آنچه از آمار و ارقام مشخص است این است که ۴۰۰ هزار هکتار از مساحت قم مستعد تولید گردوغبار است که از این‌بین ۱۰۰ هکتار وضعیت چالشی و ۴۰ هکتار نیز وضعیت بحرانی دارد. کانون‌های تولید گردوغبار در مناطقی شامل دشت مسیله، کوه نمک، حسین‌آباد میش مست و دشت قم پراکنده است که بیشتر در سمت شرق این استان واقع شده‌است.
بحران گردوغبار در قم ریشه در عوامل متعددی دارد که از جمله می‌توان به تغییر اقلیم، کاهش بارندگی، خشکسالی‌های مکرر، تغییر کاربری اراضی، چرای بی‌رویه دام، سدسازی‌های بی‌رویه، فعالیت‌های معدنی و مدیریت نادرست منابع آب اشاره کرد. این عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا پوشش گیاهی از بین رفته و خاک مستعد فرسایش شود.
گردوغبار قم؛ زخمی که عمیق می‌شود
پیامد‌های بحران گردوغبار برای استان قم بسیار جدی است. افزایش بیماری‌های تنفسی، کاهش کیفیت زندگی، خسارت به کشاورزی و صنعت، تخریب بنا‌های تاریخی و افزایش هزینه‌های درمانی تنها بخشی از این پیامد‌ها هستند. ذرات ریزگرد و غبار که وارد ریه‌ها می‌شوند، می‌توانند به بیماری‌های قلبی و عروقی نیز منجر شوند.
قم غبارگرفته؛ زمزمه درد دارد
پیامد‌های بحران گردوغبار برای استان قم بسیار جدی است. افزایش بیماری‌های تنفسی، کاهش کیفیت زندگی، خسارت به کشاورزی و صنعت، تخریب بنا‌های تاریخی و افزایش هزینه‌های درمانی تنها بخشی از این پیامد‌ها هستند. ذرات ریزگرد و غبار که وارد ریه‌ها می‌شوند، می‌توانند به بیماری‌های قلبی و عروقی نیز منجر شوند.
مردم قم از این وضعیت بسیار نگران هستند. مردم به حق خواستار اقدام جدی مسئولان برای حل این مشکل می‌باشد. بسیاری از آنها معتقدند که گردوغبار نه‌تن‌ها سلامت آنها را به خطر انداخته؛ بلکه باعث شده تا نتوانند به فعالیت‌های روزمره خود بپردازند.
وعده‌ها و مصوبات محقق نشده محیط زیستی
در سفر دور دوم رییس جمهور شهید به قم و در حاشیه بازدید رییس سازمان محیط‌زیست از کانون‌های خیزش گردوغبار، مقرر شد که در ۲ هزار هکتار از این کانون‌ها مالچ پاشی‌های سازگار با محیط‌زیست انجام بگیرد که به گفته مسوولان محیط‌زیست قم تحقق آن در هاله‌ای از ابهام است.
مدیرکل محیط‌زیست استان قم بیان کرد: از سال ۹۶ براساس مصوبات کشوری و دولت وقت مقرر شد ۱۵۴ میلیون مکعب از حقابه‌های دریاچه نمک قم تخصیص یابد که با گذشت حدود ۱۰ سال، هنوز سهمیه‌ای اختصاص نیافته است.
محمدحسین بازگیر خاطرنشان کرد: همچنین اعتبارات در اختصاص‌یافته جهت مقابله با این بحران بسیار ناچیز بوده و اعتبارات تخصیص‌یافته نیز بیشتر به کاشت نهال اختصاص‌یافته است.
وی ادامه داد: از نظر سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم برای کاشت نهال در مناطقی از شرق قم که مهم‌ترین کانون خیزش گردوغبار است، دست‌کم باید ۱.۵ همت طی پنج سال آینده اختصاص یابد تا وضعیت کنونی دشت مسیله، سراجه و اطراف آنها تا حدودی مدیریت شود.
به گفته مسئولان محیط زیست قم هر سال بصورت متوسط ۷۰ روز ناسالم در این استان ثبت می‌شود و سالانه ۱۳ هزار تن گردوغبار روانه محیط شهری می‌گردد.
۷۰ روز؛ هوای آلوده میهمان نفس قمی‌ها
مدیرکل محیط‌زیست استان قم گفت: طی سال‌های گذشته به‌صورت متوسط هر سال ۷۰ روز ناسالم در استان قم ثبت شده است.
به گفته وی، پدیده گردوغبار سالانه ۱۳ هزار تن گرد وغبار را به شهر قم روانه می‌کنند که تداوم این وضعیت می‌تواند علاوه بر استان قم، ۲۵ درصد از جمعیت کشور در استان‌های پیرامونی را نیز تهدید کند.
همچنین کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه محیط‌زیست احیای تالاب‌ها و رودخانه‌ها، اصلاح الگوی کشت، تخصیص حقابه‌های زیست‌محیطی، احیای پوشش گیاهی، ایجاد کمربند‌های سبز، تثبیت شن‌های روان، مدیریت مراتع، آموزش و فرهنگ‌سازی و کاهش انتشار آلاینده‌های صنعتی و خودرو‌ها را از عوامل مهم در کنترل گردوغبار نام می‌برند.
