چین و آمریکا به عنوان دو قدرت بزرگ در تلاش‌اند تا با کشور‌های آفریقایی تعامل کنند و اهداف استراتژیک خود را از طریق تأمین مواد معدنی حیاتی پیش ببرند. این وضعیت زمینه‌ای جدید برای رقابت قدرت‌های بزرگ به شمار می‌رود. در این گزارش، عوامل محرکه، پروژه‌های کلیدی و روش‌های تأمین مالی چین و ایالات متحده در بخش مواد معدنی حیاتی آفریقا مورد بررسی قرار می‌گیرد و حضور این دو کشور در قاره آفریقا ارزیابی می‌شود. اگرچه ایالات متحده قصد دارد سرمایه‌گذاری‌های خود را افزایش دهد و زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی خود را متنوع کند، سرمایه‌گذاری این کشور در آفریقا هنوز در مقایسه با چین بسیار کمتر است.

رشد رقابت برای مواد معدنی حیاتی در آفریقا

آفریقا به یک منطقه استراتژیک برای سرمایه‌گذاری تبدیل شده است، به ویژه در زمینه مواد معدنی حیاتی. این مواد—از جمله کبالت، لیتیوم، نیکل و عناصر خاکی کمیاب—برای فناوری‌های مدرن، از خودرو‌های برقی (EVs) گرفته تا زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر، ضروری هستند و نقش مهمی در انتقال جهانی انرژی ایفا می‌کنند. بانک جهانی پیش‌بینی کرده است که تا سال ۲۰۵۰، تقاضا برای فناوری‌های انرژی پاک باعث افزایش ۵۰۰ درصدی تولید برخی مواد معدنی حیاتی همچون گرافیت، لیتیوم و کبالت نسبت به سال ۲۰۱۸ خواهد شد.

چین و ایالات متحده به عنوان دو اقتصاد بزرگ جهان، انگیزه زیادی دارند تا این منابع را برای پیشبرد اهداف تکنولوژیکی و اقتصادی خود تأمین کنند. در سال ۲۰۲۳، مجموع تعاملات اقتصادی چین در آفریقا به ۲۱.۷ میلیارد دلار رسید که حدود ۸ تا ۱۰ میلیارد دلار از این میزان به پروژه‌های معدنی حیاتی اختصاص داشت. در مقابل، ایالات متحده در همان سال ۷.۴ میلیارد دلار در آفریقا سرمایه‌گذاری کرد که سرمایه‌گذاری این کشور در بخش مواد معدنی حیاتی کمتر از ۳۰۰ میلیون دلار و تنها ۴ درصد از کل سرمایه‌گذاری‌های آن در قاره آفریقا بود.

عوامل محرکه سرمایه‌گذاری چین در مواد معدنی حیاتی آفریقا

تحول در انرژی سبز یکی از عوامل اصلی افزایش تقاضای چین برای مواد معدنی حیاتی است. چین به عنوان یکی از امضا کنندگان اهداف توسعه پایدار ۲۰۳۰ سازمان ملل، به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک اولویت می‌دهد تا وابستگی به کالا‌های آلوده‌کننده را کاهش دهد. برای تحقق این اهداف، چین مقادیر زیادی مواد معدنی حیاتی را وارد می‌کند که بخش عمده‌ای از آنها از آفریقا تأمین می‌شود. در نوامبر ۲۰۲۰، چین برنامه توسعه صنعت وسایل نقلیه انرژی نو (۲۰۲۱-۲۰۳۵) خود را منتشر کرد و بر تسریع توسعه خودرو‌های برقی و ارتقاء زنجیره ارزش باتری‌های نیرو تأکید کرد.

آفریقا نقشی حیاتی در تأمین این مواد معدنی ایفا می‌کند و چین نیز به شدت به این منابع وابسته است. در سال ۲۰۲۰، چین حدود ۹۰ درصد از کبالت خود را از جمهوری دموکراتیک کنگو وارد کرد و در سال ۲۰۲۴، ساحل عاج سومین تأمین‌کننده بزرگ نیکل چین بود.

