محمد حسین توانایی در ارتباط با اثرات فضای مجازی بر کودکان و نوجوانان گفت: فضای مجازی تاثیر بسیار زیادی بر کودکان و نوجوانان دارد و حتی این تاثیر گذاری شامل حال خانواده‌های آن‌ها هم می‌شود؛ بنابراین باید بپذیریم که در حال حاضر در جهانی زندگی می‌کنیم که فضای مجازی بخشی از زندگی بشر است، چه در ایران و چه در خارج از ایران اگر تاثیر گذاری این موضوع را به همراه حقیقت مسئله بپذیریم و قبول کنیم که این فضا اثر گذار است و اینکه هم اثرات مثبت و هم اثرات منفی دارد، و البته که اثرات منفی‌اش بیشتر از اثرات مثبتش است توانسته‌ایم یک گام در این مسئله برداریم.

بیشتربخوانید

• کودکان در فضای مجازی؛ سیاست‌گذاری‌های اینترنت امن برای کودکان

توانایی ادامه داد: در مهارت حل مسئله گفته می‌شود که این خود آگاهی هیجانی ماست و ما باید قبول کنیم مسئله‌ایی روی داده است و یا اتفاقی رخ داده است. نباید صورت مسئله را پاک کنیم و چشم‌های مان را روی این مسئله ببندیم و نگوییم که حالا ببینیم چه می‌شود! و یا بگوییم این نیز بگذرد و یا چو فردا شود فکر فردا کنیم، باید گفتار‌های درونی‌ایی داشته باشیم به صورت مثبت، که یک اتفاقی افتاده، یک مسئله‌ایی رخ داده است، باید در نظر بگیریم که ما با یک هیجانی روبه رو هستم و با یک فضای جدیدی از اثر گذاری آشنا شده ایم، به دلیل اینکه ما فکر می‌کردیم فقط دوست ناباب می‌تواند روی فرزندان ما اثر بگذارد و یا یک اجتماع مثل مدرسه می‌تواند اثر بگذارد، ولی الان باید بپذیریم در کنار همه این‌ها فضای مجازی هم می‌تواند اثر بگذارد.

این استاد دانشگاه در پاسخ به سوال اینکه «چه پیشنهادی به خانواده‌ها برای مدیریت فزندانشان دارند؟» گفت:خانواده‌ها مسئولیت مهمی دارند در مدیریت فضای مجازی، اولا نمی‌توانیم بگوییم که کودکان به این فضا دسترسی ندارند بلکه همه دسترسی دارند و این گزاره، گزاره صحیحی نیست. اگر پدر و مادری آگاه باشند نمی‌گذارند که فرزندانشان تا دوره اول نوجوانی از داشتن تلفن همراه بهره‌مند باشند و حتی سیم کارت شخصی داشته باشند. بهتر است که فرزندانشان تبلتی داشته باشند بدون سیم کارت و یا گوشی‌ایی باشد که نتوانند وارد فضای مجازی شوند و فقط وسیله‌ایی باشد که در مواقع ضروری از آن استفاده کنند.

وی افزود: اولین کاری که لازم است انجام دهند این است که با مهارت تفکر انقادی از ۱۰ مهارت زندگی آشنا شوند. مهارت تفکر انتقادی خیلی می‌تواند به والدین و فرزندان کمک کند. والدین وقتی بدانند باید با دیتا‌ها و داده‌ها چگونه مواجه شوند و با چه دیدگاهی در برابر دیتا‌ها قرار بگیرند آن وقت حله مسئله بسیار آسان خواهد شد. مهارت تفکر انتقادی به معنای این است که به تحلیل دیتا و برسی اطلاعات بپردازیم، اطلاعاتی که ما از طریق فضای حقیقی و فضای مجازی بدست آورده‌ایم و باید با دقت آن‌ها را تحلیل کنیم و به راحتی رد شان نکنیم.

