انگار اینجا قوانین خاص خودش را دارد. کسانی که در این فضا فعالیت دارند، آنچنان عطشی برای دیده‌شدن دارند که حاضرند همه خط‌قرمز‌ها را زیر پا بگذارند. اصلاً انگار زیرپاگذاشتن خط‌قرمز‌های عرفی و شرعی در این فضا یکی از شروط لازم برای دیده‌شدن است.

شاید هم این ماجرا یک سناریوی ازپیش‌تعیین‌شده بود و از همان سال‌های نخست که پای ایرانی‌ها به فضای مجازی و شبکه اجتماعی اینستاگرام باز شد، بنا بر این بود با بهره‌گیری از ویژگی‌های این شبکه مبتنی بر تصویر و عناصر بصری، رفته‌رفته ذائقه بصری مردم کشورمان تغییر کند و پس از شکستن خط‌قرمز‌های شرعی و عرفی در این فضا، رفته‌رفته جامعه برای خط‌شکنی در فضای واقعی و گذر از کم‌حجابی و بدحجابی به بی‌حجابی در فضای اجتماعی آماده شود، به همین خاطر هم فعالان فضای مجازی و بلاگر‌های اینستاگرامی از سال‌ها پیش برای تغییر در نظام ارزشی و باور‌های مذهبی از یک سو و این ذائقه‌سازی و جابه‌جایی خطوط قرمز و حد‌ومرز‌ها در روابط و سطح پوشش بسیج شدند تا سال‌ها بعد با فراهم‌تر‌شدن زمینه‌های اجتماعی کار خود را پیش ببرند و فضای اجتماعی را از محجبه و نیمه‌محجبه به شرایط کنونی جامعه تغییر دهند. 

با تمام این‌ها تصاویری که امروز در سطح شهر و میادین و مراکز پررفت‌وآمد شاهد آن هستیم هم بخشی از بیرونی‌ترین لایه‌ای است که خود مرحله‌ای دیگر از پروژه خط‌شکنی و عادی‌سازی مسئله بی‌حجابی در سطح جامعه است، اما اگر کمی عمیق‌تر شویم و به لایه‌های زیرین جامعه برویم، متوجه خواهیم شد هنوز هم قاطبه جامعه ایرانی حتی همان‌هایی که شل‌حجاب و کم‌حجابند، در نظام باورهای‌شان به مسئله حجاب عمیقاً باور دارند.

با وجود این، اما با ادامه همین روند و بی‌توجهی به راهکار‌های اقناعی، ترویجی و در موارد خاص انتظامی در مواجهه با این پدیده حدود حجاب و عفاف به شکل عمیقی تغییر کرده و ذائقه‌سازی در راستای عادی‌سازی بی‌حجابی و بدحجابی بیش از پیش به بار می‌نشیند و این مسئله یکی از نکات مهمی است که در مواجهه با مسئله حجاب و نقش عمیق فضای مجازی در تعمیق چالش‌های اجتماعی و اخلاقی همچون بدحجابی باید مدنظر قرار داد. 

 چرا شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی تأثیرگذارند؟

نور صدا، تصویر و رنگ اجزایی هستند که شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر را جذاب‌تر می‌کنند. با افزایش این جذابیت رخداد بعدی رشد تأثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر روی مخاطبان خود است، به گونه‌ای که افراد با دیدن تصاویر و رفتار‌های دیگران در شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام از آن‌ها الگو می‌گیرند و استاندارد‌های خاصی در ذهن‌شان کل می‌گیرد. در واقع در اینجا ما با ذائقه‌سازی و تعریف حد‌وحدود تازه‌ای از نوع پوشش و رفتار مواجهیم که لزوماً با ارزش‌ها و اصول ما همراستا نیستند، بلکه گاهی اوقات زاویه ۱۸۰درجه‌ای دارند. 

 بر این اساس با نفوذ فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بدون در نظر گرفتن پیوست‌های فرهنگی و بسته‌های آموزشی سواد رسانه‌ای، امروز با چالش‌های متعددی در زمینه‌های مختلف مواجهیم که بی‌حجابی و بدحجابی تنها یکی از این چالش‌هاست که شاید به واسطه نمود بیرونی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، اما ماجرا به همین جا خلاصه نمی‌شود و چالش‌های ارزشی و اخلاقی شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر بسیار گسترده‌تر از چیزی است که تصورش را می‌کنیم. همچنان که رئیس پلیس فتای فراجا از ابتدای سال جاری تاکنون تعداد ۹هزارو۸۳۵ تارنما نیز مورد رصد عام قرار گرفتند که با بررسی اطلاعاتی سایبری روی ۳هزارو۸۴۲فقره تارنمای مشکوک تعداد‌هزارو ۷۶۵ مورد مجرمانه مشاهده شد که از این تعداد ۷۶۵مورد با تذکر تلفنی و با همکاری هموطنان تمامی محتوای نامناسب مسدود شد و مابقی برای سیر مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی شدند. 

