باشگاه خبرنگاران جوان - در جهان سیاست قرن ۲۱، یک ژست ساده یا یک اشتباه تایپی می‌تواند رهبران قدرتمند را از سِن سیاست به صحنه میم‌های اینترنتی پرتاب کند. زمانی که شبکه‌های اجتماعی فرمان روایت را به‌دست می‌گیرند، اقتدار رسمی، جای خود را به تصویر طنزآلود و مردمی می‌دهد

‌دستکش‌های بافتنی که دنیا را گرفتند

در یکی از روز‌های سرد ژانویه ۲۰۲۱، مراسم تحلیف رئیس‌جمهور جدید آمریکا در واشنگتن در جریان بود که عکسی متفاوت، به سرعت در فضای مجازی فراگیر شد. در این تصویر، برنی سندرز سناتور سرشناس، با کاپشن معمولی و دستکش‌های پشمی دستباف، دور از تشریفات معمول سیاستمداران، روی صندلی نشسته و دستانش را چلیپا کرده بود. حالت او چنان غیررسمی بود که بسیاری گفتند انگار به‌جای شرکت در یک رویداد تاریخی، برای انجام کار‌های روزمره بیرون رفته است. همین سادگی و ژست غیرمنتظره کافی بود تا ارتشی از کاربران اینترنت، این تصویر را دستمایه خلاقیت طنزآمیز کنند. به چشم برهم‌زدنی، عکس سناتور سندرز با آن دستکش‌های معروف، در هر جایی که فکرش را بکنید ظاهر شد؛ از نقاشی‌های مشهور گرفته تا پوستر فیلم‌ها و صحنه‌های مسابقات ورزشی.

سندرز بدون آنکه خود بخواهد، ستاره اینترنتی آن روز شد. تصویر او با سرعتی باورنکردنی میلیون‌ها بار به اشتراک گذاشته ‌ و میم‌‌های بی‌شماری بر اساس آن ساخته شد.سندرز که به اخمو بودن شهرت دارد، این بار با نیم‌نگاهی همراه با لبخند به این موج نگاه کرد. در مصاحبه‌ای گفت از اینکه دستکش‌های بافتنی و چهره جدی‌اش تبدیل به سوژه شادی مردم شده خوشحال است، به‌ویژه که ثمره آن کمک به نیازمندان بوده است. در واقع تیم او با الهام از این میم، بلافاصله اقدام به فروش سویشرت و تی‌شرت‌هایی با تصویر همان عکس کرد و طی چند روز حدود ۱٫۸ میلیون دلار برای امور خیریه در ایالت ورمانت جمع‌آوری کرد. 

  وقتی نخست‌وزیر معلق ماند!

سیاستمداران بریتانیایی از دیرباز سوژه طنز ملت خود بوده‌اند‌ اما بوریس جانسون استعداد ویژه‌ای در این زمینه دارد. جانسون با موهای ژولیده و رفتارهای خارج از چارچوب، عملا کاریکاتوری متحرک به نظر می‌رسد و خود نیز از این شهرت گریزان نیست. یکی از به‌یادماندنی‌ترین صحنه‌هایی که از او در خاطر جهان مانده، آویزان ماندنش از یک زیپ‌لاین در سال ۲۰۱۲ است.

در اوج جشن‌های المپیک لندن، شهردار وقت لندن (جانسون) تصمیم گرفت با دو پرچم کوچک بریتانیا در دست، سوار زیپ‌لاین شود و میان زمین و هوا شادی خود را نمایش دهد. غافل از آنکه وسط راه سرعتش کم شد و او در حالی که ۱۰ متر از زمین فاصله داشت، همانطور معلق ماند. مردمی که نظاره‌گر این صحنه بودند، با ناباوری و خنده عکس‌ها و ویدئوهایش را ثبت و روانه اینترنت کردند. ظرف چند دقیقه هشتگ «BorisDangling» در توئیتر به راه افتاد و سیل تصاویر فتوشاپ‌شده او در موقعیت‌های خنده‌دار به جریان افتاد.

