باشگاه خبرنگاران جوان -  روزنامه ایران در گزارشی به عوارض مصرف خودسرانه گیاهان کوهی و صحرایی پرداخت و نوشت:

تره کوهی، مَندی، کنگر، شِنگ، شَقاقُل و… از جمله گیاهان خوراکی هستند که در طبیعت و کوهپایه‌ها به وفور یافت می‎شوند و البته در چند سال اخیر در بساط میوه‌فروش‌ها و سبزی فروش‌های بازار هم دیده می‌شوند. قیمت این سبزی‌های کمیاب که فقط چند روز در سال به صورت خودرو سبز می‌شوند، از بقیه سبزی‌ها خیلی بالاتر است. همین موضوع باعث شده، تعداد کسانی که بدون مجوز این گیاهان را می‌چینند، هر سال افزایش پیدا کند. چیدن و فروختن این گیاهان کوهی و صحرایی به غیر از آسیبی که به محیط زیست می‌زند، ممکن است با مسمومیت و بیماری همراه شود و حتی تا سقط جنین زنان باردار هم جلو برود. چون بیشتر این گیاهان جنبه دارویی دارند و اگر بیشتر از اندازه مصرف شود، قطعاً عواقب جبران ناپذیری به همراه دارد. 

گیاهان خودروی کوهستانی اگر چه خوشرنگ و طعم هستند، اما برخی از آن‌ها خوراکی نیستند و می‌توانند مسمومیت ایجاد کنند اما مردم به گمان اینکه گیاهان دارویی را می‎شناسند با چیدن و دم‎کردنشان اقدام به خوددرمانی می‎کنند. با توجه به اهمیت مصرف صحیح گیاهان دارویی، دکتر وریا رحیمی، کارشناس سازمان غذا و دارو در خصوص گیاهان کوهی سمی می‎گوید: «بسیاری از گیاهان که در مناطق کوهستانی رشد می‌کنند، می‌توانند حاوی ترکیبات سمی باشند که مصرف آن‌ها بدون آگاهی از خواص و عوارض، خطرات جدی برای سلامت فرد ایجاد کند. این گیاهان ممکن است باعث مسمومیت‌های شدید، آسیب به اعضای حیاتی بدن یا حتی مرگ شوند.» 

او با بیان اینکه پیش از مصرف گیاهان کوهی، شناسایی دقیق آن‌ها بسیار حائز اهمیت است، توضیح می‎دهد: «بسیاری از گیاهان سمی شباهت زیادی به گیاهان مفید دارند و تشخیص آن‌ها بدون تخصص مشکل است. بنابراین توصیه می‌شود که از مصرف گیاهان ناشناخته یا مشکوک خودداری کنید.»

بعضی از افراد معتقدند، گیاهان کوهی یا همان سبزی‎های صحرایی به غیر از عطر و طعم دلپذیر خاصیت‎های درمانی دارند به همین دلیل فصل بهار چیدن سبزی از دل‎کوه و صحرا بسیار دیده می‎شود.

دکتر رحیمی در‎باره استفاده از گیاهان دارویی می‎گوید: «آگاهی از عوارض جانبی گیاهان دارویی و مصرف صحیح آن‌ها می‌تواند از بروز مشکلات گوارشی، عصبی و قلبی جلوگیری کند. اما آموزش‌های عمومی درباره خطرات گیاهان سمی و روش‌های صحیح مصرف گیاهان دارویی نقش مهمی‎ در پیشگیری از مسمومیت‌ها و آسیب‌های احتمالی خواهد داشت. به همین دلیل توصیه می‎کنیم داروهای گیاهی را با تجویز پزشک و از داروخانه‎ها تهیه کنند، زیرا خوددرمانی با داروهای گیاهی می‎تواند عوارض بدی به همراه داشته باشد.» 

حواستان به چای کوهی و آویشن باشد

دکتر مینا نیرومند، متخصص داروسازی سنتی با اشاره به برداشت بی‎رویه گیاهان طبیعی می‎گوید: «با دو دیدگاه می‎توان به چیدن سبزی یا همان گیاهان خودروی طبیعی توسط مردم نگاه کرد. اول آنکه با این اقدام دچار مشکل زیست‌محیطی و انقراض گونه‌های گیاهی می‌شویم که همه گیاهان طبیعی را شامل می‌شود. مثلاً در حال حاضر وضعیت ۲۰ گیاه طبیعی خودرو خوب نیست و به انقراض نزدیک شده‌اند. موضوع دوم، عوارض مصرف خودسرانه این گیاهان با پایه دارویی و درمانی است که نه تنها سبب مسمومیت می‎شود، حتی مصرفشان برای بانوان باردار سقط جنین را به همراه دارد.»