 ۹۱‌درصد جرائم اخلاقی زیر سر اینستاگرام 

سردار وحید مجید، رئیس پلیس فتافراجا می‌گوید: «با بررسی‌های صورت‌گرفته شبکه اجتماعی اینستاگرام با بیش از ۹۱‌درصد کماکان بیشترین حجم آلودگی جرائم غیراخلاقی را به خود اختصاص داده است.» وی با اشاره به مطالبات گسترده و عمومی هموطنان از پلیس فتا برای پاکسازی و امن‌سازی فضای سایبر از محتوا‌های نامناسب و مغایر با شعائر دینی و هنجار‌های عام جامعه و خانواده می‌افزاید: «بخش اعظم گزارشات این حوزه از سوی کاربران فهیم و آگاه فضای مجازی به این پلیس گزارش شده است.»

حالا آنطور که رئیس پلیس فتای فراجا خبر می‌دهد، قرار است طرح برخورد با جرائم اخلاقی و مغایر با شئونات اسلامی، اجتماعی و فرهنگی شامل لایو‌های مستهجن، تولید محتوای مبتذل و مدلینگ در فضای مجازی هم اجرایی باشد. طبق توضیحات وی، اجرای طرح‌های عملیاتی و پیشدستانه در خصوص اینگونه جرائم که باعث نگرانی خانواده‌های ولایتمدار ایرانی شده قطعاً در اولویت پلیس فتاست. رئیس پلیس فتای فراجا از هموطنان خواست همچون گذشته در صورت مشاهده موارد مشکوک و مجرمانه موضوع را به پلیس اطلاع دهند. 

 بیش از نیمی از مردم ایران در شبکه‌های اجتماعی

۶۰‌درصد از کل کاربران اینترنت در جهان عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. در ایران هم ۵۴‌درصد از مردم در شبکه‌های اجتماعی مختلف عضو هستند و حضور دارند. حضور پررنگ افراد، شبکه‌های اجتماعی را تبدیل به فضای مهمی کرده است. 

طبق گزارش دیتاک درباره رفتار کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی در سال۱۴۰۱ از ۵۳۰‌هزار کانال ایرانی فعال در تلگرام مجموعاً ۶۹۰میلیون پست منتشر شده است. 

بر اساس یافته‌های دیتاک کاربران ایرانی با وجود تمام محدودیت‌هایی که برای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، همچنان حضور پررنگی در شبکه‌های اجتماعی دارند. یافته‌های دیتاک نشان می‌دهد تا پایان سال۱۴۰۱ حدود ۵۸ تا ۶۱‌میلیون ایرانی کاربر تلگرام بوده‌اند. اینستاگرام هم ۴۲ تا ۴۶‌میلیون کاربر ایرانی دارد و حدود ۴ میلیون کاربر ایرانی هم در توییتر فعال هستند، البته این تعداد، تعداد کاربران یکتا نیست و مجموع اکانت‌هایی است که ایرانی‌ها در این شبکه‌ها فعال کرده‌اند. در کنار این، گزارش‌ها و تحلیل‌های منتشرشده دیگر هم نشان می‌دهد کاربران ایرانی رتبه ششم تا هفتم عضویت در اینستاگرام را دارند و در واقع به نظر می‌رسد این شبکه در میان ایرانی‌ها طرفداران بسیار زیادی دارد. شاید همین مسئله هم شبکه اجتماعی اینستاگرام را به ابزاری برای ذائقه‌سازی و هدایت فکری کاربران خود تبدیل کرده و آسیب‌زا شده است. 

 «اینستاگرام» آلوده‌ترین شبکه اجتماعی

حامد حاجی‌حیدری، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز با تأکید بر اهمیت شبکه اجتماعی اینستاگرام معتقد است: «فکر می‌کنم باید پروتکل جایگزین در کنار ابزار مهاجرت موفق از سکوی اینستاگرام به سکوی ایمن‌تری را فراهم کرد. بین فعالان فضای سایبر بر سر این موضوع اتفاق نظر وجود دارد که آلوده‌ترین شبکه اجتماعی جهان، اینستاگرام است.»

از نگاه وی، اینستاگرام آلوده‌ترین شبکه اجتماعی جهان است و پس از فیلترینگ تلگرام به اصلی‌ترین شبکه اجتماعی ایران تبدیل شده است. برخی سکو‌های مهم و پرکاربرد امروز، روبات‌هایی نصب کرده‌اند تا محتوای به اشتراک گذاشته‌شده از اینستاگرام یا پلتفرم‌های مشابه مانند تیک‌تاک را به لحاظ موارد وقیح فیلتر کنند. 

