در باشگاه خبرنگاران جوان بررسی شد؛
طرح مصر برای احیای آتش‌بس در غزه؛ احیای مرحله دوم
طرح مصر با وجود تمام نقاط قوت، با موانع جدی مواجه است. تناقض میان اهداف اعلامی نتانیاهو مبنی بر نابودی حماس و ضرورت عقب‌نشینی کامل برای تحقق صلح پایدار، گره‌ای است که به سادگی باز نخواهد شد
باشگاه خبرنگاران جوان؛ منصور براتی* - پس از گذشت قریب به سه هفته از آغاز موج جدید حملات گسترده رژیم صهیونیستی به نوار غزه که با تلفات سنگین غیرنظامیان همراه بوده، مصر به عنوان یکی از اصلی‌ترین میانجی‌گران منطقه‌ای، طرح جدیدی را برای بازگرداندن طرفین به مسیر آتش‌بس و مذاکره ارائه کرده است.
این طرح جامع که با پشتیبانی غیرمستقیم ایالات متحده نیز همراه شده، حاوی نکات قابل توجهی است که می‌تواند پس از هفته‌ها خون‌ریزی و ویرانی، افق تازه‌ای پیش روی صلح در منطقه بگشاید.
سازوکار تفصیلی آزادسازی گروگان‌ها در طرح مصر
منابع دیپلماتیک مطلع که خواستار عدم افشای نام خود شده‌اند، در گفت‌و‌گو با رسانه‌های بین‌المللی جزئیات طرح مصر برای آزادسازی گروگان‌های اسرائیلی را تشریح کردند. بر اساس این طرح، فرآیند آزادسازی به صورت مرحله‌ای و با ضمانت‌های اجرایی قوی انجام خواهد شد.
در روز نخست اجرای این طرح، پنج گروگان زنده آزاد می‌شوند که یکی از آنها «ایدان الکساندر»، شهروند دوتابعیتی آمریکایی-اسرائیلی خواهد بود. انتخاب این فرد به عنوان یکی از گروگان‌های روز اول با هدفی دقیق صورت گرفته؛ بسیاری از تحلیلگران معتقدند این انتخاب برای جلب حمایت بیشتر واشنگتن و افزایش فشار‌ها بر تل‌آویو برای پذیرش طرح است.
پس از این مرحله، در بازه‌های زمانی هفت تا ده روزه، هر بار پنج گروگان زنده دیگر آزاد می‌شوند. این مکانیسم تدریجی و قدم به قدم به هر دو طرف درگیری اجازه می‌دهد تا ضمن راستی‌آزمایی اقدامات متقابل، اعتماد لازم برای پیشبرد توافق را ایجاد کنند.
جزئیات موضع نظامی رژیم صهیونیستی در طرح پیشنهادی مصر
یکی از بخش‌های کلیدی طرح مصر که بیشترین چالش را در مذاکرات به وجود آورده، وضعیت و موقعیت نیروهای نظامی رژیم صهیونیستی در نوار غزه است. طبق این پیشنهاد، ارتش اسرائیل باید به مواضعی که در مرحله اول آتش‌بس (که در اوایل ماه جاری به پایان رسید) داشت، عقب‌نشینی کند.
در آن زمان، نیروهای اسرائیلی در منطقه حائل داخل مرز غزه مستقر بودند و کریدور فیلادلفیا را نیز در اختیار داشتند، اما از کریدور استراتژیک نتساریم که باریکه غزه را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند، عقب‌نشینی کرده بودند. با از سرگیری درگیری‌ها در هفته گذشته، نیروهای زمینی اسرائیل بخش قابل توجهی از کریدور نتساریم را مجدداً اشغال کرده‌اند.
طرح مصر همچنین مذاکرات ویژه‌ای را درباره عقب‌نشینی نیروهای اشغالگر از کریدور فیلادلفیا در مرز غزه و مصر پیش‌بینی کرده است. این کریدور برای مصر به دلیل همجواری با مرزهایش و امنیت ملی این کشور، و برای حماس به دلیل امکان کنترل تردد و تأمین نیاز‌های ساکنان غزه، از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار است.
طبق توافق کمپ دیوید ۱۹۷۸ که به عادی‌سازی روابط میان مصر و رژیم اسرائیل منجر شد، نیروهای ارتش رژیم صهیونیستی نباید وارد کریدور فیلادلفیا شوند و یکی از دو هدف اصلی مصر در ارائه این طرح تخلیه فیلادلفیا از نیروهای اسرائیلی است.
