مدیریت مصرف آب یکی از راهکارهای حفظ این مایع ارزشمند و ضروری برای ادامه بقا در عصری است که علاوه بر رشد جمعیت و افزایش مصرف، کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی های متوالی ذخایر آبهای زیرزمینی را نیز کاهش داده است و ادامه این روند تبعات جبران ناپذیری را بر زندگی انسان ها و همه موجودات زنده دارد.
هرچند در زمان حاضر اغلب کشورهای جهان با بحران کمبود و گاه نبود آب مواجه هستند اما این معضل در مناطقی که در اقلیم گرم و خشک با بارندگی ها محدود قرار دارند، دارای عوارض و پیامدهای منفی بیشتری است.
در این شرایط به خصوص در روزهای گرم سال و فصل تابستان برنامه ریزی های لازم برای مدیریت مصرف، مهمترین و اولویت‌دارترین دغدغه مسئولان و متولیان امر است تا برای گذر از این برهه با کمترین آسیب به بخش های مختلف، تدابیری بیندیشند تا از بروز مشکلات غیرقابل جبران و معضلات تامین آب مورد نیاز عموم مردم پیشگیری کنند.
در این میان اگرچه نقش برنامه های مسئولان مهم و تاثیرگذار بوده اما همراهی عموم مصرف کنندگان بخش های صنعت، کشاورزی، خانگی و عمومی نیز غیرقابل انکار است.
اصلاح میزان مصرف، نیازمند باور مردم به کمبود آب
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان گفت: رسانه ها در بحث مدیریت مصرف آب نقش مهمی دارند و می توانند مردم را به این باور و یقین برسانند که آب کم است و باید صرفه جویی کرد، اگر این باور در مردم ایجاد نشود هیچگونه اصلاحی در رفتارشان ایجاد نخواهد شد.
محمدعلی نادرخانی افزود: در موضوع آب، سیاست مهم شرکت آبفا، مدیریت تقاضاست تا بخشی از نیاز آبی و افزایش جمعیت را از محل مدیریت تقاضا پاسخگو باشد که در این بخش برنامه ها و پروژه های مختلفی تعریف شده است.
این مسوول افزود: اجرای بخشی از این برنامه ها بر عهده شرکت آبفا و بخشی نیز اجرای پروژه های زون بندی و مدیریت فشار است که در شهرها با پیشرفت بیش از ۸۰ درصد اجرا شده و نتیجه آن کاهش هدر رفت و حوادث و اتفاقات آب و پایداری شبکه آب روستاهای بزرگ و شهرها بوده است.
استفاده از تجهیزات الکترونیکی و شیرهای اهرمی ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه جویی می‌کند.
وی اظهار داشت: بخشی از مدیریت تقاضا مربوط به مدیریت مصرف است که در این خصوص ۲ موضوع مدنظر قرار دارد، یکی اصلاح تجهیزات استفاده از آب مانند تجهیزات الکترونیکی، شیرهای اهرمی و کاهنده های فشار آب است که تا ۳۰ درصد در مصرف آب، صرفه جویی می کند.
نادرخانی تصریح کرد: بخشی از مدیریت مصرف نیز مربوط به اصلاحات رفتاری است که نقش رسانه ها در این خصوص کلیدی است و باید فرهنگ اصلاح شود تا پیشرفتی به دست آید، اصلاح رفتار، بی هزینه و فوری است که در صورت ایجاد یقین و باور در مردم اتفاق می افتد.
هشت شهر استان زنجان در تنش آبی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان افزود: با توجه به شرایط بارشها که عمدتا به شکل باران بود و در زمستان برفی نداشتیم، جذب آبهای زیرزمینی کم می شود و بر همین اساس تابستان بسیار مرتعشی داریم.
وی افزود : هم اکنون به یک میلیون و ۱۴۳ هزار نفر در شهر و روستاهای استان خدمات می دهیم، کل شهرها و حدود ۹۲ درصد روستاها تحت پوشش خدمات آب هستند و بقیه به صورت خودگردان توسط مردم اداره می شود.
