مروری بر زندگی پربار نابغه‌ای از دیار خراسان
در این مطلب به زندگی و آثار دکتر مهدی محقق، اندیشمند برجسته معاصر پرداخته ایم.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، استاد بهاءالدین خرمشاهی درباره دکتر مهدی محقق می‌گوید: «استاد محقق در ایران، در 40 سازمان علمی، ادبی و زبانی فعالیت می‌کند. ما به‌جز ایشان، استاد دیگری نداشته‌ایم که هم استاد ادبیات باشد و هم استاد تاریخ طب اسلامی. چند سال پیش تصمیم گرفتیم جشن‌نامه‌ای درباره ایشان تهیه کنیم، فقط نامه نوشتیم؛ اما 80 مقاله تراز اول، به چهار زبان عربی، فارسی، انگلیسی و فرانسوی، در موضوعات بکر و بدیع دریافت کردیم که در دو جلد تهیه [و منتشر] شد.» دکتر مهدی محقق را باید حکیمی ذوالفنون نامید؛ تمام کسانی که او را می‌شناسند، به این امر معترف هستند. سراسر عمر پربار و پرثمر استاد، به تحقیق و تدریس گذشته است و اگر بنا باشد درباره خدماتی که به فرهنگ این مرز و بوم کرده است، سخن بگوییم، چندان قادر نخواهیم بود که حق مطلب را ادا کنیم. استاد محقق، دانشمندی بین‌المللی است و بسیارند مؤسسات نامدار آموزشی که به حضور چند ماهه وی برای تدریس یا تحقیق، افتخار می‌کنند.
بیشتربخوانیم : چگونه شاهنامه خوانی را در میان کودکان ترویج دهیم؟
نابغه‌ای از مشهد
مهدی، فرزند حاج شیخ عباسعلی محقق، در سال 1308هـ.ش، در شهر مشهد متولد شد؛ تحصیلات علوم جدید و قدیم را در مشهد و تهران گذراند و در سال 1330، به اخذ درجه اجتهاد نایل شد؛ اجازه اجتهاد او را، در سال 1330، دو تن از بزرگ ترین علمای دوران، یعنی آیت‌ا... العظمی خوانساری و آیت‌ا... کاشف‌الغطاء امضا کردند. استاد در همان دوران، به عنوان دبیر در دبیرستان‌های تهران مشغول تدریس شد و همزمان به فراگیری دانش در دانشگاه پرداخت. استاد محقق درباره این دوران می‌گوید: «معمم بودم. پرونده استخدامی من در آموزش و پرورش با توصیه آیت‌ا... کاشانی که دوست پدر من بود، امضا و تایید شد. ایشان یک‌بار به من گفتند: چه کار می کنی؟ گفتم حضرت آیت‌ا...، درس می خوانم. گفت: همان مقدار که خواندی بس است؛ برو بچه مسلمان‌ها را در مدرسه درس بده ... در سال ۱۳۳۰ در دبیرستان ابومسلم، در خیابان ابوسعید، استخدام شدم و ادبیات فارسی و عربی درس می دادم. همان زمان سید جعفر شهیدی هم در همان جا استخدام شد و خیلی دوران خوبی بود.»
در کسوت استاد دانشگاه
او در سال 1337 مدرک دکترای خود را در رشته الهیات و معارف اسلامی از دانشگاه تهران دریافت کرد و مدتی بعد، موفق به اخذ درجه دکترا در رشته زبان و ادبیات فارسی، از همین دانشگاه شد. استاد از سال 1339، تدریس تمام وقت در دانشگاه را آغاز کرد و در سال 1345، به درجه استادی رسید و تا سال 1361 که بازنشسته شد، همچنان استاد دانشگاه تهران بود. تسلط کم‌مانند او بر دو حوزه الهیات و ادبیات فارسی، باعث شد که مورد توجه دانشگاه‌های خارج از کشور قرار بگیرد. برای نخستین بار، دانشگاه لندن از او دعوت کرد که به تحقیق و تدریس در آن دانشگاه بپردازد. استاد محقق که هنوز با زبان انگلیسی آشنا نبود، پیش از عزیمت به این کشور، به فراگیری زبان انگلیسی پرداخت و آن را در حد کمال آموخت، به طوری که می‌توانست در مجامع علمی و کلاس‌های دانشگاه، به این زبان سخنرانی کند.