وی ادامه داد: وقتی این روش در خانواده پیش رود فرزندان هم متوجه می‌شوند که نباید هر مطلبی را زود باور کنند و یا رد کنند. در کنار آموزش مهارت تفکر انتقادی لازم است به فرزندانشان آموزش‌های زبانی با چاشنی محبت هم بدهند و با لحن و کلام مناسب کنار فرزندانشان بنشینند و با لحنی محبت آمیز که باعث شود حس دلسوزی نمایان شود آن‌ها را پند و اندرز دلسوزانه بدهند؛ و در این خصوص خانواده‌ها و معلم‌ها هم نقش مهمی دارند.

چگونه می‌توانیم ادبیات نامرغوب فضای مجازی را مدیریت کنیم؟!

توانایی در پاسخ به این سوال گفت: وقتی در خانواده از ادبیات نامرغوب استفاده نکنند و در طول روز در ارتباط با فرزندانشان موادبانه و فکر شده رفتار کنند و واژه‌هایی که به کار می‌برند صحیح باشد، مطمئنا فرزندان از آن‌ها می‌آموزند که چگونه باید رفتار کنند. همچنین والدین باید در مواجه با دیتا‌ها و داده‌ها حساسیت بیشتری داشته باشند.

مدرس مهارت‌های زندگی ادامه داد: در قرآن هم به تفکر انتقادی اشاره شده:

«فَبَشِّرْ عِبَادِ، الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ» بندگان مرا بشارت ده همان هایى را که به هر سخنى (مخصوص) گوش مى‌دهند پس به بهترین (وجهی) آن را پیروى مى‌کنند.

ما باید بیاموزیم که گزینشگر باشیم و بهترین انتخاب‌ها را داشته باشیم.

جعفر اردبیلی استاد دانشگاه هامبورگ در خصوص فضای مجازی و تاثیرات آن روی کودکان و نوجوانان صحبت کرد. فضای مجازی بسیار گسترده است و بخش‌های گوناگونی دارد اعم از بازی‌ها و سوشال مدیا که کاملا باهم فرق دارند، به عنوان مثال یوتیوب از نظر ساختاری بسیار متفاوت است با اینستاگرام، یوتیوب فضای کاملا آموزشی می‌باشد، ولی اینستاگرام جای تجلی است و معمولا آدم‌ها می‌خواهند خودشان را نشان بدهند و خودنمایی کنند.

جعفر اردبیلی روانشناس در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ در ارتباط با تاثیر فضای مجازی بر کودکان و نوجوانان گفت: ما نباید به فضای مجازی به صورت یکپارچه نگاه کنیم بلکه این فضا یک مجموعه است، در حالی که همه به یک شکل به آن نگاه می‌کنند.

این روانشناس معتقد است: فضای مجازی بسیار گسترده است و بخش‌های گوناگونی دارد اعم از بازی‌ها و سوشال مدیا که کاملا باهم به لحاظ محتوایی فرق دارند، به عنوان مثال یوتیوب از نظر ساختاری بسیار متفاوت است با اینستاگرام، یوتیوب فضای کاملا آموزشی می‌باشد، ولی اینستاگرام جای تجلی است و معمولا آدم‌ها می‌خواهند خودشان را نشان بدهند و خودنمایی کنند.

وی افزود: ما می‌توانیم سوشال مدیا را بر اساس اینکه چه خدماتی به ما ارائه می‌دهد و برای کدام گروه سنی می‌تواند مفید باشد طبقه بندی کنیم. همچنین باید برای ارتباط گرفتن کودکان و نوجوانان با برنامه‌هایی مثل: تلگرام، واتساپ و... محدوده ایی تعیین کنیم. من به شخصه مانع ارتباط کودک بالای ۱۳ سال با یوتیوب نیستم، و این ممانعت هم قبول ندارم، چون یوتیوب یک مجموعه آموزشی است بر خلاف اینستاگرام، و این هم باید بگویم انسان مقداری به این ارتباط نیاز دارد و البته باید حدش را هم مشخص کند.

-اولا که سوشال مدیا و اپلیکیشن‌ها هیچکدام شبیه به هم نیستند.

-دوما فرزندان باید طبقه بندی سنی شوند.

-سوما اینکه نسبت کودک و موضوع باید باهم سنجیده شود.