تضمین مذاکرات مرحله دوم؛ نقطه عطف طرح مصر
بی‌تردید برجسته‌ترین نقطه قوت طرح مصر، تضمین برگزاری مذاکرات درباره مرحله دوم آتش‌بس است؛ موضوعی که رژیم صهیونیستی علی‌رغم تعهدات پیشین خود، همواره از ورود به آن طفره رفته است.
در توافق آتش‌بس اولیه که در ژانویه ۲۰۲۵ اجرایی شد و رسماً ۴۲ روز به طول انجامید، حماس ۳۰ اسیر اسرائیلی زنده و پیکر ۸ فرد جان‌باخته را آزاد کرد و در مقابل، رژیم صهیونیستی نزدیک به ۲۰۰۰ زندانی فلسطینی را آزاد نمود. این توافق از ابتدا مرحله دومی را نیز پیش‌بینی کرده بود که هدف آن پایان دائمی درگیری‌ها در ازای آزادی باقیمانده گروگان‌ها و زندانیان فلسطینی بیشتر بود.
با این حال، تل‌آویو طی یک ماه گذشته، از ورود به مذاکرات درباره شرایط خاص مرحله دوم امتناع ورزیده است. دلیل اصلی این امتناع آن است که چارچوب کلی این مرحله مستلزم عقب‌نشینی کامل نیروهای اسرائیلی از غزه و موافقت با پایان دائمی جنگ است - شرایطی که با اهداف اعلامی نتانیاهو برای نابودی کامل حماس در تضاد آشکار قرار دارد.
ایدان رول تحلیلگر اسرائیلی در این باره می‌گوید: «نتانیاهو در از بین بردن حماس ناموفق بوده است و موفقیت طرح مصر در گرو حل این تناقض اساسی است. اگر نتانیاهو همچنان بر نابودی کامل حماس پافشاری کند، هیچ طرحی نمی‌تواند به آتش‌بس پایدار منتهی شود.»
تأثیر سیاست داخلی اسرائیل بر روند مذاکرات
یکی دیگر از موانع پیش‌روی طرح مصر، شرایط سیاسی داخلی رژیم صهیونیستی است. پس از خروج ایتامار بن‌گویر، وزیر امنیت عمومی افراطی اسرائیل از کابینه به دلیل مخالفت با آتش‌بس قبلی، انتظار می‌رفت بتصلائل اسموتریچ، دیگر وزیر راست افراطی نیز در صورت اعلام پایان رسمی درگیری‌ها، از ائتلاف کناره‌گیری کند.
این امر می‌تواند به فروپاشی کابینه نتانیاهو منجر شود، موضوعی که نخست‌وزیر اسرائیل سخت از آن هراس دارد. بنابراین، ملاحظات سیاسی داخلی نیز عاملی تعیین‌کننده در واکنش تل‌آویو به طرح مصر خواهد بود.
کارشناسان مسائل رژیم صهیونیستی معتقدند: «نتانیاهو در موقعیت دشواری قرار دارد؛ از یک سو فشار‌های بین‌المللی و خانواده‌های گروگان‌ها برای پذیرش آتش‌بس افزایش یافته و از سوی دیگر، متحدان راست افراطی او هرگونه عقب‌نشینی را خیانت تلقی می‌کنند.»
واکنش‌های گسترده به طرح پیشنهادی مصر
واکنش‌ها به طرح مصر متنوع و گاه متناقض بوده است. منابع نزدیک به حماس در گفت‌و‌گو با رسانه‌های عربی، این طرح را «ابتکاری مثبت و گامی رو به جلو» توصیف کرده‌اند. همچنین منابع امنیتی منطقه اعلام کرده‌اند که واشنگتن نیز با کلیات طرح مصر موافقت کرده و آن را «واقع‌بینانه و قابل اجرا» می‌داند.
در مقابل رسانه‌های مختلف از مخالفت اسرائیل با این طرح خبر داده‌اند. یک مقام بلندپایه رژیم صهیونیستی که خواستار عدم افشای نام خود شده، در اظهاراتی مدعی شده تل‌آویو همچنان در تلاش است تا حماس را به پذیرش طرح استیو ویتکوف، فرستاده ویژه آمریکا به خاورمیانه، ترغیب کند - طرحی که فاقد ضمانت‌های لازم برای عقب‌نشینی کامل نیروهای اسرائیلی از نوار غزه است.