تصویر جانسون که با کت‌وشلوار و کلاه ایمنی، دو پرچم را همچنان در دست گرفته و میان آسمان و زمین گیر کرده بود، به سرعت به نمادی طنزآمیز تبدیل شد. رسانه‌های بریتانیا و جهان با شیطنت این واقعه را پوشش دادند و کار تا جایی پیش رفت که سایت‌ها و بلاگ‌های مخصوصی فقط برای اشتراک‌گذاری میم‌های «بوریس آویزان» ساخته شد.

اما شاید جالب‌تر از خود واقعه، تأثیر آن بر تصویر عمومی جانسون بود. بسیاری از سیاستمداران اگر چنین صحنه مضحکی از آنها منتشر می‌شد، احتمالاً آن را شکستی تبلیغاتی می‌دیدند؛ اما برای جانسون این اتفاق کاملا در راستای شخصیت «دلقک‌وار اما دوست‌داشتنی»اش بود. او بعدا با خنده از آن روز یاد کرد و حتی منتقدانش اعتراف کردند که این اشتباه عجیب، به جای تخریب او، محبوبیتی ناخواسته برایش به ارمغان آورد. 

 از ابروی ترودو تا مگس پنس: هر چیزی پتانسیل میم شدن دارد

گاهی یک جزء کوچک از ظاهر یا صحنه، دستمایه موجی از میم‌های جهانی می‌شود. جاستین ترودو نخست‌وزیرسابق و جوان کانادا به خوش‌پوشی و هوشمندی مشهور است‌ اما یک‌بار سوژه‌ای کاملا غیرمنتظره او را برسر زبان‌ها انداخت: ابروهایش! در حاشیه نشست G7 سال ۲۰۱۸، ویدئویی از ترودو منتشر شد که به نظر می‌رسید یکی از ابروهایش حین صحبت افتاده است. این تنها یک خطای دید ناشی از نورپردازی بود اما کاربران شبکه‌های اجتماعی آن را جدی گرفتند و با سرعت شروع به شوخی کردند.

ظرف ساعات کوتاهی، «ابروی جعلی ترودو» تبدیل به بحث داغ توئیتر شد؛ عده‌ای او را متهم کردند که ابروی مصنوعی می‌گذارد و حتی یک حساب کاربری با نام «ابروهای ترودو» ساخته شد که به توئیت‌های طنز می‌پرداخت. هرچند حقیقت ماجرا با انتشار عکس‌های باکیفیت مشخص شد و همه دیدند که ابروی نخست‌وزیر سر جایش است و اشتباه از نور استودیو بوده اما تا مدت‌ها هرگاه نام ترودو می‌آمد عده‌ای با اشاره‌ای شوخ‌طبعانه به ابروهایش لبخند می‌زدند. جالب آنکه خود ترودو به روی خود نیاورد و این شوخی را ندید گرفت تا تب ماجرا فروکش کند.

چند سال بعد، در مناظره معاونان ریاست‌جمهوری آمریکا در اکتبر ۲۰۲۰، یک سوژه ریز دیگر به شکل باورنکردنی برسر زبان‌ها افتاد: مگسی که روی موی سفید مایک پنس (معاون ترامپ) نشست و دو دقیقه همان‌جا ماند. در حالی که پنس مشغول بحث جدی با کامالا هریس بود، نگاه میلیون‌ها بیننده به مهمان ناخوانده‌ای خیره ماند که بی‌اعتنا به جدیت صحنه، روی سر او جولان می‌داد. شبکه‌های اجتماعی بلافاصله پر از ویدئوها و تصاویر مگس شدند و آن بخش از مناظره عملا تحت‌الشعاع شوخی‌های اینترنتی قرار گرفت. جو بایدن رقیب انتخاباتی ترامپ در آن سال، فرصت را غنیمت شمرد و به سرعت کمپین خود را وارد ماجرا کرد:

تیم او عکسی از بایدن در حالی که یک مگس‌کش در دست دارد منتشر کرد و با جمله طنز «۵ دلار بدهید تا این کمپین پرواز کند!» از حامیانش کمک مالی خواست. سپس وب‌سایت FlyWillVote.com را ثبت کردند تا اهمیت رأی‌دادن را با چاشنی طنز یادآوری کنند. حتی در کمتر از ۲۴ ساعت، ۳۵ هزار مگس‌کش با عبارت «حقیقت بالاتر از مگس‌هاست» را به عنوان یادگاری آن مناظره فروختند که بلافاصله تمام شد. این ابتکار عمل نشان داد که چگونه در عصر جدید، ستادهای سیاسی نیز خود به تولیدکنندگان میم تبدیل شده‌اند تا از هر اتفاق پیش‌بینی‌نشده‌ای به نفع خود بهره‌برداری کنند.