این مسئول گفت: تعداد کل مشترکان آب استان ۳۸۴ هزار و ۴۱۸ فقره و طول شبکه توزیع آب چهار هزار و ۷۶۱ کیلومتر است که عمده آن فرسوده شده و نیاز به نگهداری شبانه روزی دارد؛ حجم کل مخازن استان نیز ۲۷۰ هزار و ۵۱۵ مترمکعب است.
نادرخانی گفت: در آبرسانی شهری ۲۱ شهر استان را تحت پوشش داریم که ۸۲۰ هزار نفر را شامل می شود و هم اکنون هشت شهر استان شامل زنجان، ابهر، خرمدره، قیدار، کرسف، ماهنشان، دندی و آب‌بر در تنش آبی قرار دارند.
برنامه ریزی برای رفع تنش آبی در ۳۳۰ روستای استان زنجان
وی با بیان اینکه برای رفع تنش آبی شهرهای استان در تابستان امسال حفر و تجهیز ۲۸ حلقه چاه برنامه‌ریزی شده است، اظهار داشت: سال گذشته در مرحله اول رفع تنش آبی ۱۵ حلقه چاه حفر شد و امسال نیز ۱۲ حلقه چاه حفاری و هشت حلقه وارد مدار شده است.
نادرخانی خاطرنشان کرد: برای رفع تنش آبی در ۵۱۰ روستای استان از سال ۱۴۰۱ برنامه ریزی شده بود که اقدامات لازم در ۲۳۰ روستا به اتمام رسید.
وی افزود: کمبود بارشهای امسال موجب اضافه شدن ۵۰ روستا به شمار مناطق دارای تنش آبی شد که بر این اساس اقدامات رفع تنش برای ۳۳۰ روستای استان باید انجام شود.
نادرخانی با بیان اینکه رفع تنش آبی در روستاهای استان با چهار اولویت انجام می‌شود، گفت: در مرحله اول ۵۳ روستا که در همه فصول دارای مشکل تامین آب هستند، در مرحله دوم ۱۱۵ روستای استان که در فصل تابستان دارای مشکل می شوند، در مرحله سوم ۷۰ روستا که مخازن آب آنها مشکل دار و یا ظرفیت پایینی دارد و در مرحله چهارم نیز ۹۰ روستای زیر ۲۰ خانوار که فاقد تاسیسات آبرسانی هستند، رفع تنش می‌شوند.
میزان هدر رفت آب در شهرها و روستاهای استان زنجان ۳۰ درصد است
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان یادآور شد: یک دلیل تنش های آبی به جز بحث کاهش بارشها، وجود انشعابات غیرمجاز همچنین استفاده از آب برای آبیاری باغچه و باغهاست که موجب می شود روستاها با تنش آبی فصلی مواجه شوند.
وی تاکید کرد: روستاییان باید در این خصوص اصول را رعایت کنند چرا که برخی از روستاییانی که هم در شهر و هم در روستاها ساکن هستند شیر آب را در طول شبانه روز برای آبیاری باغهای خود باز می گذارند که این موجب می شود ساکنان دایمی روستاها با مشکل مواجه شوند.
انشعابات غیرمجاز، بی دقتی در وسایل اندازه گیری مصرف و آبیاری غیراصولی باغچه و باغها از عمده دلایل تنش آبی فصلی در روستاهای زنجان است.نادرخانی همچنین میزان هدر رفت آب در شهرهای استان را ۲۳ درصد و در مجموع شهری و روستایی ۳۰ درصد بیان کرد و گفت: طبق برنامه ریزی انجام شده یک تا ۲ درصد کاهش هدر رفت آب را در دستور کار داریم.
وی با بیان اینکه هدر رفت آب ۲ نوع ظاهری و واقعی است، افزود: هدر رفت ظاهری، آبی است که به مصرف مردم می رسد و درآمدی برای شرکت ندارد که ۱۹ درصد از هدر رفت آب استان ظاهری و مربوط به انشعابات غیرمجاز و بی دقتی وسایل اندازه گیری است.
