یادداشت؛
قم تشنه‌تر از همیشه؛ بحران کم‌آبی را جدی بگیریم
بحران کم‌آبی در قم، دیگر موضوعی آینده‌نگرانه نیست؛ بلکه یک تهدید امروز است که زندگی، اقتصاد و زیست‌بوم استان را به خطر انداخته است.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهره شعبانی - بحران کم‌آبی دیگر یک موضوع تخصصی یا هشدار بلندمدت نیست؛ امروز این پدیده به‌طور ملموس در زندگی روزمره شهروندان نمایان شده است، به‌ویژه در استان‌هایی مانند قم که سال‌هاست در معرض خشکسالی، کاهش بارش و مصرف بی‌رویه قرار دارد. حالا طبق اعلام رسمی، قم در کنار تهران به‌عنوان یکی از دو استان کشور، در شرایط «بحرانی شدید و مطلق کم‌آبی» قرار دارد.
این هشدار مهم از سوی محمد احمدی جبلی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم اعلام شده؛ کسی که بیش از هر فرد دیگری، از وضعیت منابع آبی این استان آگاهی دارد و از نزدیک روند نگران‌کننده کاهش منابع را رصد می‌کند.
افت بی‌سابقه سفره‌های آب زیرزمینی
بر اساس اعلام احمدی جبلی، سطح آب‌های زیرزمینی قم هر سال حدود ۸۶ سانتی‌متر کاهش داشته است، اما طی دو سال اخیر این رقم به یک و نیم متر در سال رسیده است؛ یعنی منابع زیرزمینی با شتاب بسیار بیشتری در حال کاهش هستند. این آمار نه‌تنها نگران‌کننده، بلکه هشداردهنده است؛ زیرا آب زیرزمینی آخرین ذخیره امید برای مناطقی است که به منابع سطحی دسترسی کافی ندارند.
با ادامه این روند، دشت‌های مهم قم مانند جعفریه، قمرود و دستجرد، در معرض خطر تخلیه کامل و نابودی قرار می‌گیرند. این وضعیت، مستقیماً به فرونشست زمین منجر می‌شود؛ پدیده‌ای که پیش از این در مناطقی از تهران، اصفهان و خراسان رضوی دیده‌ایم و حالا زنگ خطر آن در قم هم به صدا درآمده است.
آیا آینده‌ای برای ماندن وجود دارد؟
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم هشدار می‌دهد: «زمانی که آب نباشد، دیگر دلیلی برای حضور مردم در آن منطقه وجود ندارد.» این جمله شاید ساده به نظر برسد، اما حقیقتی تلخ را یادآوری می‌کند: زندگی بدون آب ممکن نیست. اگر منابع تأمین آب در قم به همین شکل رو به کاهش باشد و هیچ اصلاحی در مصرف صورت نگیرد، ممکن است در آینده، مهاجرت‌های جمعی، تعطیلی فعالیت‌های کشاورزی و کاهش جمعیت در برخی نواحی استان اجتناب‌ناپذیر باشد.
منابع سدی در بحران
کم‌آبی تنها به سفره‌های زیرزمینی محدود نمی‌شود. سد ۱۵ خرداد، که یکی از منابع مهم تأمین آب شرب و کشاورزی استان است، در روز‌های پایانی سال گذشته فقط ۲۱ میلیون مترمکعب ذخیره آب داشت؛ این در حالی است که این سد ظرفیت بسیار بیشتری دارد. کاهش شدید بارندگی، افزایش تبخیر به دلیل گرمای هوا، و بهره‌برداری مداوم، باعث شده تا سد‌ها دیگر مثل گذشته پاسخگوی نیاز‌ها نباشند.
از سوی دیگر، چاه‌های آب استان نیز به حداکثر ظرفیت خود رسیده‌اند و دیگر امکان برداشت بیشتر وجود ندارد. یعنی هیچ منبع جدیدی برای افزایش تأمین آب در دسترس نیست.
آب انتقالی، تنها امید باقی‌مانده
در شرایط فعلی، مهم‌ترین منبع تأمین‌کننده آب قم، آب انتقالی از سرشاخه‌های دز در خوزستان است. این پروژه با وجود هزینه‌های سنگین، توانسته بخشی از نیاز استان را تأمین کند، اما حتی این آب نیز نیازمند مدیریت دقیق و مصرف بهینه است. هر قطره از این آب، حاصل صرف هزینه، انرژی، زمان و منابع ملی است؛ بنابراین بی‌توجهی به مصرف آن، به معنای هدر رفت سرمایه ملی خواهد بود.
راه نجات کجاست؟
برای عبور از این بحران، تنها یک راه پیش‌رو داریم: تغییر رفتار مصرفی در همه سطوح. اگر مصرف‌کنندگان خانگی، کشاورزان و صنعتگران در مصرف خود تجدیدنظر نکنند، حتی بهترین پروژه‌های انتقال آب هم قادر به حل بحران نخواهند بود.
مردم باید بدانند که صرفه‌جویی یعنی نجات آب برای خود و فرزندانشان. استفاده از شیرآلات کم‌مصرف، کاستن از مصارف غیرضروری، بازیافت آب خاکستری در خانه و باغ، و مشارکت در فرهنگ‌سازی، اقداماتی ساده، اما حیاتی هستند.
در بخش کشاورزی، اصلاح الگوی کشت، استفاده از آبیاری قطره‌ای و جلوگیری از هدررفت آب می‌تواند نقش مهمی در کاهش مصرف داشته باشد. همچنین دستگاه‌های اجرایی باید با نظارت مؤثرتر، جلوی حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه را بگیرند.
بحران کم‌آبی در قم، دیگر موضوعی آینده‌نگرانه نیست؛ بلکه یک تهدید امروز است که زندگی، اقتصاد و زیست‌بوم استان را به خطر انداخته است. برای حفظ سرزمین‌مان، باید همه با هم تصمیم بگیریم، تغییر کنیم و مسئولانه رفتار کنیم. در غیر این صورت، باید منتظر روزی باشیم که آب دیگر تنها یک آرزو باشد.