این روانشناس در این باره که خانواده‌ها چگونه می‌توانند فرزندانشان را در این فضا کنترل کنند تا آسیب نبینند گفت:ما باید سه موضوع را در نظر بگیریم:

۱_ارتباط خوب با فرزندان و ارتباط شایسته

۲_بیان مشکلات و خطرات به زبان خود کودک

۳_همراهی کردن، چرا ما بستری فراهم نمی‌کنیم که در فضای مجازی دوست فرزندانمان باشیم! پس چه بهتر که گروه‌های خانوادگی داشته باشیم و مثل دوست آن‌ها رفتار کنیم.

وی تاکید کرد: هرکس باید با توجه به ویژگی‌های خودش و ساختاری که دارد تصمیم بگیرد، بی مرزی من هم در یوتیوب به عقیده خودم است، چون من یوتیوب را فضای آموزشی میبینم.

اگر رسیدیم به کودکی که غرق شده در این موضوع باید چه اقدامی کنیم؟!

پاسخ دکتر اردبیلی این است: باید جایگزین کنیم همیشه باید به دنبال جایگزین باشیم و اجازه بدهیم افراد این جایگزین را بطلبند نه اینکه به فشار و زور متوسل شویم، چون با پنهان کاری روبه رو می‌شویم! علاوه بر این پدر و مادر‌ها هم باید در موضوع سوشال مدیا یک سری موضوع را رعایت کنند، نه اینکه خودشان غرق شوند و بچه را منع کنند که واقعا معنا ندارد؛ و یا جوری نباشد که یک سری خواب باشند و ندانند سوشال مدیا چی هست! برای ما مهم است که خانواده‌ها در این زمینه آگاه باشند و فریب بچه‌ها را نخورند و بدانند چه خطراتی و چه مشکلاتی پیش روی شان است.

یکی از نگرانی‌های امروز اکثر خانواده‌ها بحث فضای مجازی و محتویات نامرغوب آن است که می‌تواند روی ادبیات، اخلاق، روح و روان و حتی روابط فرزندان و خانواده تاثیر بگذارد، با حسین ابراهیمی مقدم متخصص روانشناسی واستاد دانشگاه درباره فضای مجازی و تاثیرات آن بر کودک و نوجوان امروز گفت‌وگو کردیم.

فضای مجازی یک اتاق بسته نیست!

حسین ابراهیمی مقدم متخصص روانشناسی در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ در ارتباط با تاثیرات فضای مجازی بر کودکان و نوجوانان و مخصوصا خانواده‌ها گفت:فضای مجازی مانند ابزاری است که مهم است بدانیم اولا ما چه استفاده ایی از آن می‌کنیم؟

دوم اینکه از چه شبکه‌هایی و از چه موقعیت‌هایی سود می‌بریم؟

و سوم اینکه اصلا خود ما چه کسی هستیم؟ و با چه جایگاهی از آن استفاده می‌کنیم؟

جواب سوالات فوق طبیعتا در معیار استفاده از فضای مجازی بر زندگی ما تاثیر دارد. برای مثال من به عنوان فردی که دانشگاه تدریس می‌کنم به مراتب تاثیر پذیری متفاوتی خواهم داشت با فردی که در یک سیستم کاری دیگری مشغول است و یا در رنج سنی متفاوتی است؛ لذا نمی‌شود گفت: فضای مجازی تاثیر مثبتی دارد یا تاثیر منفی، چرا که نوع استفاده و برداشت ما از فضای مجازی می‌تواند پاسخ به این سوال باشد و همین سوال برای خیلی از ابزار‌های دیگر پرسیده می‌شود.

این دکتر روانشناس افزود:به طور مثال استفاده از چاقو، نمی‌توان گفت چاقو تاثیر مثبت دارد یا منفی، اگر این چاقو دست یک قاتل باشد و با آن خفت گیری و یا آدم کشی کند تاثیری منفی دارد و همچنین اگر همین چاقو دست یک جراح باشد که با آن درمان کند تاثیری مثبت دارد، به همین خاطر داستان فضای مجازی نیز بر اساس قواعدی می‌تواند موثر یا جوابی برعکس داشته باشد.