  یک عکس، هزار برداشت

آنگلا مرکل، صدراعظم وقت آلمان، برخلاف ترامپ معمولا با دقت و جدیت کلماتش را انتخاب می‌کرد و کمتر در ظاهر امر سوژه طنز اینترنتی می‌شد. اما او نیز از گزند دنیای میم‌ها در امان نماند. در اجلاس سران گروه ۷ در کبک کانادا (سال ۲۰۱۸)، عکسی از مرکل منتشر شد که به سرعت تاریخی شد. در این تصویر، مرکل ایستاده و با حالتی قاطع دستانش را روی میز گذاشته و مقابلش دونالد ترامپ نشسته است؛ ترامپی که دست به سینه به صدر اعظم خیره شده و چهره‌اش حاکی از مقاومت است. سایر رهبران جهان گرد آنها جمع‌اند و فضا تنشی محترمانه را نشان می‌دهد. دفتر مرکل خود این عکس را در اینستاگرام منتشر کرد و نوشت «روز دوم اجلاس جی۷: دیداری خودجوش میان جلسات».

ظرف چند ساعت، این تصویر تبدیل به سوژه داغ شبکه‌های اجتماعی شد و کاربران آن را به تابلوهای نقاشی کلاسیک تشبیه کردند؛ گویی صحنه‌ای از رنسانس است که رهبران جهانی را همچون شخصیت‌های دراماتیک نشان می‌دهد. بعضی‌ها نوشتند مرکل مانند معلمی سخت‌گیر است که شاگرد بازیگوش (ترامپ) را گوشه کلاس گیر انداخته است. برخی دیگر این قاب را نمادی از شکاف عمیق بین متحدان قدیمی تفسیر کردند. عکس مرکل و ترامپ، بدون حتی یک کلمه توضیح، روایتگر قدرت و اختلاف شد و صدها میم اینترنتی با مضامین مشابه بر اساس آن شکل گرفت. نکته جالب اینجاست که این بار خود سیاستمدار (مرکل) عامدانه تصویری را منتشر کرد که قابلیت تبدیل‌شدن به میم را داشت و روایت مورد نظرش (یعنی ایستادگی در برابر ترامپ) را تقویت می‌کرد.

  عصر جدید سیاست‌ورزی  در آینه میم‌ها

این نمونه‌ها نشان می‌دهند که در جهان امروز، تصویر سیاستمدار دیگر فقط محصول جلسات خبری و کمپین‌های گرافیکی نیست. یک لحظه بی‌برنامه، یک چهره درهم، یا حتی یک سکوت، می‌تواند نیرومندتر از هزار سخنرانی عمل کند. پرسش اساسی آن است که سیاستمداران در مواجهه با این پدیده چه واکنشی دارند؟ برخی، مانند سندرز یا جانسون، با آغوش باز پذیرای خنده‌ها هستند. برخی دیگر، مثل ترودو یا پنس، واکنش نشان نمی‌دهند تا ماجرا بخوابد. برخی هم، مثل مرکل یا بایدن، از میم‌ها به‌عنوان ابزار روایت استفاده می‌کنند. میم‌های سیاسی فقط ابزار سرگرمی نیستند. آنها آینه‌ای هستند از ذهنیت جمعی، از آنچه مردم می‌بینند، حس می‌کنند و به آن واکنش نشان می‌دهند. خندیدن به سیاستمداران، شاید جدی‌ترین شکل نقد در دنیای امروز باشد.

منبع: روزنامه هفت صبح