به گفته این کارشناس، وقتی توزیع جهانی کاربران اینستاگرامی را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم فقط نقطه قرمز جهانی، ایران است. منطق تیک‌تاک هم مانند اینستاگرام است، یعنی هر پلتفرمی که مبتنی بر تصویر است، درک جدید و مخدوشی از فعالیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی نزد کاربرانش ایجاد می‌کند که البته، درک نامتمدنی از زیبایی و جذابیت را در خود دارد. درکی تکنولوژیک که از زیبایی و جذابیت می‌سازد، مبتنی بر ایماژ و تصویر است و این، شرایطی ایجاد می‌کند که کاربران اینستاگرام خود را در میانگین بسیار پایینی از برهنگی موقعیت‌یابی و تمایل نسبتاً گریزناپذیری به سمت برهنگی پیدا کنند، یعنی تلاش می‌کنند خود را با میانگین اینستاگرام هم‌سطح کنند که نه فقط مغایر با هنجار‌های جامعه ما، بلکه همه جوامع متمدن است.

«اینستاگرام» چالشی جهانی!

اینستاگرام فقط در ایران چالش‌زا نبوده است. اینستاگرام به عنوان بدترین شبکه اجتماعی از نظر تأثیرات مخرب بر سلامت ذهنی جوانان در انگلستان معرفی شد. براساس نظرسنجی معتبر این مؤسسه بریتانیایی که جامعه آماری آن از میان هزارو ۵۰۰ فرد ۱۴ تا ۲۴ساله انگلیسی انتخاب شده بود، اینستاگرام به دلیل ایجاد حس بی‌کفایتی و اضطراب، شایسته لقب بدترین شبکه اجتماعی است!

چرا اینستاگرام به عنوان بدترین شبکه اجتماعی انتخاب شده است؟ در مطالعه‌ای که با همکاری Royal Society for Public Health و Young Health Movement انجام گرفت، به پنج شبکه اجتماعی مطرح بر اساس امتیازاتی که جوانان به آن‌ها داده بودند، امتیازات خالص متوسطی داده شد. 

در میان این پنج شبکه اجتماعی مطرح، فقط یوتیوب تأثیرات مثبتی بر ذهن جوانان داشت. اسنپ چت دومین شبکه اجتماعی خطرناک برای جوانان لقب گرفت و جایگاه سوم شبکه اجتماعی به فیس‌بوک تعلق گرفت. 

در این نظرسنجی از جوانان خواسته شد به هر کدام از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی بر اساس ۱۴موضوع سلامتی و رفاه که به تشخیص کارشناسان از همه مهم‌تر هستند، امتیاز دهند. 

بر اساس نتایج این پژوهش علمی، جوانان انگلیسی معتقد هستند چهار شبکه اجتماعی فیس‌بوک، توییتر، اسنپ چت و اینستاگرام اضطراب آن‌ها را بیشتر می‌کنند. 

یک نفر از هر شش جوان دچار اختلال اضطراب در مراحلی از زندگی خود هستند. میزان اضطراب جوانان نسبت به ۲۵سال گذشته تا ۷۰‌درصد افزایش یافته است. 

ماهیت تصویری اینستاگرام علت انتخاب آن به عنوان بدترین شبکه اجتماعی است به گفته Cramer CBE مسئول اجرایی RSPH، اینستاگرام و اسنپ چت هر دو بدترین تأثیرات را بر سلامت روحی و روانی جوانان دارند، هر دو پلتفرم به شدت تصویرمحور هستند و همین ویژگی باعث ایجاد حس بی‎کفایتی و اضطراب در میان افراد جوان می‌شود. 

وی افزود: شبکه‌های اجتماعی اعتیادآورتر از سیگار و الکل هستند و آنچنان به بهداشت روانی جوانان آسیب زده‌اند که به هیچ‌وجه نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد. 

اینستاگرام باعث کاهش اعتمادبه‌نفس، تصویر ذهنی منفی در مورد بدن و بی‌خوابی می‌شود و اسنپ چت باعث می‌شود جوانان حس کنند از آن‌ها سوءاستفاده شده یا کنار گذاشته شده‌اند. 

Laci Green یک یوتیوبر فعال در حوزه سلامتی با ۱/۵ میلیون کاربر معتقد است شبکه‌های اجتماعی به شدت بر نحوه معاشرت مردم و شکل ارتباطات آن‌ها تأثیر گذاشته است.

منبع: روزنامه جوان