ما می‌توانیم با آموزش و افزایش شناخت فرزندانمان به آن‌ها مزایا و مضرات این دنیای ناشناخته را یاد آور باشیم تا آن‌ها با چشم و گوش باز به این محیط ورود کنند، سود خود را ببرند و از آسیب‌های فضای مجازی فاصله بگیرند. در فضای مجازی هم اینکه چه کسی استفاده میکند و از چه فضایی استفاده میکند و چگونه استفاده میکند جوامع ما رو تحت تاثیر قرار میدهد.

ابراهیمی مقدم با توصیه به خانواده‌هایی که فرزندانشان از این فضا استفاده می‌کنند گفت: فضای مجازی یک اتاق نیست که من بگویم استفاده کنند یا نه! فضای مجازی فضای بسیار گسترده و پیچیده ایی است که مدیریت آن نیازمند شناخت است و این شناخت چه بهتر که در خانواده رخ دهد. مثل اینکه شما بگواید: آیا رژیم غذایی برای فرزندان ما مفید است و آیا توصیه می‌کنید که بچه‌ها رژیم بگیرند؟ من می‌گویم اولا نگاه کنید منظور از رژیم چیست؟ رژیم چاقی، رژیم لاغری و یا...

و دوم اینکه ببینید فرزند شما به لحاظ فیزیکی، جنسیتی و البته سن و سال در کدام دسته قرار می‌گیرد؟ براساس این اطلاعات و شناخت یک پزشک تغزیه می‌تواند به فرزند شما یک رژیم غذایی مناسب بدهد.

ابراهیمی مقدم می‌گوید:فضای مجازی هم همینطور است. گروه‌های مختلف، شبکه‌های مختلف و کانال‌های متفاوت محتویات گوناگونی دارند، اما این محتویات شاید برای فرزند شما مفید نباشد، اما برا پسری یا دختری در آن سوی دنیا مفید باشد. در واقع شناخت ما از فرزندمان و تحلیل محتویات هر رسانه در این بحث مهم است.

ابراهیمی مقدم در ارتباط با استفاده از ادبیات نامرغوب در رسانه‌ها و تاثیر پذیری کودکان نیز افزود: قبل از اینکه خانواده‌ها به خواهند این فضا را کنترل کنند، ما باید از وزارت ارشاد به خواهیم که به اندازه کافی این فضا را کنترل کند، در صورتی که اگر فرزندان ما در جامعه یک سیستم آموزشی مفید و مستحکم داشته باشند و از همان کودکی، مدیریت خوبی بر روی آن‌ها صورت بگیرد که هرچیزی را کجا استفاده کنند، بدین شکل خانواده‌ها می‌توانند کنترل لازم را داشته باشند.

شاید ماهم خیلی حرف‌ها و حتی خیلی از ناسزا‌های ناخوشایند را بلد باشیم، ولی استفاده نمی‌کنیم میدانیم که کلمه درستی نیست و نباید استفاده شود، بنابراین بحث یادگرفتن و استفاده کردن از هر تکنولوژی و وسیله ایی به میزان آشنایی ما و نظارت خانواده‌ها بر می‌گردد. جو حاکم بر خانواده در روابط والدین و فرزندان و حتی پدران و مادران در انتخاب مسیر زندگی و البته آسیب‌های پیش رو نمودی واقعی دارد گاهی اوقات مدیریت فرزندان از دست خانواده خارج می‌شود که این مسئله نیز در این مورد خاص بسیار مهم است چرا که گاهی اوقات فرزندان ما به دلیل عدم ارتباط مفید با والدین به دنیای مجازی پناه می‌آورند که این مسئله نیز به گفتگو با روانشناسان نیازمند است لذا باید گفت: با اشراف کامل خانواده و فرزندان و روابط آن‌ها با دوستان و آشنایان و بالا بردن سطح اگاهی آنان می‌توان از‌ها آسیب‌ها جلو گیری کرد.

منبع: برنا