نتایج ضعیف دانش‌آموزان در آزمون‌های پرلز و تیمز؛
ضعف آموزشی از کجا آب می‌خورد؟
با توجه به نتایج تیمز ۲۰۲۳، ایران میان کشور‌های منطقه عملکرد قابل‌قبولی ندارد و در پایه چهارم جایگاه ۱۲ ریاضی از بین ۱۵ کشور منطقه را دارد.
دانش‌آموزان ایرانی باز هم در آزمون‌های بین‌المللی تیمز و پرلز نتایج ضعیفی را کسب کردند. آن هم در شرایطی که یکی از اهداف سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴دستیابی ایران به جایگاه اول میان کشور‌های منطقه آسیای جنوب غربی شامل آسیای میانه، قفقاز خاورمیانه و کشور‌های همسایه بود.
با توجه به نتایج تیمز ۲۰۲۳، ایران میان کشور‌های منطقه عملکرد قابل‌قبولی ندارد و در پایه چهارم جایگاه ۱۲ ریاضی از بین ۱۵ کشور منطقه و در پایه هشتم جایگاه نهم ریاضی را دارد و نسبت به دوره قبل (۲۰۱۹) با افت مشهود همراه است. آزمون تیمز و پرلز جزو آزمون‌های مهمی است که می‌تواند سطح علمی دانش‌آموزان را به تصویر بکشد. همچنان‌که اخیرا علیرضا کاظمی، وزیر آموزشوپرورش درباره اهمیت مسابقات جهانی تیمز و پرلز با تاکید بر تشکیل کارگروهی در این‌باره گفته است: «یکی از راه‌های قضاوت و بررسی سطح کیفیت آموزش و پرورش، آزمون‌های تیمز و پرلز است؛ بنابراین ضرورت دارد تا کارگروهی در این زمینه تشکیل و نقشه راهی در این‌باره تدوین شود.» ضعف دانش‌آموزان موضوعی است که بعد از کرونا خودش را بیشتر نمایش داده است.
چندی پیش بود که رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزشوپرورش اعلام کرد: «برخی دانش‌آموزان با وجود حضور در مدرسه، مهارت‌های پایه سواد را به‌درستی کسب نمی‌کنند و در حال حاضر ۴۰ درصد دانش‌آموزان فقر یادگیری دارند.» خبر تلخی که با نگاه به نتایج آزمون پرلز که سواد خواندن را بررسی می‌کند، به مسأله فقر یادگیری بیشتر دامن می‌زند.
چرا فقر یادگیری؟
بسیاری از کارشناسان معتقدند که بخش زیادی از جمعیت ایران توانایی تهیه نیاز‌های اساسی و اولیه خود را ندارند و در چنین شرایطی حتی اگر تحصیل هم رایگان باشد، هزینه‌های جانبی آن موجب می‌شود تا برخی از آنها از تحصیل فرزندان خود چشم بپوشند. البته خیلی‌ها این مسأله را گردن دوران کرونا می‌اندازند! موضوعی که عبدالوحید فیاضی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هم همین چندی پیش با اشاره به کاهش حدود ۱۱۰هزار نفری دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی گفت: «سیاست‌های خوبی اجرا شده که بازماندن از تحصیل را مهار کرده، اما متأسفانه بعد از کرونا یک مقداری میل به تحصیل کمتر شده بود.» سوی دیگر ماجرا هم میانگین معدل‌هاست؛ میانگین معدل دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی کشور زیر۱۰و برابر با ۸.۹۶ است ودرمقابل، معدل دانش‌آموزان مدارس غیردولتی ۱۰.۳۷ است. حالا ما کاری به این نداریم که محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی وزارت آموزشوپرورش معتقد است، معدل پایین مدارس غیردولتی به دلیل تمرکز آنها بر کنکور است نه امتحانات نهایی و همچنین میانگین معدل ۱۰ نشان‌دهنده وضعیت بحرانی نیست!
رتبه نامطلوب ایران در آزمون‌های تیمز و پرلز
آزمون بین‌المللی تیمز (TIMSS) که هر چهار سال یک‌بار برگزار می‌شود، عملکرد دانش‌آموزان در دروس ریاضی و علوم را در پایه‌های چهارم و هشتم می‌سنجد. این آزمون به‌عنوان یکی از معتبرترین مطالعات تطبیقی در عرصه آموزش، اطلاعات مهمی در مورد روند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بیش از ۶۰ کشور جهان فراهم می‌کند. آزمون پرلز یا در واقع برنامه بین‌المللی مطالعاتی سوادخواندن هم به هدف سنجش مهارت خواندن ونظام آموزشی کشور‌های شرکت کننده می‌پردازد. درکنار نتایج نامطلوب دانش‌آموزان ایرانی در این آزمون‌ها، طی این سال‌ها نظام آموزشی کشور با چالش‌های زیادی نیز مواجه بوده؛ علاوه بر این مشکلات اقتصادی، فقر فرهنگی، بی‌سوادی یا کم‌سوادی والدین، فقر غذایی، همه و همه دست به دست هم دادند تا دانش‌آموزان مخصوصا کم‌برخوردار‌ها در مناطق محروم نیز از درس جا بمانند و ما را به سمت فقر یادگیری ببرند. ابراهیم سحرخیز، معاون سابق آموزش متوسطه وزارت آموزشوپرورش در گفت‌و‌گو با جام‌جم در این خصوص می‌گوید: «ما دو مهارت اساسی را در دوره ابتدایی و تا پایه چهارم دنبال می‌کنیم که آن مهارت خواندن و نوشتن است. یکی از معتبرترین آزمون‌هایی که توانسته این مطلب را برای ما آشکار کند آزمون پرلز بوده و بیشتر در پایه چهارم متمرکز است. طی این آزمون‌هایی که برگزار شده، ایران جزو کشور‌های آخر است و رتبه مطلوبی ندارد.» آزمونی که پیشرفت سواد خواندن را می‌سنجد و چندین معیار برای سنجش دارد. البته سحرخیز خبر از فاجعه دیگری بین دانش‌آموزان چهارم و پنجم هم می‌دهد و عنوان می‌کند: «گاهی اوقات گفته می‌شود دانش‌آموزانی که به پایه چهارم و پنجم می‌آیند حتی نمی‌توانند نام خود را به درستی بنویسند یا در املای کلمات دچار غلط‌های فاحش و دچار فقر یادگیری هستند.»
