باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار- «ترامپ به دنبال خلع سلاح ایران نیست.» این جمله، خلاصه‌ای است از گزارش یکی از رسانه‌های کشور که اخیراً منتشر شده است؛ گزارشی که در تلاش است تا اقدامات ترامپ را توجیه کند. در بخشی از این گزارش آمده است: «در حقوق بین‌الملل، میان کنترل تسلیحات (Disarmament) و خلع سلاح (Arms Control) تفاوت‌هایی وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.» به نظر می‌رسد نویسنده آن‌چنان درگیر توجیه اقدامات ترامپ بوده که حتی ترجمه صحیح این دو واژه را نیز اشتباه و برعکس نوشته است.

خلع سلاح به چه معناست؟

خلع سلاح (Disarmament) در متون حقوقی بین‌المللی به فرآیند کاهش، محدودسازی یا حذف کامل تسلیحات نظامی یک کشور یا گروهی از کشورها از طریق معاهدات، موافقت‌نامه‌ها یا اقدامات داوطلبانه اشاره دارد. این مفهوم می‌تواند شامل سلاح‌های متعارف، سلاح‌های کشتار جمعی (مانند هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی) و حتی نیروهای مسلح باشد.

فرهنگ آکسفورد خلع سلاح را این‌گونه تعریف می‌کند: «Disarmament” is the usual term to denote the elimination, as well as the limitation or reduction, through negotiations and subsequent international agreement, of the means by which nations wage war. 
خلع سلاح اصطلاحی است که به حذف، محدودسازی یا کاهش ابزارهایی که کشورها با آن‌ها جنگ می‌کنند، از طریق مذاکرات و توافقات بین‌المللی، اشاره دارد.»

ابعاد خلع سلاح در حقوق بین‌الملل شامل خلع سلاح کلی و جامع (General and Complete Disarmament - GCD) است. هدف نهایی که سازمان ملل از آن حمایت می‌کند، حذف تمامی تسلیحات نظامی در سطح جهانی است. این ایده بیشتر در اسناد آرمانی مانند منشور سازمان ملل (ماده ۲۶) و قطعنامه‌های مجمع عمومی مطرح شده است.

نوع دیگر، خلع سلاح خاص (Specific Disarmament) است که محدود به یک نوع سلاح یا یک منطقه جغرافیایی خاص است. نمونه‌های آن شامل معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT - 1968)، کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی (CWC - 1993) و معاهده منع مین‌های ضدنفر (Ottawa Treaty - 1997) می‌شود.

خلع سلاح همچنین می‌تواند یک‌جانبه، دوجانبه یا چندجانبه باشد. در خلع سلاح یک‌جانبه، کشوری به‌تنهایی اقدام به کاهش یا حذف تسلیحات خود می‌کند. در خلع سلاح دوجانبه، دو کشور توافق می‌کنند تا تسلیحات خود را کاهش دهند، مانند معاهده استارت (START) بین آمریکا و روسیه. در خلع سلاح چندجانبه، این فرآیند از طریق سازمان‌های بین‌المللی یا توافقات جهانی اجرا می‌شود.

تفاوت خلع سلاح با کنترل تسلیحات چیست؟

خلع سلاح به معنای کاهش یا حذف کامل یک نوع سلاح است، در حالی که کنترل تسلیحات (Arms Control) به معنای محدود کردن تولید، استقرار یا استفاده از سلاح‌ها بدون لزوماً حذف آن‌ها است. به عبارت دیگر، خلع سلاح به دنبال حذف کامل تسلیحات است، در حالی که کنترل تسلیحات به دنبال مدیریت و محدودسازی آن‌ها است.

در این یادداشت آمده است: «سیاست ایالات متحده این است که ایران از دستیابی به سلاح هسته‌ای و موشک‌های بالستیک قاره‌پیما محروم شود... و برای مقابله با توسعه تهاجمی ایران در زمینه موشک‌ها و سایر قابلیت‌های تسلیحاتی نامتقارن و متعارف اقدام گردد.»

بنابراین، همان‌طور که مشاهده می‌شود، ترامپ به دنبال محدودیت و حذف موشک‌های بالستیک ایران و حتی سایر قابلیت‌های تسلیحاتی نامتقارن و متعارف ایران است. امری که کاملاً منطبق با مفهوم خلع سلاح (فرآیند کاهش، محدودسازی یا حذف کامل تسلیحات نظامی) در متون حقوقی بین‌المللی است.

با توجه به تعاریف و مفاهیم ارائه‌شده، به نظر می‌رسد که ادعای این رسانه مبنی بر اینکه «ترامپ به دنبال خلع سلاح ایران نیست» نادرست است. سیاست‌های اعلام‌شده توسط ترامپ نشان‌دهنده تمایل به حذف یا محدودسازی قابل‌توجهی در توانایی‌های تسلیحاتی ایران است که با تعریف خلع سلاح در حقوق بین‌الملل مطابقت دارد. بنابراین، برخلاف ادعای مطرح‌شده، ترامپ به‌وضوح به دنبال خلع سلاح ایران است.