او در مورد چیدن بیش از حد گیاهان از دامن طبیعت، بیان می‎کند: «شاید نتوانیم جلوی مردمی را که علاقه خاصی به چیدن سبزی کوهی دارند بگیریم، اما می‎توانیم با آموزش نکاتی از نابود شدن گیا‎هان جلوگیری کنیم. در مرحله اول گیاهانی که رشد کاملی ندارند، نباید چیده شوند. برخی از گیاهان که بیشتر در دامنه البرز رشد می‌کنند، استفاده‌های درمانی هم دارند و افراد به همین دلیل به سراغ آن‌ها می‌روند.» 

به گفته دکتر نیرومند، آویشن یکی از گیاهانی است که همیشه مورد استقبال مردم بوده، شاید گزارش مسمومیت از این نوع گیاه نداشته باشیم، اما افرادی هم هستند که به گیاهان خانواده نعنا حساسیت داشته باشند که حتماً به این گیاه هم حساسیت خواهند داشت. حتی برای گروه‎های خطر که شامل کودکان، سالمندان، افراد با بیماری‎های زمینه‌ای و زنان باردار می‌شود، باید تحت نظر پزشک مصرف شوند. 

نیرومند با اشاره به گیاه چای کوهی که مورد علاقه مردم برای دم نوش است، می‎گوید: «این گیاه در دشت‎های البرز، رویش خوبی دارد، از خواصش می‌توان به آرامبخش بودن اشاره کرد، اما در برخی از مقالات اثر سمی کبدی برای آن گزارش شده است. همچنین با توجه به اثر خواب‎آوری که دارد، افرادی که مصرف کردند، فعالیت‎هایی که نیاز به هوشیاری دارد، انجام ندهند. حتی در ماه‌های اولیه بارداری احتمال سقط جنین با این گیاه بسیار است و بانوان باردار اصلاً نباید بخورند. از عوارض آن هم می‌‎توان به دلپیچه اشاره کرد. دراین میان بیمارانی که دارو مصرف می‎کنند با خوردنش دچار عوارض تداخل دارویی می‎شوند.» 

شَقاقُل و شقایق نعمانی در معرض انقراض

شَقاقُل از دیگر گیاهانی است که باید در چیدن و مصرف آن توجه بسیار داشت. دکتر نیرومند توضیح می‎دهد: «این گیاه در معرض انقراض است و برای مربا و… استفاده می‎شود اما گل و میوه این گیاه حالت تهوع و مصرف زیاد ریشه آن هم مشکلات گوارشی ایجاد می‎کند. گل حسرت‎سورنجان در دامنه البرز و جنگل‎های شمال رویش خوبی دارد اما بشدت سمی است و تنها در تهیه دارو به مقدار خیلی کم استفاده می‎شود. قابلیت خوراکی ندارد و در صورت استفاده کردن، می‎تواند مشکلات کبد و کلیه ایجاد کند. حتماً گلپر را می‌شناسید. گلپرها معمولاًحساسیت پوستی ایجاد می‎کنند، شاید این نوع گیاهان اثرات درمانی خوبی داشته باشند، اما تازه مصرف کردن گلپر می‎تواند التهاب‎های پوستی ایجاد کند.» 

تاتوره گیاه دارویی دیگری است که مردم به دلیل خواص درمانی که دارد به آن علاقه‎مند هستند، اما مصرف خام این گیاه دارویی می‎تواند عارضه‎هایی ایجاد کند. دکتر نیرومند توضیح می‎دهد: «در خبرها به کرات از این نوع گیاه نام می‌برند، چون سمی است و احتمال مسمومیت بالایی دارد. اسم گیاه خَرزَهره را هم حتماً شنیده‌اید، این گیاه هم سمی است. همچنین گیاه اسپند و تاجریزی که تا حدودی شبیه تاتوره است، می‎تواند مسمومیت ایجاد کند. گیاه خاکشیر هم که به وفور مصرف می‎شود بجز میوه بقیه قسمت گیاه نباید مصرف خوراکی داشته باشد.» 

این متخصص داروسازی سنتی به گیاه شقایق نعمانی هم اشاره می‎کند و می‎گوید: «این گیاه در دشت‎های لار و اطراف قله دماوند رویش بسیاری دارد، اثرات خواب‎آوری دارد و نوعی مسکن محسوب می‎شود، البته بشدت در معرض انقراض است و نباید توسط مردم چیده شود. همچنین در درمان مشکلات تنفسی گیاه زوفا بسیار معروف است و گزارشاتی داشتیم که مصرف این نوع گیاه باعث تشنج می‎شود و نباید به صورت خودسر از سوی مردم مصرف شود، مخصوصاً افرادی که سابقه تشنج دارند و زنان باردار به هیچ وجه نباید از این گیاه استفاده کنند.»