باشگاه خبرنگاران جوان؛ سمیه خلیلی ـ در حالی که عربستان سعودی قرار است در تاریخ ۲۰ فوریه میزبان رهبران چهار کشور عربی (مصر، اردن، قطر و امارات متحده عربی) باشد تا درباره پیشنهاد جنجالی دونالد ترامپ برای واگذاری کنترل غزه به ایالات متحده و جابجایی میلیون‌ها فلسطینی به کشورهای دیگر بحث کنند، سوالات زیادی در مورد رویکرد کشورهای عربی نسبت به بحران فلسطین و آینده غزه مطرح است. این نشست به‌عنوان گامی دیگر در تلاش‌های دیپلماتیک عربی برای حل بحران غزه به شمار می‌رود، اما آیا این تلاش‌ها تنها در سطح ظاهری باقی خواهند ماند یا می‌توان به تغییرات بنیادینی در سیاست‌های کشورهای عربی نسبت به فلسطین و غزه امیدوار بود؟

بهانه نشست سعودی: جابجایی فلسطینی‌ها و خطر بی‌ثباتی

پیشنهاد ترامپ که به‌تازگی بر سر زبان‌ها افتاده، به‌وضوح موجی از اعتراض و نگرانی در میان کشورهای عربی ایجاد کرده است. ترامپ خواستار واگذاری کنترل غزه به ایالات متحده و جابجایی بیش از دو میلیون فلسطینی به کشورهای دیگر مانند مصر و اردن شده است. این ایده به‌ویژه در کشورهای عربی که خود با مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیاری مواجه‌اند، به‌شدت مخالفانی پیدا کرده است. اما در این میان، باید از خود پرسید که چرا کشورهای عربی در برابر این پیشنهاد به‌شکل منسجم و متعهد واکنش نشان نمی‌دهند و چرا بسیاری از این کشورها هنوز نتوانسته‌اند موضعی واحد و قوی در حمایت از فلسطینی‌ها اتخاذ کنند.

نشست‌ها و اظهارات: یک نمایش دیپلماتیک یا گامی واقعی؟

نشست آتی در عربستان سعودی می‌تواند به‌عنوان یک حرکت دیپلماتیک مهم در تاریخ روابط عربی-اسرائیلی دیده شود، اما باید پرسید که آیا این نشست‌ها تنها به یک نمایش رسانه‌ای برای نشان دادن اتحاد عربی محدود خواهند ماند یا این‌که کشورهای عربی قصد دارند رویکرد جدیدی در قبال بحران غزه اتخاذ کنند. با توجه به این که بسیاری از کشورهای عربی به‌ویژه مصر و اردن خود میزبان میلیون‌ها پناهنده فلسطینی هستند، طرح جابجایی فلسطینی‌ها به کشورهای دیگر بدون توجه به واقعیت‌های اجتماعی و سیاسی این کشورها عملاً به معنی گسترش بحران انسانی در منطقه است.

نقش کشورهای عربی در بحران فلسطین: از تهدید تا اقدام عملی

کشورهای عربی همواره در بیانیه‌ها و نشست‌های مختلف بر ضرورت تشکیل دولت مستقل فلسطین تأکید کرده‌اند، اما در عمل، این حمایت‌ها اغلب فاقد تحرکات عملی و تغییرات ملموس بوده است. آیا کشورهای عربی حاضرند هزینه‌های سیاسی و اقتصادی حمایت از فلسطینی‌ها را بپردازند یا این‌که تنها در پی حفظ منافع ملی خود هستند؟

عربستان سعودی، به‌عنوان یکی از کشورهای پیشتاز در منطقه، در تلاش است تا نشان دهد که نقش برجسته‌ای در حل بحران فلسطین ایفا می‌کند. اما واقعیت این است که در سال‌های اخیر، سیاست‌های عربستان در قبال فلسطین بیشتر به حمایت‌های لفظی محدود شده است تا اقدام‌های عملی مؤثر. در حالی که این کشور به‌طور مکرر از تشکیل دولت فلسطینی در کنار اسرائیل حمایت کرده است، اما توانایی آن در تأثیرگذاری بر روند مذاکرات و فشار بر اسرائیل برای پذیرش راه‌حل‌های سیاسی به‌ویژه در دوران ریاست جمهوری ترامپ، بسیار محدود بوده است.

چشم‌انداز آینده: آیا کشورهای عربی می‌توانند راه‌حلی واقعی برای غزه ارائه دهند؟

در نهایت، نشست‌های آینده کشورهای عربی در خصوص غزه تنها زمانی می‌تواند مؤثر باشد که این کشورها واقعاً اراده سیاسی لازم را برای حل بحران فلسطین داشته باشند و تنها به گفتار درمانی بسنده نکنند. این امر مستلزم یک بازنگری اساسی در سیاست‌های کشورهای عربی نسبت به فلسطین است؛ سیاست‌هایی که باید بیشتر بر حمایت‌های انسانی، دیپلماتیک و اقتصادی از فلسطینی‌ها متمرکز شود تا صرفاً بر تشدید فشارها و تهدیدها. همچنین، کشورهای عربی باید بیشتر از همیشه متحد باشند تا یک استراتژی جامع برای حمایت از فلسطینی‌ها و حل بحران غزه ارائه دهند، نه اینکه هر یک از آن‌ها تنها به دنبال منافع کوتاه‌مدت خود باشند.

