوسان است و تا در صورت نادید گرفتن حزب جدید نفتالی بنت در صدر احزاب موجود اسرائیلی قرار می‌گیرد.

اما جبران مافات نتانیاهو هنوز نتوانسته باعث شود حزب لیکود در سطح ائتلاف‌سازی مجدداً در وضعیت تشکیل ائتلاف اکثریتی قرار گیرد و مجموعه احزاب اپوزیسیون (با کمک احزاب عربی) در بیشتر نظرسنجی‌ها موفق به تشکیل ائتلاف می‌شوند.

شبح راست جدید و بازگشت نفتالی بنت

در چنین شرایطی شاهد تحولی مهم در وضعیت وفاداری بخش بزرگی از ساکنان سرزمین‌های اشغالی هستیم. بخش بزرگی از هواداران جناح راست که در طول ۲۰ سال گذشته همواره از حزب لیکود حمایت کرده‌اند، هنوز به دنبال یک خانه جدید هستند.

در ماه‌های نخستین جنگ اخیر، بخش عمده ناراضیان از حزب لیکود به سوی بنی گانتس حرکت کرده بودند، اما حضور وی در کابینه جنگی، عدم انتقاد صریح از عملکرد نتانیاهو و همچنین تعلق داشتن گانتس به جناح میانه باعث شده بخش عمده جامعه مردد و بریده از نتانیاهو، از گانتس نیز رویگردان شده و به دیگر احزاب از جمله اسرائیل خانه ما که سنخیت بیشتری با جناح راست دارند فکر کنند.

در چنین شرایطی بیشتر نظرسنجی‌های معتبر در سال گذشته همواره اقدام به بررسی سناریوی دومی می‌کنند که در آن نفتالی بنت در رأس حزبی جدید به سپهر سیاسی و رقابت‌های انتخاباتی بازگشته است. در بیشتر نظرسنجی‌های مذکور حزب جدید با اختلاف بین ۲ تا ۵ کرسی از لیکود پیشی گرفته و در صدر همه احزاب قرار می‌گیرد.

این امر با ثبت حزب سیاسی جدیدی از سوی بنت در وزارت داخلی اسرائیل با عنوان موقتی «بنت ۲۰۲۶» از روز اول آوریل ۲۰۲۵ نیز همراه شده و امروز سناریوی بازگشت بنت از همیشه جدی‌تر به نظر می‌رسد. همه نظرسنجی‌های انجام شده با سناریوی بازگشت بنت نشان می‌دهند که بلوک مخالفان نتانیاهو با کمک بنت می‌توانند بدون نیاز به رأی و حمایت احزاب عربی و با برخورداری از یک حاشیه امنیت بسیار اطمینان بخش، اقدام به تشکیل ائتلاف کنند. امری که چشم‌انداز ثبات ائتلاف مذکور را برخلاف ائتلاف شکننده بنت – لاپید به شدت تقویت می‌کند.

در واقع به نظر می‌رسد قشر بزرگی از هواداران جناح راست در اسرائیل، امروز دیگر خواستار پوست اندازی جامعه و حرکت به سوی نسلی جدید از رهبران و گذر از بنیامین نتانیاهو است. به همین دلیل امروز دیگر تصور کردن جناح راست صهیونیستی بدون بنیامین نتانیاهو برخلاف دوران پیش از ۷ اکتبر هم قابل تصور است و با توجه به واقعیات‌های موجود نزدیک به تحقق نیز به‌نظر می‌رسد.

البته هنوز هیچ چیز قطعی نیست. سپهر سیاسی اسرائیل در سال‌های اخیر به شدت فعال بوده و دچار تحولات عمیقی شده است. در چنین وضعیتی از یکسو ممکن است بنیامین نتانیاهو با حملات خارجی یا ترفند‌های داخلی دیگر بتواند، بخش دیگری از اعتبار و محبوبیت از کف رفته را احیا کند. همچنین این احتمال وجود دارد که در صورت تشدید بحران‌هایی که ممکن است در نتیجه تلاش ائتلاف حاکم برای کنار گذاشتن رونن بار، رئیس شین بت و گالی بهاراو – میارا، دادستان کل یا جلوگیری از تشکیل کمیته حقیقت‌یابِ حاکمیتی برای بررسی علل شکست ۷ اکتبر ۲۰۲۳ رخ دهد، بحران محبوبیت لیکود و نتانیاهو بیش از پیش تشدید شود.

همچنین ممکن است تلاش‌های دیگر احزاب نیز بر سرنوشت نتایج نهایی انتخابات آتی و میزان رأی این جناح راست جدیدِ منهای نتانیاهو موثر واقع شود. به عنوان مثال اگر میان بنت و آویگدور لیبرمن ائتلافی ایجاد شود، پیامد مهمی در پی خواهد داشت. یا اگر ائتلاف چپ – میانه گسترده‌تری با محوریت گادی آیزنکوت و احزاب یش عتید (لاپید) و دموکرات‌ها (گولان) و حتی شاید ائتلاف اتحاد ملی (گانتس) ایجاد شود، ممکن است بر میزان گرایش به حزب جدید یا ائتلافی که نفتالی بنت رهبری آن را داشته باشد اثر منفی بگذارد.

در نهایت آنچه امروز از بین سطور نظرسنجی‌های اسرائیلی می‌توان خواند این است که عصر نتانیاهو در حال پایان یافتن است و احیای جایگاه او در طول حدود یکسالی که انتخابات بعدی مانده نیازمند یک معجزه است.

*پژوهشگر مسائل اسرائیل