طرح جامع مقابله با گردوغبار در ۱۰۰ هکتار از مساحت قم اجرایی می‌شود
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی قم با اشاره به تهیه برنامه جامع مقابله با گردوغبار در سطح ملی، گفت: این سند جهت مقابله با این پدیده زیست‌محیطی در ۱۰۰ هکتار از پهنه‌های مستعد خیزش گردوغبار اجرایی می‌شود.
جواد شاکر آرانی افزود: هم اینک ۳۰ هزار هکتار از مساحت استان قم از نظر خیزش و تولید گردوغبار وضعیت بحرانی دارد.
وی با اشاره به مهم‌ترین چالش‌های پیش رو در اجرای برنامه جامع مقابله با گردوغبار، تصریح کرد: تخصیص حقابه‌های قانونی استان قم مهم‌ترین راهبرد در طرح مقابله با گردوغبار است که باید پیگیری‌های لازم در این مورد با اهتمام دستگاه‌های ملی و استانی عملیاتی شود.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی قم با اشاره به تهیه برنامه جامع مقابله با گردوغبار در سطح ملی، گفت: این سند جهت مقابله با این پدیده زیست‌محیطی در ۱۰۰ هکتار از پهنه‌های مستعد خیزش گردوغبار اجرایی می‌شود.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قم گفت: استفاده از روش‌های علمی و سازگار با محیط‌زیست در بیابان‌زدایی و سایر اقدامات در حوزه اطلاع‌رسانی و بهداشت و درمان در این طرح ضرورت دارد.
شاکر آرانی ادامه داد: طرح جامع مقابله با گردوغبار در استان قم در سطح ملی انجام شده و برای مدیریت این موضوع نیز اعتبارات اندک استانی جوابگوی نیاز‌ها نیست باید این چالش از طریق اعتبارات ملی اجرایی شود.
وی عنوان کرد: این طرح سال ۹۹ توسط سازمان محیط‌زیست برای استان قم انجام شده و برای یک دوره ۱۰ساله برنامه اقدام عمل دستگاه‌های مرتبط را تصویب کرده است.
شاکر آرانی گفت: این سند در پنج فصل کلیات، بررسی و تحلیل اسناد و برنامه‌های بالادستی مصوب دستگاه‌های عضو کارگروه‌های مقابله با پدیده گردوغبار، وضعیت غبارخیزی و غبارناکی استان، تعیین سیاست‌ها، راهبردها، اقدامات و نیاز‌های مقابله با گردوغبار و تدوین برنامه‌های اقدام دستگاه‌های اجرایی، تدوین شده‌است.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی قم تصریح کرد: پیشگیری از وقوع پدیده گردوغبار با تبیین سیاست‌ها و برنامه‌ها در سطح استان و شهرستان‌های تابعه و ایجاد آمادگی و توانمندی استان جهت کنترل، کاهش و مقابله با آثار زیان‌بار پدیده گردوغبار از اهداف و راهبرد‌های اصلی این سند است.
وی افزود: در این سند برای ۱۹ دستگاه استانی برنامه اجرایی مقابله با گردوغبار بر اساس وظایف قانونی آنها در افق ۱۰ساله (۱۴۰۰-۱۴۱۰) تعریف شده است.
نتیجه‌گیری:
بحران گردوغبار در قم، یک بحران پیچیده و چندوجهی است که نیازمند راهکار‌های جامع، بلندمدت و در سطح ملی دارد و منابع، امکانات و توان استانی جوابگوی نه تنها حل این بحران نیست بلکه توان مدیریت و کاهش کانون‌های بحران نیز نمی‌باشد. برای مقابله با این بحران، همه دستگاه‌های دولتی، در سطح استانی و ملی، بخش خصوصی و مردم باید دست‌به‌دست هم دهند. تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های آبیاری مدرن، احیای تالاب‌ها و رودخانه‌ها، کنترل آلودگی هوا و آموزش و فرهنگ‌سازی از جمله اقداماتی است که باید در این راستا انجام شود.
در پایان باید گفت که بحران گردوغبار در قم، زنگ خطری برای تمام ایران است. اگر به این بحران به‌صورت جدی و در سطح ملی پرداخته نشود، پیامد‌های آن نه‌تن‌ها برای قم، بلکه برای کل کشور بسیار سنگین خواهد بود و دامن حداقل ۲۵ درصد از جمعیت کشور را خواهد گرفت که هم اینک نیز آثار زیان‌بار و سوء آن در شهر‌های پیرامونی این استان، نمایان شده‌است.
وضعیت حاکم بر دشت‌های قم و همچنین دریاچه این استان بحرانی نظیر دریاچه اورمیه است که بدون ورود جدی دولت و دستگاه‌های اجرایی در سطح کلان، قابل مدیریت نیست؛ حل معضل گرد و غبار در قم که ابعاد آن زندگی ۲۵ درصد از جمعیت کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد عزمی بزرگ و اقدامی شجاعانه از سوی دولت با مشارکت همه نهاد‌های محلی و منطقه‌ای را می‌طلبد.
منبع:ایرنا