نادرخانی تصریح کرد: ۱۲ درصد هدر رفت آب در استان نیز واقعی و ناشی از حوادث و اتفاقات و نشت پنهان از شبکه است که در هیچ کشوری این عدد صفر نیست و بخشی از آن اجتناب ناپذیر است.
وی با اشاره به اعمال موارد تشویقی برای مدیریت مصرف، گفت: اگر مشترکی الگوی مصرف را رعایت کند و امسال نسبت به سال قبل کاهش مصرف داشته باشد پاداش خوش مصرفی دریافت می کند که امسال ۱۰ میلیارد ریال از این بابت به مشترکان پرداخت شده است.
بخش کشاورزی با ۹۰ درصد بیشترین میزان مصرف آب را دارد
نماینده مردم زنجان و طارم در مجلس شورای اسلامی در این باره گفت: با شروع فصل گرما با اعمال مناسب برخی محدودیت‌ها در مدیریت کلان استانی از قطعی برق و آب مشترکین خانگی پیشگیری شده است و صنایع و کارخانجات استان نیز با حداقل مشکلات فعالیت کردند.
نبی الله محمدی افزود: لازم است با توجه به شرایط، تدابیر مورد نیاز در بهره برداری بهینه از انرژی های تجدید پذیر در صنعت آب و برق داشته باشیم.
وی با اشاره به مشکلات مربوط به تنش آبی تعدادی از روستاها در بخش کشاورزی، تاکید کرد: تصفیه آب و شیرین سازی آن در برخی از روستاها ضروری است.
محمدی گفت: در حال حاضر مشکلات طرح های فاضلاب شهری و نیروگاه‌ها و همچنین توزیع متوازن برق خانگی و صنعتی باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
این نماینده گفت: با وجود کمبود آب در زمان حاضر ۹۰ درصد آب شرب در شهرها و روستاها، ۱۰۰ درصد آب مصرفی کشاورزی و ۹۰ درصد آب مورد نیاز صنعت در این استان از آبهای زیرزمینی تامین می‌شود.
وی اضافه کرد: به گفته مسئولان ذیربط بیشترین میزان مصرف آب در این استان با ۹۰ درصد مربوط به بخش کشاورزی است و ۶ درصد منابع آبی نیز در بخش شرب و خانگی و چهار درصد نیز در بخش صنعت مصرف می شود و سالانه شاهد افت حدود ۸۰ سانتی‌متری سطح آب های زیرزمینی زنجان هستیم.
محمدی افزود: این وضعیت و تقسیم میزان مصرف بخشهای مختلف نشان می دهد کشاورزی بیشترین مصرف کننده منابع آبی است و باید در این خصوص تدابیری اندیشیده شود.
بارشهای زنجان کمتر از سال قبل و میانگین بلند مدت
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای زنجان در این زمینه گفت: رعایت الگوی مصرف در همه بخش ها ضروری است چراکه بارشهای روی داده در مناطق مختلف کشور و زنجان کمتر از سال قبل و میانگین بلند مدت بوده که به معنی فشار بر منابع آبی زیرزمینی است و در صورت بی توجهی به این مهم به خصوص در بخش های پرمصرف مانند کشاورزی مواجهه با بحران کمبود آب دور از انتظار نیست.
اکبر باقری خاطرنشان کرد: کشاورزان و بهره برداران باید با خودداری از کشت های آبی غیرمجاز و انتقال آب به اراضی غیرآبخور اولیه و دیم، این شرکت را در مدیریت منابع محدود آبی یاری کنند.
وی ادامه داد: مالکان چاه های آب نیز از کشت محصولات پر آب، انتقال آب به خارج از محدوده کروکی چاه و آب فروشی خودداری کنند.
باقری گفت: افت سطح آبهای زیرزمینی در استان نشان دهنده اهمیت توجه به امر مهم و ضروری صرفه جویی و مصرف بهینه آب است چراکه با برداشت های بی رویه از این منابع، سطح آب سفره های زیر زمینی استان افت پیدا می کند.
