باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمدحسین نیک‌خوی متین - ۷۴ سال پیش در چنین روزی درست یک روز قبل از آغاز سال نو شمسی یکی از بزرگترین روز‌های تاریخ ایران رقم خورد. روزی که ملت ایران به حقی رسیدند که سال‌ها در اختیار خارجی‌ها بود و خودشان حق استفاده از آن را نداشتند.

۲۹ اسفند ۱۳۲۹ روز ملی شدن صنعت نفت در کشورمان است. قانون ملی‌شدن صنعت نفت در واقع پیشنهادی بود که به امضای همه اعضای کمیسیون مخصوص نفت در مجلس شورای ملی ایران در ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ به مجلس ارائه شد و در ۲۴ اسفند ۱۳۲۹ در مجلس شورای ملی تصویب گردید.

این متن قانونی بود که در آن کمیسیون و در نهایت در مجلس شورای ملی تصویب شد: 

«به‌نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تأمین صلح جهانی، امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نماییم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود؛ یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری در دست دولت قرارگیرد.»

در نهایت در ۲۹اسفند ۱۳۲۹، مجلس بدون رأی مخالف طرح را تصویب و نفت را ملی اعلام کرد. بنا بر این مصوبه، تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری از نفت در دست دولت ایران قرار گرفت.

اما داستان ملی شدن نفت در ایران به همین سادگی‌ها نیست و برای به دست گرفتن این حق طبیعی کشورمان اتفاقات تلخی افتاد. حاشیه‌هایی از جنس حاکمان نالایق که افتخارشان این بود که مستعمره‌ای از کشور‌های دیگر باشند و تنها بتوانند از این استعمار پول دربیاورند.

زمانی که اولین چاه نفت در ایران در بیش از یکصد سال قبل در منطقه مسجد سلیمان در استان خوزستان توسط یک شرکت انگلیسی کشف شد، دولت وقت ایران هیچ آگاهی و درکی از این اتفاق مهم نداشت.

اما کاشفان آن به خوبی می‌دانستند به چه ثروتی در ایران دست یافته‌اند و پایه‌های استعمار خود در ایران را با قرارداد‌های استثماری استخراج، تولید و فروش نفت خام ایران بنا نهادند. شرکت‌های خارجی سال‌ها سرمایه مردم ایران را به تاراج بردند و دولت‌های وقت ایران هیچ گونه تلاش و توجهی برای احقاق حقوق مردم انجام ندادند.

استخراج نفت از سال‌۱۹۰۵ آغاز شد و اولین پرداختی به ایران در سال‌۱۹۱۴ در حدود هزار لیره بود و پس از آن تا سال‌۱۹۱۹ که در میانه جنگ جهانی و اوج بازار نفت جهانی بود، دریافتی ایران از ۱۰ میلیون لیره بیشتر نشد و این در حالی بود که عایدات شرکت به بیش از ۲۰۰ میلیون لیره رسیده بود و قاعدتا باید سهم ایران چیزی در حدود ۳۲‌میلیون لیره می‌بود. تقریبا پس از جنگ جهانی اول یعنی در همان حوالی سال‌۱۲۹۸ اعتراضات به این قرارداد چه در سطح نخبگان و مسئولان و چه در سطح عوام آغاز شد. رضا پهلوی از سال‌۱۳۰۷ از طریق وزیر دربار خود یعنی تیمورتاش تلاش کرد که قرارداد را اصلاح کند ولی انگلیسی‌ها حاضر به اصلاح نمی‌شدند.

نخستین اتفاق مرتبط با نفت در کشورمان تاریخ امضای امتیازنامه ویلیام ناکس دارسی، سرمایه دار یهودی الاصل استرالیایی تبعه انگلیس در تهران در خردادماه سال ۱۲۸۰ بود. دارسی به موجب این امتیاز حق اکتشاف، استخراج، حمل و نقل، پالایش صدور نفت و گاز را در سراسر ممالک محصوره ایران به جز پنج ایالت شمالی به مدت ۶۰ سال به طور انحصاری به دست آورد. بعد از آن در مردادماه همان سال طرح احداث خط لوله نفت در ایران به امضای تزار نیکولای دوم رسید.

