احتمالا برای شما هم پیش آمده که خبری را از کسی شنیده یا به صورت آنلاین مشاهده کرده باشید و به واسطه آن خبر، نگران، ترسیده و خشمگین شده‌اید یا احساسات دیگری را تجربه کرده‌اید. اما پس از مدتی متوجه شده‌اید که این خبر سندیت نداشته و به بیان دیگر، گول خورده‌اید؛ به این قبیل اخبار که بدون هیچ مدرک مشخصی باب می‌شوند و جمعیت زیادی را با خود همراه می‌کنند، اما منبع مشخصی ندارند و هیچ‌کس نمی‌داند که از کجا آمده‌اند، فیک‌نیوز گفته می‌شود.

اخبار جعلی یا فیک‌نیوز، مسأله جدی دوران ماست. این روز‌ها ما بیش از هر زمانی در معرض اخبار بی‌منبع و ناموثق هستیم و اگر هوشیار نباشیم، هم به‌راحتی باورشان می‌کنیم و هم به دیگران انتقال می‌دهیم. رواج انتشار اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و ایکس (توئیتر سابق) و گسترش دیپ‌فیک‌های تولیدشده توسط هوش‌مصنوعی، این روز‌ها بی‌رحمانه بر حقایق و واقعیت‌ها می‌تازند و به تعبیر علیرضا چابکرو، استاد دانشگاه تهران بحران‌های اجتماعی را رقم می‌زنند.
 
فیک‌نیوز یا اخبار جعلی چیست؟
به زبان ساده فیک‌نیوز دروغ‌هایی هستند که آگاهانه و عامدانه ساخته شده و در قالب خبر منتشر می‌شوند تا مردم را گمراه کنند. 
 
بی‌رحم مثل فضای‌مجازی!
سال‌هاست که شبکه‌های اجتماعی در انتشار گسترده اخبار و اطلاعات از جمله اخبار جعلی بسیار موثر بوده‌اند. آمار‌ها نشان می‌دهند که در حال‌حاضر نزدیک به ۴.۹میلیارد نفر در دنیا کاربر شبکه‌های اجتماعی هستند که روزانه درصد زیادی از این افراد اطلاعات نادرست را در شبکه‌های اجتماعی می‌بینند و منتشر می‌کنند. یک نظرسنجی در دسامبر ۲۰۲۰ (آذرماه ۱۳۹۹) نشان داد ۳۸.۲ درصد از مخاطبان اخبار در آمریکا، ناخواسته اخبار جعلی یا اطلاعات اشتباه را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته‌اند. علیرضا چابکرو، پژوهشگر ارتباطات و رسانه و استاد دانشگاه تهران در گفتگو با جام‌جم با بیان این‌که شبکه‌های اجتماعی، شبکه‌های قابل‌اتکایی نیستند و صحت و درستی اخبار منتشر‌شده در آنها مشخص نیست، می‌گوید: این فضا به‌شدت بی‌رحم است، زیرا بسیاری از صفحات و ناشران محتوا در شبکه‌های اجتماعی حتی چهارچوب‌های رسانه‌ای را رعایت نمی‌کنند.

 وی با اشاره به این‌که در شبکه‌های اجتماعی قابلیت پیگیری درست و غلط اخبار به‌طور مستمر وجود ندارد، می‌افزاید: در خارج از این شبکه‌ها اگر سایتی مطلبی کذب و دروغ منتشر کند، به‌راحتی می‌توان آن را پیگیری کرد، اما در شبکه‌های اجتماعی به‌دلیل انبوه محتوا و اخبار فیک و نادرست نمی‌توان همه آنها را پیگیری و شناسایی کرد. البته اگر وضعیت خیلی بغرنج شود، قوه قضاییه و سازمان‌های امنیتی به آن ورود می‌کنند، اما معمولا در شرایط بحرانی و بمباران خبری، این وضعیت تا حد زیادی از کنترل خارج می‌شود.
 