دوزبانه‌ها در لیست فقر یادگیری!
اواخر تیر ماه امسال بود که میانگین نمرات امتحان نهایی مشخص شد؛ بالاترین میانگین نمرات نهایی مربوط به استان یزد با۴.۱۲ و پایین‌ترین آن مربوط به سیستان و بلوچستان با ۷۴.۷ بود. دانش‌آموزان سیستانی که از پایه ششم به هفتم می‌روند و حداقل از هر ۲۰ نفر، چهار تا پنج نفرشان به هیچ عنوان سواد خواندن و نوشتن ندارند. ابراهیم سحرخیز موضوع دوزبانه بودن در برخی از مناطق کشور را یکی دیگر از عوامل فقر یادگیری می‌داند و می‌گوید: «ما در کشور دارای تعداد زیادی مناطق دوزبانه هستیم. در برخی مناطق شهری پوشش پیش‌دبستانی در حدی است که بچه‌ها را برای ورود به پایه اول ابتدایی آماده می‌کند، اما خیلی از روستا‌ها و مناطق کم‌برخوردار کشور نه به لحاظ مالی و نه از جنبه دسترسی، وضعیت مناسبی ندارند. وقتی دانش‌آموز غیرفارسی‌زبان به دوره پیش‌دبستانی نمی‌رود، سال اولی که وارد ابتدایی می‌شود در مهارت خواندن و نوشتن نمی‌تواند به‌خوبی پیشرفت کند.» او همچنین ادامه می‌دهد: «در یک دوره‌ای در ایران، یک ماه پیش از آغاز سال تحصیلی، دوره‌هایی را برای دانش‌آموزان روستایی برگزار می‌کردند که فارسی بلند نبودند تا آنها را برای یادگیری الفبای فارسی آماده کنند. این اقدام باید در مناطق دوزبانه یا مناطقی که زبان مادری‌شان متفاوت از زبان فارسی است، به صورت جدی صورت پذیرد تا دانش‌آموزان آماده شوند.»
یادگیری محصل‌ها قربانی کلاس‌های شلوغ
ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود چرا که کمبود معلم متخصص و کلاس‌های شلوغ درس هم بیشتر به فقر یادگیری و افت کیفیت آموزشی دامن می‌زند. در حالی که طبق گفته رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزشوپرورش، تراکم دانش‌آموزان در کلاس‌های ابتدایی باید حداکثر ۲۶ نفر باشد، اما او می‌گوید که کمبود معلم و مدرسه سبب‌شده تا کلاس‌هایی با بیش از ۳۵ و ۴۰ دانش‌آموز نیز تشکیل شود. با این حال در بسیاری از مدارس دولتی عدد بیشتر از این حرف‌هاست. مسأله‌ای که سحرخیز هم از آن به‌عنوان علل دیگری از فقر یادگیری یاد می‌کند و معتقد است که در برخی از روستا‌ها به سبب پایین‌بودن تعداد دانش‌آموزان، دارای کلاس‌های چند پایه هستیم. البته او دلیل دیگری را در این‌باره یادآوری می‌کند و ضمن بیان تخصص معلمان مخصوصا در دوره ابتدایی و پایه اول می‌گوید: «ما در بعضی از روستا‌ها ناچار می‌شویم تا برای این پایه از سرباز معلمین یا معلمانی استفاده کنیم که هیچ سابقه استخدامی در آموزشوپرورش ندارند.» ازنگاه وی رشد مدارس خاص نظیر سمپاد، شاهد و نمونه دولتی باعث شده معلمان توانمندتر به این مدارس بروند. درمدارس خاص، امکانات‌بهتری دراختیار‌دانش‌آموزان قرارمی‌گیرد، درحالی‌که ۸۰درصد دانش‌آموزان کشور در مدارس دولتی عادی تحصیل می‌کنند. باهمه این تفاسیر، خیلی هم نمی‌شود همه امور را بر گردن دوران کرونا انداخت، چرا که نظام آموزشی کشور پیش ازاین دوران هم با چالش‌های متعددی همراه بود. بهتر است مسئولان محترم وزارت آموزشوپرورش تا زمانی که خیلی دیر نشده فکری به حال بازگرداندن و حمایت از دانش‌آموزان به کلاس درس و مدرسه کنند. باید کیفیت آموزش در مدارس دولتی عادی به طور جدی بررسی شود. شاید بااین راهکارهابتوانیم کمی از آماروارقام فقر یادگیری بکاهیم و عملکرد ایرانی‌ها را در چنین آزمون‌های بین‌المللی بهبود بخشیم.
منبع: روزنامه جم جم