در تمامی این سال‌ها نفت ایران بی حاشیه در اختیار خارجی‌ها بود، اما در آذر ۱۳۲۳ جرقه‌های ملی شدن صنعت نفت در کشورمان جدی‌تر شد.

بعد از سرنگونی رضاخان، مجلس دوره چهاردهم، به پیشنهاد دکتر مصدق طرحی را به تصویب رسانید که به موجب آن، دولت‌ها از مذاکره درباره اعطای امتیاز نفت به خارجیان منع شده و در صورت تخلف، به سه تا هشت سال حبس و انفصال از خدمات دولتی محکوم می‌شدند. یک سال بعد از آن تولید نفت خام ایران به نوزده میلیون تن رسید و در سال ۱۳۲۹ از ۳۱ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه تجاور کرد.

پیشنهاد ملی شدن نفت برای نخستین بار توسط عباس اسکندری در ۳۰ مرداد سال ۱۳۲۷ در مجلس مطرح شد و در ۱۸ اسفند همان سال محمد ساعد، نخست وزیر، شخصا وارد مذاکرات نفت شد و خواستار قبول اصل پنجاه_پنجاه از طرف شرکت نفت انگلیس و ایران شد.

۴ آذر ۱۳۲۹ پیشنهاد ملی کردن نفت برای نخستین بار در خانه نریمان توسط نمایندگان جبهه ملی به تصویب رسید و در ۸ آذر ۱۳۲۹ مصدق، حائری زاده، صالح، مکی و شایگان پیشنهادی به کمیسیون نفت در مورد ملی شدن نفت در تمام نقاط ایران دادند. همان سال رزم آرا لایحه نفت را از مجلس پس گرفت و حدود دو هفته بعد گزارش کمیسیون نفت در مخالفت با لایحه گس_گلشاییان در مجلس تایید شد.

۴ اسفند ۱۳۲۹ سفیر بریتانیا در ملاقات با رزم آرا اعلام کرد انگلستان با هرگونه طرحی که متضمن ملی شدن صنعت نفت باشد مخالف است و آمادگی شرکت برای مذاکره درباره برقراری تصنیف عواید را مطرح کرد و در ۱۲ اسفند مصدق در نامه ایی به رزم آرا نوشت:ملت ایران مطمئن است که در همان سال اول ملی شدن صنعت نفت بیش از این‌ها بفروشد و عواید کسب کند.

۱۷ اسفند ۱۳۲۹ مصدق پیشنهاد ملی شدن نفت را در کمیسیون صنعت مخصوص نفت به رای گذاشت و به اتفاق آرا و ۲۴ اسفند گزارش کمیسیون نفت مبنی بر ملی شدن صنعت نفت به اتفاق آرا در مجلس شورای ملی تصویب شد. ۱۰ روز بعد از آن دین اچسن، وزیر امور خارجه امور خارجه امریکا، در تلگرافی به سفیر آن کشور در تهران از عدم مخالفت آمریکا با ملی کردن نفت در ایران به منظور جلوگیری از افتادن این کشور در دامان شوروی خبر داد.

با عنوان شدن ملی کردن صنعت نفت در سراسر کشور، آیت‌الله کاشانی طی اعلامیه مفصلی، کوشش در این راه را تکلیف دینی و وطنی ملت مسلمان اعلام کردند. پس از آن، علما و مجتهدین بزرگی، نظیر آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری، بهاءالدین محلاتی، عباسعلی شاهرودی، سیدمحمود روحانی قمی و کلباسی با صدور اعلامیه‌هایی و نیز در پاسخ به استفتائات مردم، بر لزوم ملی کردن صنعت نفت و حمایت از آیت‌الله کاشانی تاکید کردند.

در نهایت در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ گزارش کمیسیون نفت در سنا به تصویب رسید و صنعت نفت در ایران ملی شد.