آداب افطار تا سحر جاذبه گردشگری مغفول
آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در کشور‌های مسلمان، گرچه جزو آیین‌های دینی و مذهبی است، اما از نگاه بیرونی یک جاذبه گردشگری ویژه به شمار می‌رود.
گردشگری مذهبی از زیرشاخه‌های گردشگری فرهنگی است. در ایران شاید بیشترین جلوه گردشگری مذهبی، سفر‌های زیارتی است و شهر‌هایی مانند مشهد، قم و شیراز به عنوان سه قطب دارای اماکن متبرکه، سالانه میلیون‌ها نفر زائر داخلی و خارجی را جذب می‌کنند، اما در کنار بحث زیارت اماکن متبرکه، بخش دیگری از گردشگری مذهبی به تماشای آداب و رسوم مذهبی یک کشور از سوی گردشگران داخلی و خارجی اختصاص دارد.
بیشتربخوانید
در ماه رمضان بسیاری از کشور‌های مسلمان آداب و رسوم ویژه‌ای برپا می‌دارند که جلوه ویژه آن در برپایی مراسم افطار است. برخی از کشور‌های مسلمان مانند اندونزی، از جشن‌های مختلفی که در ماه رمضان برپا می‌شود به عنوان یک جاذبه گردشگری فرهنگی و مذهبی استفاده می‌کنند. در کشور‌هایی مانند عربستان، مصر و امارات نیز به نوبه خود تلاش دارند از جاذبه آداب ماه رمضان برای افزایش درآمد‌های صنعت توریسم استفاده کنند. آمار‌ها نشان می‌دهد با وجود اینکه امسال نیز ماه رمضان در کشور‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس در ماه‌های نسبتاً گرم قرار گرفته، مسافرت‌ها به این کشور‌ها در رمضان رشد فزاینده‌ای داشته است، به طوری که پرواز‌های هوایی از مبدأ ایتالیا ۱۸۹درصد، روسیه ۱۸۵درصد، فرانسه ۱۴۵درصد و سوئد ۱۳۷درصد رشد نسبت به سال ۲۰۱۹ دارد که نشان از رونق گردشگری در ماه رمضان به خصوص با کاهش همه‌گیری کووید ۱۹ دارد.
اندونزی و جشنواره غذا در رمضان
اندونزی یکی از بزرگ‌ترین کشور‌های اسلامی است که به واسطه جمعیت و موقعیت جغرافیایی خود، دارای خرده‌فرهنگ‌ها و آداب و رسوم سنتی برای برپایی مراسم اسلامی از جمله آیین‌های ماه رمضان است. مردم اندونزی در ماه رمضان رسوم ویژه‌ای دارند مانند ایجاد کارناوال‌های خیابانی، برگزاری جشن‌های ویژه که می‌تواند برای هر گردشگر خارجی یک جاذبه فرهنگی به شمار آید. مردم اندونزی در جشنی به نام «دوگدران» (Dugderan) که برگرفته از مراسم‌های فرهنگی جوامع جاوه‌ای، چینی و عربی است، آغاز ماه رمضان را با برپایی یک مراسم شاد همراه با موسیقی محلی و کوبیدن طبل اعلام می‌کنند. سابقه برپایی این جشن به سال ۱۸۸۱ میلادی بازمی‌گردد. مردم اندونزی در این جشن مشابه مردم چین از یک نوع عروسک مانند اژد‌ها به نام «واراک گندوگ»
(warak ngendog) استفاده می‌کنند که نشان‌دهنده تلفیق فرهنگ‌های مختلف است. از دیگر آداب مردم اندونزی، برپایی مراسم میوگانگ (Meugang) است که در آن مردم غذا‌هایی را که در خانه برای افطار طبخ کرده‌اند به مساجد می‌آورند تا افطار دسته‌جمعی داشته باشند. در جاوای مرکزی، مردم در ماه رمضان به زیارت قبور می‌روند و در آنجا با تزئین قبور، نذری می‌دهند و نماز برپا می‌کنند و آن را پیوندی میان خود و رفتگان می‌دانند. در جاوای غربی نیز سنتی به نام «مونگگاهان» (Munggahan) وجود دارد که در آن مسلمانان روزه‌دار