در این میان، سوالی که همچنان بی‌پاسخ باقی می‌ماند این است که آیا کشورهای عربی در نهایت قادر خواهند بود مسیر واقعی و پایداری برای حمایت از فلسطینی‌ها و پایان دادن به بحران غزه پیدا کنند یا این‌که همچنان در دامی از دیپلماسی‌های ناکارآمد گرفتار خواهند ماند؟

در حدود دو سال از آغاز جنگ خونین و بی‌رحمانه در غزه می‌گذرد، جنگی که هزاران کشته و زخمی به جا گذاشته و زندگی میلیون‌ها فلسطینی را در این منطقه تحت تاثیر قرار داده است. در این مدت، کشورهای عربی به عنوان قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای، نتواسته‌اند نقش مؤثری در حل بحران ایفا کنند. آنچه بیشتر از همه در این وضعیت برجسته می‌شود، سکوت معنادار و عدم واکنش عملی این کشورها به وضعیت فاجعه‌بار غزه است.

سکوت کشورهای عربی در برابر جنایات جنگی

در حالی که بسیاری از کشورهای عربی به ظاهر از اصول حمایت از فلسطین دفاع می‌کنند، واکنش‌های آن‌ها در برابر جنگ غزه و حملات اسرائیل به این منطقه، بیشتر در سطح بیانیه‌های رسمی و ادبیات سیاسی باقی ماند. نه تنها حمایت نظامی یا انسانی مؤثری از فلسطینی‌ها صورت نگرفت، بلکه بسیاری از این کشورها حتی از اتخاذ اقدامات دیپلماتیک قوی برای فشار بر اسرائیل خودداری کردند.

علت این سکوت و بی‌عملی می‌تواند ناشی از چند عامل باشد:

1.    منافع سیاسی و اقتصادی: بسیاری از کشورهای عربی به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس، روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با غرب و به ویژه آمریکا حفظ کرده‌اند. این روابط برای آن‌ها به منبعی از منافع اقتصادی و امنیتی تبدیل شده است که در برابر فشارهای فلسطینی‌ها و حمایت از آن‌ها ایستادگی می‌کند.

2.    تأثیرات داخلی و منطقه‌ای: برخی از کشورهای عربی نگران ناآرامی‌های داخلی و مشکلات منطقه‌ای خود هستند. در حالی که شرایط سیاسی در کشورهای مختلف جهان عرب شکننده است، توجه به مشکلات داخلی ممکن است موجب غفلت از مسائل بین‌المللی نظیر فلسطین شود.

3.    اختلافات داخلی در میان کشورهای عربی: تفاوت‌های سیاسی و ایدئولوژیک میان کشورهای عربی، از جمله اختلافات میان عربستان سعودی، قطر و امارات، باعث شده است که همگرایی در سیاست‌های منطقه‌ای، به ویژه در مورد فلسطین، کاهش یابد. این اختلافات به ویژه در حالی که برخی کشورها در تلاش برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل بودند، مانع از اتحاد مؤثر علیه اقدامات اسرائیل شد.

آیا این کشورها می‌توانند راه‌حلی عملی برای غزه ارائه دهند؟

پاسخ به این سؤال پیچیده است. از یک سو، کشورهای عربی در سطح سیاسی و دیپلماتیک باید نقش مهمی ایفا کنند، اما از سوی دیگر، شرایط فعلی نشان می‌دهد که توانایی آن‌ها در ارائه راه‌حل‌های عملی به شدت محدود است.

1.    عدم هماهنگی و عدم اعتماد: کشورهای عربی در چند دهه اخیر بارها نشان داده‌اند که در هماهنگی در سیاست‌های منطقه‌ای مشکل دارند. در حالی که ائتلاف‌های عربی مختلف شکل گرفته‌اند، هیچ‌کدام نتواسته‌اند به صورت مؤثر برای فلسطین و وضعیت غزه اقدام کنند. برای مثال، پروژه‌هایی مانند طرح‌های آشتی فلسطینیان توسط برخی کشورهای عربی در پی مذاکرات با اسرائیل بیشتر برای رفع تنش‌های داخلی خودشان بوده است، نه حل واقعی بحران غزه.

2.    فشارهای خارجی و عدم استقلال سیاسی: بسیاری از کشورهای عربی در سیاست‌های خود به شدت تحت تأثیر کشورهای غربی و به ویژه ایالات متحده هستند. این وابستگی سیاسی و اقتصادی، آن‌ها را از اتخاذ هر گونه موضع قوی و مستقل در قبال اسرائیل و فلسطین باز می‌دارد. در حالی که بسیاری از کشورهای عربی در ظاهر از فلسطین حمایت می‌کنند، در عمل تحت فشارهای غربی از اقدامات جدی خودداری کرده‌اند.

3.    آیا کشورهای عربی می‌توانند به جای اسرائیل و آمریکا تصمیم بگیرند: در حالی که کشورهای عربی به دلیل ناتوانی در اتخاذ تصمیمات مستقل و اثرگذار شناخته می‌شوند، آنها نمی‌توانند به سادگی یک راه‌حل عملی برای غزه ارائه دهند. این کشورها به دلیل محدودیت‌های داخلی، تحولات سیاسی منطقه‌ای و به ویژه اختلافات خودشان، در ارائه یک راه‌حل جامع و پایدار برای غزه ناکام بوده‌اند.

کشورهای عربی برای مدت‌ها سکوت کرده و از واکنش عملی در برابر جنگ خونین غزه خودداری کرده‌اند. اکنون که یک نشست در عربستان سعودی برگزار می‌شود، این سؤال مطرح است که آیا این کشورها می‌توانند راه‌حلی عملی و مؤثر برای غزه پیدا کنند؟ پاسخ احتمالا منفی است، زیرا این کشورها به دلایل مختلف از جمله منافع داخلی، فشارهای خارجی و عدم همگرایی، توانایی واقعی برای حل بحران غزه را ندارند. برای فلسطینی‌ها، این وضعیت به هیچ وجه نویدبخش آینده‌ای بهتر نیست.