طعنه اخبار جعلی به عقب‌ماندگی رسانه‌ها 
در حال‌حاضر انبوه اطلاعات جعلی و مغرضانه در فضای‌مجازی و مرز غیرقابل تشخیص آنها با واقعیت، شرایط پیچیده‌ای را رقم زده است. استاد دانشگاه تهران در خصوص ساماندهی این وضعیت می‌گوید: باید سازمان‌های رسمی رسانه‌ای مثل خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها علاوه‌بر انجام رسالت سازمانی و صنفی خود، به محتوا‌های منتشرشده در شبکه‌های مجازی هم توجه داشته باشند و سرعت خود را در اطلاع‌رسانی نسبت به اخبار جعلی وایرال شده بالا ببرند. متاسفانه اکنون رسانه‌های ما از بسیاری از اخبار و شایعات عقب هستند، چیزی هم که عقب باشد نمی‌تواند با اخبار جعلی مقابله کند. علاوه‌بر آن ما باید یک سازمان استاندارد خبری ایجاد کنیم تا مردم بتوانند به آن رجوع کنند و درستی اخبار را از آن پیگیری کنند، البته نکته قابل‌توجه این است که این سازمان برای جلب اعتماد مردم نباید دولتی یا وابسته به جای خاصی باشد یا درمورد مسائل سوگیری کند. 
 
​​​​​​​عمقی که به سطح رنگ باخته!
چابکرو در خصوص راهکار غرق‌نشدن در انبوه اخبار جعلی و آسیب‌های آن می‌گوید: رسانه‌ها باید قدرت تجزیه و تحلیل افراد را بالا ببرند؛ چراکه یکی از ویژگی‌های فضای‌مجازی این است که مردم را بسیار سطحی نگه‌می‌دارند. به همین دلیل است که فالوئر‌های یک فودبلاگر بسیار بیشتر از یک صفحه تحلیلی و پژوهشی است! وی می‌افزاید: مسئولان باید هنرمندانه کاری کنند که یک لایه عمیق‌تر در ذهن افراد نسبت به مسائل مختلف شکل دهند. ما باید یک همت قوی روی آموزش‌وپرورش بگذاریم و سعی کنیم سواد رسانه‌ای را از دوران کودکی به افراد یاد بدهیم. 

نظام‌نامه هوش‌مصنوعی تدوین نکنیم، بیچاره خواهیم شد!
این روز‌ها فناوری دیپ‌فیک از هوش‌مصنوعی برای تولید‌محتوای صوتی وتصویری دستکاری‌شده استفاده می‌کند؛ این محتوا به‌گونه‌ای است که واقعی به نظر می‌رسد. توانایی دیپ‌فیک‌ها در انتشار اطلاعات نادرست، چالش‌های جدی ایجاد می‌کند و می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی در انتخابات داشته باشد. چابکرو در این‌باره می‌گوید: ما باید برای پدیده‌هایی مثل هوش‌مصنوعی که تاثیرات عمیق و شگرفی دارند، یک نظام‌نامه تدوین کنیم؛ اگر این کار انجام نشود بیچاره خواهیم شد! همان‌طور که پزشکان در نظام‌نامه خود شروطی بابت حق طبابت دارند، آن شخصی هم که هوش‌مصنوعی را ایجاد و استفاده می‌کند نیز باید یک چهارچوب را رعایت کند. این استاد دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: ما نمی‌توانیم جلوی ورود تکنولوژی و هوش‌مصنوعی را بگیریم، اما باید آن را در یک قیدو‌بند و چهارچوب قرار دهیم. مثلا فردی که هوش‌مصنوعی می‌نویسد اگر بخواهد با استفاده از این تکنولوژی یک صدا یا تصویر فیک ایجاد کند در واقع خلاف آن نظام نامه عمل و آن را باطل کرده است. مطمئن باشید در آینده اثرات برنامه‌نویسان در جامعه بیش از پزشکان خواهد بود!

منبع: روزنامه جام جم