پیشنهاد محدودتر ویتکوف که تاکنون از سوی حماس رد شده، آتش‌بس را تنها تا ۱۹ آوریل تمدید می‌کرد و حماس را ملزم می‌ساخت پنج اسیر زنده را در ازای شماری از زندانیان فلسطینی آزاد کند. مقامات اسرائیلی مدعی شده‌اند که این پیشنهاد را پذیرفته‌اند، اما خواستار آزادی ۱۱ اسیر زنده به جای ۵ نفر هستند.
با این حال، منابع موثق دیپلماتیک فاش کرده‌اند که تیم‌های میانی اسرائیلی طی دو هفته گذشته چندین بار برای بررسی جزئیات طرح مصر به قاهره سفر کرده‌اند، امری که با تکذیب رسمی دریافت این پیشنهاد در تناقض آشکار است. این دوگانگی در رفتار و گفتار مقامات اسرائیلی، نشان‌دهنده پیچیدگی‌های داخلی تصمیم‌گیری در تل‌آویو است.
تشدید درگیری‌ها و موضع کنونی نتانیاهو
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، از ۱۸ مارس دستور از سرگیری حملات گسترده به نوار غزه را صادر کرده و در توجیه این اقدام مدعی شده که این عملیات‌ها «زمینه را برای مذاکرات آتش‌بس بعدی فراهم می‌کند» - استدلالی که با انتقادات گسترده بین‌المللی مواجه شده است.
یک مقام ارشد امنیتی اسرائیل در سخنانی تهدیدآمیز اظهار داشته است: «اگر حماس با شرایط مورد نظر ما موافقت نکند، ما به افزایش فشار ادامه خواهیم داد تا حماس در هم بشکند، و احتمال عملیات زمینی گسترده در سراسر غزه وجود دارد.»
این موضع‌گیری سرسختانه می‌تواند مانعی جدی بر سر راه موفقیت طرح مصر باشد. تجربه ماه‌های گذشته نشان داده که حماس علی‌رغم فشار‌های نظامی شدید، حاضر به پذیرش شروط تل‌آویو نشده و بعید به نظر می‌رسد در شرایط کنونی نیز عقب‌نشینی قابل توجهی داشته باشد.
وضعیت کنونی اسیران
در حال حاضر، بر اساس آمار منتشر شده، هنوز ۵۹ اسیر اسرائیلی در نوار غزه به سر می‌برند. این تعداد شامل ۵۸ نفر از ۲۵۱ فردی است که در حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ توسط حماس به اسارت گرفته شدند، به علاوه یک فرد دیگر که پیش‌تر ربوده شده بود.
از این تعداد، پیکر حداقل ۳۵ نفر در میان گروگان‌ها قرار دارد که مرگ آنها توسط ارتش اسرائیل تأیید شده است. منابع اطلاعاتی اسرائیل تخمین می‌زنند که احتمالاً ۲۵ گروگان همچنان زنده هستند.
تاکنون، حماس طی آتش‌بس بین ژانویه و مارس ۲۰۲۵، مجموعاً ۳۰ گروگان - شامل ۲۰ غیرنظامی اسرائیلی، ۵ سرباز و ۵ شهروند تایلندی - و همچنین پیکر ۸ فرد جان‌باخته را آزاد کرده است. پیش از آن نیز، این گروه ۱۰۵ غیرنظامی را در طول آتش‌بس یک هفته‌ای در اواخر نوامبر ۲۰۲۳ آزاد کرده بود، و چهار گروگان دیگر در هفته‌های اولیه جنگ به اسرائیل بازگردانده شدند.
جمع‌بندی و چشم‌انداز
کارشناسان منطقه معتقدند طرح مصر با وجود تمام نقاط قوت، با موانع جدی مواجه است. تناقض میان اهداف اعلامی نتانیاهو مبنی بر نابودی حماس و ضرورت عقب‌نشینی کامل برای تحقق صلح پایدار، گره‌ای است که به سادگی باز نخواهد شد. با این حال، فشار‌های بین‌المللی، خستگی افکار عمومی اسرائیل از تداوم جنگ، نگرانی خانواده‌های گروگان‌ها و وضعیت اسفبار انسانی در نوار غزه، عواملی هستند که می‌توانند معادلات را تغییر دهند.
سخنگوی وزارت خارجه مصر در بیانیه‌ای اعلام کرده است: «قاهره همچنان به تلاش‌های میانجی‌گرانه خود ادامه می‌دهد و معتقد است راه حل نظامی برای بحران غزه وجود ندارد. تنها از طریق گفت‌و‌گو و تعامل سازنده می‌توان به صلحی پایدار دست یافت.»
*پژوهشگر مسائل اسرائیل