آشنایی با «ایزوتسو»
استاد محقق بین سال‌های 1340 تا 1342، به تدریس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لندن پرداخت و سپس، بین سال‌های 1344 تا 1347، استاد مدعو مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل کانادا بود و در این مؤسسه، فلسفه، کلام و اصول فقه شیعه را تدریس می‌کرد. در همین ایام بود که با دکتر توشی هیکو ایزوتسو، اسلام‌شناس و قرآن‌پژوه معروف ژاپنی آشنا شد و این آشنایی و دوستی تا پایان عمر ایزوتسو ادامه داشت. استاد محقق با کمک ایزوتسو، کتاب «شرح منظومه» حاج ملاهادی سبزواری را به زبان انگلیسی ترجمه کرد. این اقدام، نقشی مهم و مؤثر در معرفی بهتر فلسفه اسلامی به محافل آکادمیک غرب داشت. استاد محقق، چندی بعد، شعبه‌ای از مؤسسه مطالعات اسلامی را در تهران تأسیس کرد که تا امروز، منشأ فعالیت‌های علمی و پژوهشی بسیاری بوده است. او مدت‌ها رئیس انجمن آثار و مفاخر ملی بود و در این سِمَت به معرفی آثار و خدمات دانشمندان ایرانی پرداخت. به همت وی، استادان بنامی مانند ایزوتسو به ایران آمدند و به تبادل اطلاعات و دانش با فرهیختگان ایرانی پرداختند.
معلم، تا همیشه
استاد محقق، بیش از هر چیز به تدریس علاقه‌مند است؛ او در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر، به این نکته اذعان می‌کند که دوست دارد همه او را یک معلم بدانند: «من دوست دارم من را همواره به عنوان یک معلم بشناسند، چنان‌که از سال ۱۳۳۰ یا در مدرسه یا در دانشگاه معلم بودم و همین الان هم مشغول تدریس هستم. در دانشگاه تهران که حدود 20 سال تدریس کردم، استاد زبان و ادبیات فارسی بودم. در خارج از ایران و کشور کانادا، علوم اسلامی و در مالزی تاریخ پزشکی درس می دادم.» او یکی از برجسته‌ترین استادان در تاریخ طبابت اسلامی است. سال‌ها تحقیق و پژوهش استاد محقق درباره تاریخ پزشکی در جهان اسلام و پزشکان مسلمان، از او کارشناسی خبره در این زمینه ساخت:«در خارج از ایران و کشور کانادا علوم اسلامی و در مالزی تاریخ پزشکی درس می دادم. چند سال پیش، شیخ کویت می خواست به بهترین کتاب در حوزه تاریخ پزشکی جایزه بدهد؛ من را به عنوان داور دعوت کردند. در همان مراسم گفتند که این از درایت برگزارکنندگان بوده که یک عجم را دعوت کرده اند تا آثار را داوری و تعیین کند که این جایزه صدهزاردلاری را به یک عرب بدهند.»
حاصل یک عمر پربار
استاد محقق، افزون بر عضویت در ده‌ها مرکز علمی و پژوهشی داخل کشور، عضو مجامع بین‌المللی مانند «مجمع بین المللی تاریخ پزشکی در لندن»، «مجمع بین المللی فلسفه در قرون وسطی در مادرید»، «فرهنگستان زبان عرب مصر»، «فرهنگستان علوم اسلامی هند»، «فرهنگستان زبان عرب دمشق»، «فرهنگستان مباحث علوم و تمدن اسلامی اردن» و «مجمع بین المللی تاریخ علم و فلسفه عربی و اسلامی در پاریس» نیز، هست. از او تاکنون آثار متعدد علمی و تحقیقاتی در قالب تألیف و ترجمه، انتشار یافته است و استاد، علاوه بر درج مقالات متعدد در مجلات معتبر بین‌المللی، راهنمایی صدها پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا را هم برعهده داشته است. از میان آثار پرشمار او می‌توان به «وجوه قرآن»(مقدمه و تصحیح و تعلیقات)، «اشترنامه عطار» (تصحیح و مقدمه و تعلیقات)، «تحلیل اشعار ناصر خسرو»، «نظام‌نامه سیاست، خواجه نظام‌الملک طوسی»(تصحیح و تعلیقات) «شرح بزرگ دیوان ناصر خسرو»(در دو جلد)، «فیلسوف ری، محمدبن زکریای رازی»، «الشکوک علی جالینوس»(با تصحیح و مقدمه عربی، انگلیسی و فارسی)، «بستان‌الاطباء و روضةالالباء ابن مطران»(ترجمه و تلخیص)، «درآمدی بر دانشنامه پزشکی در اسلام و ایران» (فهرست الفبایی اصطلاحات پزشکی و داروشناسی)، «اسماعیلیه»، «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات شیخ مفید»، «علوم محضه از آغاز صفویه تا تأسیس دارالفنون»، «مفاخرنامه» و «شیعه در حدیث دیگران» اشاره کرد. استاد دکتر مهدی محقق اکنون 89 سال دارد؛ عمرش دراز باد.
منبع: روزنامه خراسان
انتهای پیام/
حق سترگ «محقق» بر گردن تحقیق