برای افطار غذا‌های سنتی اندونزی را طبخ و در کنار هم روزه خود را افطار می‌کنند. نقش غذا و به خصوص غذا‌های سنتی در آداب مرتبط با ماه رمضان در کشور اندونزی به یکی از جاذبه‌های گردشگری در این کشور تبدیل شده است. ساندیاگا صلاح‌الدین اونو، وزیر گردشگری کشور اندونزی معتقد است، ماه رمضان فرصت خوبی برای توسعه صنعت غذا در این کشور فراهم می‌کند. اونو، معتقد است: «بازیگران صنعت آشپزی می‌توانند در ماه رمضان برای افزایش فروش محصولات خود استفاده بهینه‌ای ببرند و مطمئناً با نوآوری، تبلیغات و خدمات مناسب فروش غذا بیشتر خواهد شد.» وزیر گردشگری اندونزی انتظار دارد در ماه رمضان امسال (۲۰۲۳) درآمد بخش آشپزی اندونزی بین ۳۵ تا ۴۰درصد افزایش پیدا کند و از ۶ میلیاردو ۷۰۰میلیون دلار به رقم بیش از ۱۰میلیارددلار برسد. اندونزی در کنار توجه به صنعت غذا در ماه رمضان، روی معرفی جشن‌ها و رسوم رمضانی مردم اندونزی به گردشگران خارجی نیز تمرکز کرده است. از سوی دیگر تعطیلات عید فطر، در اندونزی یکی از اصلی‌ترین زمان‌ها برای مسافرت و گردشگری داخلی این کشور است. مسلمانان اندونزی از فرصت تعطیلات عید فطر که به طور اختصار آن را «Eid» می‌نامند برای سفر‌های گردشگری استفاده می‌کنند. در یک نظرسنجی از قشر کارمند در اندونزی مشخص شده است بیش از ۴۵درصد از پاسخ‌دهندگان عید فطر را برای سفر انتخاب کرده‌اند.
برنامه‌های امارات برای جذب گردشگر در رمضان
گردشگری دوبی صرفاً برای ایرانیان آشنا نیست و از تمام دنیا توریست‌ها برای مسافرت و گردشگری به دوبی می‌آیند، اما آنچه توانسته است ماه رمضان را برای گردشگران خارجی جذاب کند، استفاده از فضای معنوی این ماه است. دولت امارات هر گونه تظاهر به روزه‌خواری را برای مردم آن کشور و توریست‌های خارجی ممنوع کرده و برای آن جریمه سنگین ۲ هزار درهمی در نظر گرفته است و این شاید در نگاه اول یک مانع برای گردشگری در ماه رمضان باشد، اما از سوی دیگر دوبی برای افطار به بعد گردشگران خارجی برنامه‌ریزی دارد. جشن‌های ماه رمضان از غروب آفتاب آغاز می‌شود و فعالیت‌های مراکز تفریحی پس از افطار به اوج می‌رسد. در ماه رمضان زندگی شبانه در دوبی با دعوت به مراسم افطار آغاز می‌شود و به توریست‌های خارجی توصیه شده است حتماً در افطاری‌های دوبی شرکت کنند. «مرکز تفاهم فرهنگی شیخ محمد» تجربه‌ای از یک افطار سنتی را برای گردشگران رقم می‌زند، اما به شرط آنکه پیش از حضور در این مراسم حتماً برای حضور در آن ثبت‌نام کرده باشند. دولت محلی دوبی برای گردشگران چادر‌های سنتی مراسم افطار برپا می‌کند. همچنین یک تور گردشگری به همراه پیاده‌روی شبانه در محله‌های قدیمی دوبی که در آن جشن‌های رمضان با حضور ملیت‌های مختلف ساکن این شیخ‌نشین برپا می‌شود و حضور در افطار‌های دسته‌جمعی خالی از لطف نخواهند بود. در سال‌های اخیر که ماه رمضان در فصول گرم سال بوده است، مقامات دوبی برای حفظ ورود گردشگر، از تخفیفات ویژه بلیت هواپیما و نرخ اقامت هتل به همراه کاهش قیمت ورودیه به مراکز گردشگری استفاده و بازدید از مساجد در ماه رمضان را به گردشگران خارجی توصیه می‌کنند.
