باشگاه خبرنگاران جوان؛ فاطمه کربلایی - داشتن آموزش درست در زمینه فضای مجازی برای مراقبت از کودکان و حفظ آنان از خطرات تهدیدآمیزی که در این  فضا می‌تواند وجود داشته باشد، امروزه به یکی از وظایف والدین تبدیل شده که باید به آن توجه داشت و بی اهمیت انگاشتن این موضوع می‌تواند عواقبی را برای خانواده‌ها، فرزندان و آینده آن‌ها به همراه داشته باشد.

فریبرز درتاج، روانشناس تربیتی و معاون پژوهشی سازمان نظام روان‏شناسی و مشاوره کشور در این باره در پاسخ به خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان، مطرح کرد: «آموزش جوانان در فضای مجازی برای جلوگیری از پدیده‌های خطرناک آنلاین، مانند چالش نهنگ آبی، بازی مضری که بازیکنان را مجبور می‌کند تا کار‌های خودویرانگر را طی ۵۰ روز انجام دهند و به خودکشی منجر می‌شود، بسیار مهم است. این چالش که حدودا سال ۲۰۱۶ در روسیه آغاز شد، نمادی از دستکاری تاریک افراد آسیب پذیر است که به دنبال تعلق در فضا‌های دیجیتال هستند.»

این روانشناس تربیتی افزود: «نفوذ فراگیر رسانه‌های اجتماعی و جذابیت پذیرش آنلاین، خطرات مرتبط با چنین چالش‌هایی را تشدید می‌کند و بر نیاز فوری به آموزش جامع در زمینه سواد دیجیتال و ایمنی آنلاین تأکید می‌کند. حوادث قابل توجه مرتبط با چالش نهنگ آبی، زنگ خطر قابل توجهی را در میان والدین، مربیان و متخصصان بهداشت روان ایجاد کرده است و بحث‌هایی را در مورد چگونگی تجهیز جوانان به دانش و مهارت‌های لازم برای حرکت در فضای مجازی برانگیخته است.»

فریبرز درتاج بیان کرد: «استراتژی‌های کلیدی برای آموزش مؤثر سایبری شامل تقویت سواد دیجیتال، درگیر کردن دانش‌آموزان از طریق یادگیری تعاملی و مقابله با آزار و اذیت سایبری در برنامه‌های درسی مدرسه است. برنامه‌هایی با هدف آموزش رفتار آنلاین مسئولانه و شهروندی دیجیتال می‌توانند به طور قابل توجهی به ایجاد یک جامعه آنلاین حمایتی کمک کنند و در عین حال جذابیت چالش‌های خطرناکی مانند چالش نهنگ آبی را کاهش دهند.»

معاون پژوهشی سازمان نظام روان‏شناسی و مشاوره کشور اضافه کرد: «علاوه بر این، همکاری بین مربیان، والدین و شرکت‌های فناوری برای ایجاد چارچوب‌های آموزشی قوی که رفاه جوانان را در دنیای دیجیتالی فزاینده تضمین می‌کند، ضروری است. با اجرای رویکرد‌های چندوجهی که شامل سواد دیجیتال، رفتار مسئولانه و فرهنگ همدلی است، ذی‌نفعان می‌توانند برای جلوگیری از حوادثی که از آسیب پذیری‌های جوانان در فضای مجازی سوء استفاده می‌کنند، با یکدیگر همکاری کنند. این تلاش مشترک برای ایجاد یک محیط آنلاین امن‌تر که نه تنها از جوانان محافظت می‌کند، بلکه آن‌ها را برای تعامل مثبت با دنیای دیجیتال نیز توانمند می‌سازد، حیاتی است.»

فریبرز درتاج تأ کید کرد: « همان طور که گفتم؛ برای رسیدن به آموزش صحیح در زمینه فضای مجازی و جلوگیری از اتفاقاتی مشابه چالش نهنگ آبی، باید از رویکردی چندجانبه استفاده کرد که شامل خانواده‌ها، مدارس، رسانه‌ها و سیاست‌گذاران می‌شود.»