پنج دشت از هفت دشت استان زنجان در وضعیت بحرانی است و سالانه حدود ۸۰ سانتیمتر افت سطح آب دارند.
وی با بیان اینکه در زمان حاضر از هفت دشت استان پنج دشت ممنوعه است،اظهار داشت: اقداماتی در استان برای افزایش ذخیره سازی و مدیریت مصرف آب، در دست انجام است که مهار سیلاب ها و تغذیه مصنوعی دشت ها و آبخوانها، انسداد چاه‌های غیرمجاز، اصلاح و تعدیل پروانه ها و تجهیز زمین های کشاورزی به سیستم های نوین آبیاری از جمله آنهاست.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای زنجان گفت: اتمام طرحهای نیمه تمام سدسازی از جمله سد "مشمپا " نیز از اقداماتی است که با جدیت در استان پیگیری می شود.
وی گفت: اولویت اصلی تامین آب شرب زنجان سد مشمپاست که این سد هم اکنون ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که با ورود به مرحله بهره برداری، آب شرب پایدار و مطمئن را برای زنجان تامین خواهد کرد.
ضرورت تجهیز زمین های کشاورزی استان به سیستم های نوین آبیاری
رییس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان نیز با بیان اینکه کشت محصولات کشاورزی در این استان طی ۲ سال گذشته انحراف خیلی کمی از میزان تعیین شده در الگوی کشت داشته است، گفت: فعالیت کشاورزی توسط بخش خصوصی انجام می شود و تلاش ما این است تا با ارائه مشوق ها و حمایت ها، الگوی کشت هدفگذاری شده در استان به مرور محقق شود.
روح الله حسنی افزود: اگر منابع بیشتری برای اجرای مشوق ها در اختیار بود کار بیشتری در خصوص نهادینه کردن الگوی کشت انجام می شد که دولت فعلا با سیاست قیمتگذاری، بخشی از توازن را در بازار محصولات ایجاد می کند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به چالش کم آبی در استان، گفت: با توجه به این موضوع، تجهیز زمین های کشاورزی به سیستم های نوین آبیاری و پرهیز از آبیاری سنتی ضروری است.
سالانه ۶۵ هزار تن انواع محصولات کشاورزی در استان زنجان تولید می‌شود
وی به پیگیری اقدامات زیرساختی از جمله توسعه سامانه های نوین آبیاری، تامین بذرهای ویژه با مصرف آبی کم و اصلاح شیوه های کشاورزی مثل نشاکاری در استان اشاره کرد و گفت: مواجه با چالش کم آبی یک موضوع فرابخشی و مرتبط به همه است و همگان باید برای آن پای کار باشند.
حسنی افزود: استفاده از ارقام مقاوم در برابر کم آبی و خشکی، تغییر الگوی کشت‌های بهاره، اجرای طرحهای کشاورزی حفاظتی، توسعه روش‌های آبیاری مدرن و کشت‌های نشایی از اقدامات جهاد کشاورزی در راستای اجرای الگوی کشت با هدف ارتقای بهره‌وری و مدیریت بهینه آب در استان است.
به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان، سالانه سه میلیون و ۶۵ هزار تن محصولات زراعی، باغی و دامی در این استان تولید می‌شود که این میزان ۲.۴۵ درصد مجموع تولیدات بخش کشاورزی در کشور است.
تجهیز زمین های کشاورزی به سیستم های نوین آبیاری و اجتناب از آبیاری سنتی لازمه مصرف بهینه و مقابله با تنش آبی است.حسنی با بیان اینکه مدیریت منابع آبی در استان نیازمند یک مدیریت تلفیقی است، افزود: بخشی از جبران کمبود منابع آبی در قالب آبخیزداری و آبخوانداری در استان دنبال می شود که در همین راستا یکی از طرح های این بخش طرح آبخوانداری چهرآباد است که سال گذشته در جریان سفر رییس جمهور به استان عملیاتی شد و قرار است از طریق آن یک و نیم میلیون مترمکعب آب به لایه های زیرزمینی نفوذ کند.