اما دیگر شیخ‌نشین‌های امارات هم برای ماه رمضان و جذب گردشگر در این ماه برنامه‌های خاص خود را دارند. در شارجه، موزه تمدن اسلامی به صورت رایگان میزبان گردشگران و بازدیدکنندگان خواهد بود و همزمان نمایشگاه ویژه‌ای با موضوع تمدن اسلامی برگزار می‌کند. در ابوظبی هم ویژه‌برنامه‌های فرهنگی پس از افطار آغاز می‌شود. موزه «لوور ابوظبی» فعالیت شبانه دارد، همچنین دولت با ایجاد یک مسیر گردشگری به نام «گذرگاه رمضانی» بازدیدکنندگان را با سنت‌های فرهنگی مرتبط با ماه رمضان آشنا می‌کند که در کنار کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های مختلف برگزار می‌شود. ویژه‌برنامه «رمضان در حفیت» در منطقه گردشگری حفیت برگزار می‌شود که شامل جشنواره غذا و موسیقی است.
عربستان و افق ۱۰۰میلیون گردشگر سالانه
دولت عربستان طرح بلندپروازانه‌ای برای تبدیل شدن به قطب گردشگری در پیش گرفته است. بر اساس طرحی که با عنوان استراتژی ملی گردشگری عربستان‌سعودی شناخته می‌شود، تا سال ۲۰۳۰ میلادی قرار است با ایجاد یک‌میلیون شغل در حوزه گردشگری، بیش از ۱۰۰میلیون نفر توریست وارد این کشور عربی شود. امسال دولت سعودی با افزایش ظرفیت پذیرش زائران خانه خدا برای ماه رمضان برنامه‌ویژه‌ای را برای ماه رمضان در پیش گرفت. با افزوده شدن ۹ هزار تخت هتل برای پذیرش زوار در ماه رمضان، دولت عربستان برای اولین بار به زائران خانه خدا ویزای گردشگری داد تا علاوه بر زیارت خانه خدا و انجام اعمال حج، از شهر‌های گردشگرپذیر نیز بازدید کنند. همین مسئله باعث شد میزان بازدید از منطقه گردشگری «العُلا» در ماه رمضان افزایش داشته باشد. شهر ریاض، پایتخت دولت سعودی نیز در ماه رمضان با برگزاری برنامه‌های ویژه تا ساعت ۲ بامداد، پذیرای بازدیدکنندگان و عمره‌گزاران است. مراسم سنتی مردم عربستان برای افطار و پس از آن، یکی از ویژگی‌های گردشگری است که دولت عربستان آن را به عنوان جاذبه معرفی می‌کند. مراسم قرائت قرآن در «قصر‌الحکم» و مسجد جامع امام ترکی بن عبدالله به عنوان بخشی از مراسم سنتی دینی در ریاض برگزار می‌شود و در کنار آن گردشگران به بازدید از بازار سنتی این شهر دعوت می‌شوند. در این ماه رستوران‌ها از بازدیدکنندگان با غذا‌ها و نوشیدنی‌های سنتی عربستانی پذیرایی می‌کنند.
مصر، یک ماه ویژه پر از شیرینی!