این روانشناس تربیتی در ادامه به مواردی اشاره کرد که  می‌تواند به این هدف کمک کند:

۱)    آگاهی‌بخشی و آموزش عمومی
•    آموزش دیجیتال برای همه: باید مهارت‌های استفاده ایمن و اخلاقی از فضای مجازی به افراد آموزش داده شود. این آموزش‌ها باید شامل مواردی مانند تشخیص محتوای مخرب، حفاظت از حریم خصوصی و اهمیت گزارش محتوای مضر باشد.
•    کارگاه‌های آموزشی: مدارس و سازمان‌های فرهنگی می‌توانند کارگاه‌هایی برای کودکان، نوجوانان و حتی والدین برگزار کنند تا خطرات فضای مجازی را بشناسند.
•    تولید محتوای جذاب: تولید فیلم‌ها، انیمیشن‌ها و بازی‌های آموزشی که جذاب باشند و اطلاعات درستی درباره خطرات اینترنت ارائه دهند.

۲)    ارتقای سواد رسانه‌ای
•    آموزش به کاربران، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، در مورد تشخیص محتوای ناسالم یا دستکاری‌شده و مقابله با فریبکاری‌های آنلاین، نقش کلیدی دارد.
•    سواد رسانه‌ای باید بخشی از برنامه درسی مدارس شود.

۳)    نقش خانواده
•    گفت‌وگوی باز با فرزندان: والدین باید فضایی ایجاد کنند که کودکان به راحتی بتوانند درباره تجربیات خود در فضای مجازی صحبت کنند.
•    نظارت آگاهانه: والدین باید با ابزار‌ها و روش‌های مدیریت و نظارت بر استفاده از اینترنت توسط فرزندان آشنا باشند؛ مانند نرم‌افزار‌های کنترل والدین.
•    آموزش همدلانه: به جای تهدید یا سخت‌گیری بیش از حد، والدین باید از طریق آموزش و اعتمادسازی، فرزندان را در مسیر استفاده ایمن از فضای مجازی هدایت کنند.

۴)    نظارت و قانون‌گذاری
•    فیلتر و گزارش محتوای مخرب: پلتفرم‌های آنلاین باید محتوای خطرناک و مخرب را سریع‌تر شناسایی و حذف کنند. این امر نیاز به همکاری با دولت‌ها و نهاد‌های بین‌المللی دارد.
•    تدوین قوانین سختگیرانه: قوانین جدی برای مقابله با تولید و توزیع محتوای آسیب‌زا یا چالش‌های خطرناک باید وضع شود.
•    همکاری پلتفرم‌ها: شرکت‌های فناوری باید برای جلوگیری از انتشار محتوای مضر، مانند چالش نهنگ آبی، همکاری کنند.

۵)    حمایت روانی و اجتماعی
•    ایجاد مرکز‌های مشاوره روان‌شناسی آنلاین و حضوری برای کمک به نوجوانانی که تحت تأثیر محتوای آسیب‌زا قرار گرفته‌اند.
•    حمایت از گروه‌های در معرض خطر: شناسایی افرادی که در شرایط روانی حساس یا پرخطر قرار دارند و حمایت از آن‌ها.

۶)    تشویق به استفاده مثبت از فضای مجازی
•    ترویج فعالیت‌های آنلاین مثبت مانند بازی‌های آموزشی، برنامه‌های یادگیری آنلاین، یا گروه‌های اجتماعی که هدفشان ترویج خلاقیت و همبستگی است.
•    آموزش به کاربران درباره فرصت‌هایی که فضای مجازی می‌تواند در زمینه‌های آموزشی، حرفه‌ای و سرگرمی ایجاد کند.

۷)    مطالعه و پژوهش مداوم
•    انجام پژوهش‌های جامع درباره چالش‌ها و تهدید‌های جدید در فضای مجازی، مانند چالش‌های ویروسی یا محتوای خطرناک، و توسعه راهکار‌های مؤثر برای مقابله با آن‌ها.

در نهایت، باید گفت کلید جلوگیری از مواردی مانند چالش نهنگ آبی، ترکیب آموزش، نظارت و آگاهی‌بخشی است. همه نهاد‌ها از جمله خانواده، مدارس، رسانه‌ها و قانون‌گذاران باید در این مسیر همسو عمل کنند. ایجاد فرهنگی که استفاده آگاهانه از فضای مجازی را تقویت کند، می‌تواند کودکان و نوجوانان را از خطرات محافظت کند و در عین حال از فرصت‌های این فضا به بهترین شکل بهره‌برداری کند.