پروژه‌های کلیدی چین در آفریقا

آفریقا در صنعت مواد معدنی حیاتی جایگاهی مهم دارد و چین به همین دلیل به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های معدنی در این منطقه اولویت داده است. در سال ۲۰۲۳، پروژه‌های مرتبط با مس چین در جمهوری دموکراتیک کنگو به ارزش بیش از ۲ میلیارد دلار و در بوتسوانا به حدود ۲ میلیارد دلار رسید. پروژه‌های بزرگ دیگر شامل معدن‌کاری لیتیوم در مالی و زیمبابوه بود.
چین به عنوان بزرگترین فرآوری‌کننده و تصفیه‌کننده مواد معدنی خاکی کمیاب در جهان، نقش حیاتی در فرآوری این مواد ایفا می‌کند و این امر وابستگی متقابل میان چین و آفریقا را ایجاد کرده است. ۷۲ درصد از کبالت، ۲۸ درصد از گرافیت و ۵۸ درصد از منگنز آفریقا به چین صادر می‌شود.

عوامل محرکه سرمایه‌گذاری ایالات متحده در مواد معدنی حیاتی آفریقا

ایالات متحده نیز برای پشتیبانی از اهداف استراتژیک خود، از جمله اقتصاد، امنیت و انرژی پاک، به مواد معدنی حیاتی نیاز دارد. این کشور برای صنایع مختلفی از جمله خودرو‌های برقی و جت‌های جنگی از این مواد استفاده می‌کند. طبق گزارش کمیته منتخب چین در سال ۲۰۲۴، بیش از ۵۰ درصد از تقاضای ایالات متحده برای ۲۴ ماده معدنی حیاتی از چین تأمین می‌شود، که بیش از ۹۰ درصد از تقاضای ایالات متحده برای عناصر خاکی کمیاب نیز از چین تأمین می‌شود.

در این شرایط، ایالات متحده برای کاهش وابستگی خود به چین و متنوع کردن زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی‌اش به آفریقا روی آورده است. در آگوست ۲۰۲۲، کاخ سفید استراتژی جدیدی را برای همکاری با کشور‌های زیرصحرای آفریقا اعلام کرد که در آن به کمک به کشور‌های آفریقایی برای بهره‌برداری شفاف از منابع طبیعی، از جمله مواد معدنی حیاتی، تأکید شد.

طرح های کلیدی ایالات متحده در آفریقا

ایالات متحده نیز در چندین پروژه آفریقایی برای تقویت زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی خود سرمایه‌گذاری کرده است. این کشور از طریق نهاد‌هایی مانند شرکت تأمین مالی توسعه بین‌المللی ایالات متحده (DFC) و از طریق اولویت دادن به همکاری‌های بخش خصوصی و رعایت استاندارد‌های زیست‌محیطی، تلاش می‌کند تا خود را از چین متمایز کند و با کاهش وابستگی به سرمایه‌گذاری‌های چینی، روابط خود را با کشور‌های آفریقایی در این زمینه تقویت کند.

تأکید مشابه بر زیرساخت‌ها

هم چین و هم ایالات متحده به‌طور مشترک بر ایجاد زیرساخت‌های لازم برای افزایش بهره‌وری در تجارت مواد معدنی تمرکز دارند. هر دو کشور در حال توسعه خطوط راه‌آهنی هستند که از زامبیا آغاز شده و مواد معدنی همچون مس، کبالت و نیکل را جابه‌جا خواهند کرد.

تفاوت در نقش دولت‌ها

یکی از تفاوت‌های اساسی در رویکرد چین و ایالات متحده در زمینه سرمایه‌گذاری در مواد معدنی حیاتی آفریقا، نقش دولت‌ها است. سرمایه‌گذاری چین در آفریقا عمدتاً توسط شرکت‌های دولتی انجام می‌شود که از شرایط مالی مطلوب و حمایت سیاسی دولت چین بهره‌مند هستند. در مقابل، رویکرد ایالات متحده بیشتر مبتنی بر بازار است و بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری‌های این کشور پیشتاز است.

چین و ایالات متحده در حال رقابت برای تأمین منابع معدنی حیاتی از آفریقا هستند تا اهداف استراتژیک و صنعتی خود را دنبال کنند. در حالی که ایالات متحده در سال ۲۰۲۳ بیش از چین در آفریقا سرمایه‌گذاری کرده، چین همچنان بازیگر اصلی در زمینه مواد معدنی حیاتی در این قاره است. هر دو کشور در تلاشند تا با توسعه پروژه‌های استخراج و زیرساخت‌ها، دسترسی خود به این منابع را تضمین کنند.

منبع: اتاق فکر استیمسون