در طول سال ۲۰۲۲ میلادی بیش از ۱۱میلیون‌و ۷۰۰ هزار نفر از کشور مصر بازدید کرده‌اند. این رقم نشان می‌دهد مصری‌ها با داشتن جاذبه‌هایی، چون اهرام فراعنه از نظر ورود گردشگر به کشورشان دچار مشکل نیستند و جاذبه‌های تاریخی این کشور می‌تواند سال‌ها میلیون‌ها نفر را برای سفر به مصر ترغیب کند. با وجود این ماه رمضان در این کشور نیز به عنوان یک جاذبه فرهنگی برای جذب گردشگر شناخته می‌شود. سایت گردشگری «traveldude» با توصیه به دوستداران سفر برای مسافرت به مصر در ماه رمضان می‌نویسد: «سفر به مصر در ماه رمضان می‌تواند زمان هیجان‌انگیزی برای تجربه یک جنبه و طعم منحصر‌به‌فرد از فرهنگ باشد. در هیچ کجای دنیا این جشن با شور و نشاط و شادابی در مصر برگزار نمی‌شود.»، اما چه چیزی باعث می‌شود که از نظر گردشگران خارجی حضور در مصر در ایام ماه رمضان به یک جاذبه تبدیل شود؟! آداب و رسوم مردم مصر در ایام ماه مبارک رمضان به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است. در این کشور چندین جشن در ایام ماه رمضان برگزار می‌شود که یکی از آن‌ها «جشنواره چراغ‌ها» (جشنواره فانوس‌ها) است. در مناطق قدیمی شهر قاهره به خصوص در نزدیکی مسجد الحسین، مردم به سنت دوران حکومت فاطمیان، در شب‌های ماه رمضان دست به آذین‌بندی و نصب فانوس در خیابان‌ها می‌زنند. روشن شدن این فانوس‌ها به منزله آغاز ماه رمضان است و کارکرد آن چیزی شبیه درخت کریسمس به نشانه آغاز سال جدید مسیحی در غرب است.
این سنت که نزدیک هزار سال قدمت دارد، به عنوان جاذبه گردشگری ماه رمضان در مصر شناخته می‌شود. در مصر نیز جشن‌ها و آداب سنتی مرتبط با رمضان از زمان افطار آغاز می‌شود. در این ماه چادر‌هایی برپا می‌شود که در آن افطار با خوراکی‌ها و شیرینی‌های محلی انجام می‌شود. مصری‌ها چندین نوع شیرینی سنتی برای ماه رمضان طبخ می‌کنند از جمله «قطایف»، «خوشاف» و «کونافه» (کنافه) که مورد توجه گردشگران خارجی نیز قرار می‌گیرد. در این ماه فرصت خوبی برای بازدید از مساجد قدیمی مصر از جمله مسجد مشهور «الحسین (ع)» (رأس‌الحسین)، مسجد محمد علی، مسجد الاقمر و مسجد الحکیم بعمر الله است. از دیگر جاذبه‌های گردشگری که مصری‌ها آن را به عنوان یکی از سنت‌های ماه رمضانی خود به گردشگران معرفی می‌کنند؛ سنت «مسحراتی» است که در دیگر کشور‌های عربی نیز وجود دارد. در این سنت، افرادی که مسحراتی نامیده می‌شوند، در کوچه و خیابان قدم می‌زنند و مردم را برای خوردن سحری بیدار می‌کنند. گردشگران که تا پاسی از شب‌های ماه رمضان بیدار هستند به تماشای این سنت می‌نشینند.
سنت‌های ماه رمضان با کمی تفاوت تقریباً در تمامی کشور‌های اسلامی جاری است، اما در این میان برخی کشور‌ها توانسته‌اند فرهنگ رمضان را به عنوان بخشی از یک آداب و سنن و فرهنگ به عنوان جاذبه گردشگری معرفی کنند و با جذب گردشگر خارجی، ضمن حفظ سنت‌های قدیمی، درآمدزایی نیز داشته باشند؛ موضوعی که هنوز در ایران جدی گرفته نشده است و حتی بسیاری از سنت‌ها هم به مرور کمرنگ و به فراموشی سپرده شده است.
منبع: روزنامه جوان
