تاثیر عملیات‌های آبخیزداری در میزان آب‌های جاری کرمان

علیرضا ابوالحسنی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان با اشاره به اینکه شوری آب‌های زیرزمینی کاهش یافته است و این امر در کنترل فرسایش خاک تأثیر بسزایی دارد، گفت: با انجام عملیات آبخیزداری می‌توان از ورود سالیانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب رسوب به مخازن سد‌ها جلوگیری کرد و سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب از نزولات جوی را کنترل و حفظ کرد و از هدر رفت و تبخیر بی رویه آب جلوگیری کرد. 

وی با اشاره به اینکه در بخش آبخیزداری آنچه دارای اهمیت است، مدیریت نزولات جوی است، افزود: در حال حاضر بیش از هفتاد درصد از آب باران در ایران تبخیر می‌شود و حدود ده درصد هم به شکل سیلاب، به دریا وارد می‌شود پس بخش عظیمی از سرمایه آبی کشور به هدر می‌رود ولی به کمک آبخیزداری می‌توان جلوی این میزان هدر رفت آب را گرفت.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان تصریح کرد: این میزان هدر رفت در حدود سی و سه درصد کاهش می‌یابد و می‌توان آن را ذخیره سازی کرد و صرف فعالیت‌های گوناگون مخصوصا مصارف کشاورزی شود و سبب حرکت تولید و توسعه کشاورزی شد.

ابوالحسنی با اشاره به یکی از فرمایشات مقام معظم رهبری مدظله العالی مبنی بر اینکه
یکی از کار‌های مهم لازم، مسئله آبخیزداری است، گفت: اگر چنانچه آبخیزداری را دستگاه‌های مربوط جدّی بگیرند و اهمّیّت بدهند، چه آنچه مربوط به وزارت کشاورزی است، چه آنچه مربوط به وزارت نیرو است هم جلوی سیلاب‌های بی‌مورد گرفته می ‌شود، هم جلوی ریزگرد‌ها گرفته می‌شود و هم بقیه فواید گیاهان و درخت بر آن مترتب می ‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان عنوان کرد: در این آبخیزداری هم اگر بتوانند درختان میوه‌دار را در مراکز آبخیزداری غرس کنند، شاید منافعش بیشتر باشد؛ البته تشخیص این امر با متخصصین است که آنها بایستی نظر بدهند.

وی با بیان اینکه در اثر عدم اطلاع از روش‌های بهره برداری صحیح از منابع آب، خاک و طبیعت، جنگل‌ها و مراتع سر سبز، به بیابان‌های بی آب و علف بدل می‌شوند، افزود: مدیریت‌های نادرست برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی برای مصارف صنعتی، کشاورزی و خانگی و همچنین بوته کنی، قطع درختان و چرای مفرط نهایتا شرایط را برای فرسایش و تخریب بیشتر زمین فراهم می‌شود.

به گفته وی، جنگل‌ها و پوشش گیاهی مانند اسفنج عمل می‌کنند و باعث می‌شوند آب باران در خاک نفوذ کند و در سفره‌های زیرزمینی ذخیره شود. با کاهش منابع آب و ازبین رفتن پوشش گیاهی فرسایش خاک هر سال شدیدتر شده و با هر بارندگی، خاک با ارزش از دسترس خارج می‌شود. 

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان افزود: با از بین رفتن پوشش گیاهی در سطح مراتع در مواقع بارندگی، آب بدون اینکه در خاک نفوذ کند، به سرعت روی سطح زمین جاری شده و جویبار‌های کوچک دست به دست یکدیگر می‌دهند و سیلاب‌های بزرگی به راه می‌افتد که در مسیر خود مناطق مسکونی و زیر ساخت هارارتخریب و خسارات جبران ناپذیر جانی و مالی به جا میگذارد.

وی بیان داشت: با انجام عملیات آبخیزداری و احیای پوشش گیاهی شرایط مجددا برای بهره برداری با مدیریت صحیح فراهم می‌شود وباید دانست که در این مرحله نیز چنانچه بدون توجه به نکات فنی بهره برداری صورت گیرد، امکان تخریب و بیابانزایی وجود دارد و سرمایه و بودجه صرف شده به هدر خواهد رفت.

ابوالحسنی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اهداف توسعه عملیات آبخیزداری، گفت: هدف از این کار، تامین منابع آب شیرین برای مردم شهر‌ها و روستا‌ها و تنظیم جریان منابع آبی وحفظ کیفیت آب و حفاظت از منابع طبیعی (آب، خاک و پوشش گیاهی) برای تامین معیشت مردم محلی تامین انرژی (به عنوان مثال انرژی حاصل از آب) است.

وی درخصوص آبخیزداری (Watershed Management)؛ عنوان کرد: آبخیزداری به مجموعه فعالیت‌ها و اقداماتی اطلاق می‌شود که برای حفظ و بهره‌برداری بهینه از منابع آب در یک منطقه خاص، به ویژه حوضه آبخیز، انجام می‌شود. 

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان با بیان اینکه هدف اصلی آبخیزداری، حفظ تعادل آب شیرین و کنترل جریان آب در حوضه آبخیز است، افزود: این فعالیت‌ها ممکن است شامل ایجاد باغ‌های آبخیز، جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ و احیای جنگل‌ها و مراتع، ساخت سد‌ها و تسهیلات دیگر برای جمع‌آوری و مدیریت آب باشد.

وی با بیان اینکه آبخوانداری (Aquifer Management)؛ به مدیریت و بهره‌برداری از آبخوان‌ها یا لایه‌های زیرزمینی آب راهبردی اطلاق می‌شود، افزود: آبخوان‌ها، لایه‌های زیرزمینی که آب در آنها جمع‌آوری و ذخیره می‌شود، هستند و هدف از آبخوانداری، حفظ و بهره‌برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی است.

به گفته وی، این فعالیت‌ها ممکن است شامل مطالعه و پایش سطح و کیفیت آبخوان، تعیین و بهینه‌سازی نرخ استخراج آب، کنترل نفوذ آب آشامیدنی و مدیریت بهینه تقاضای آب باشد. 

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان با اشاره به اینکه هر دو آبخیزداری و آبخوانداری در حفظ منابع آب و تأمین آب شرب، کشاورزی، صنعت و محیط زیست بسیار مهم هستند، افزود: این فعالیت‌ها به منظور بهره‌برداری پایدار و حفظ تعادل آب و محیط زیست در مناطق مختلف صورت می‌گیرند.

ابوالحسنی اظهار داشت: آبخیز عرصه‌ای است که رواناب ناشی از بارش بر روی آن به وسیله آبراهه‌ها جمع‌آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب انباشت، تالاب، دریاچه و دریا هدایت می‌شود. 

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان گفت: حوضه یک رودخانه به طور معمول یک سیستم پیچیده از حوضه‌های آبخیز کوچک و بزرگ، از سرچشمه (منبع) آب تا دهانه و مصب رود (جایی که رود به دریاچه می‌ریزد) را شامل می‌شود.

وی افزود: از آنجایی که خاک‌ها و پوشش گیاهی به طور پیوسته با چرخه منابع آبی مرتبط هستند، این حوضه‌های آبخیز مهمترین واحد برنامه ریزی برای مدیریت یکپارچه منابع آب و زمین (خاک) محسوب می‌شوند.