به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، چند سالی است که مهاجرت نخبگان که از آن به عنوان فرار مغز‌ها یاد می‌کنند، به موضوعی مناقشه‌برانگیز و حاشیه‌ساز تبدیل شده است و آمار‌های اغراق آمیزی از فرار مغز‌های ایرانی به دیگر کشور‌ها عنوان می‌شود.

مهاجرت نخبگان بنا بر هر دلیلی مسئله مهم هر کشوری است که اگر مسئولان آن جلوی این معضل را نگیرند به راحتی جایگاه علم در کشورشان را به مرور از دست خواهند داد.

طبق اعلام رصد خانه مهاجرت ایران، تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور نیز به مرور و هم‌راستا با افزایش کل جمعیت دانشجویان کشور و نیز افزایش جمعیت دانشجویان بین‌المللی در جهان، روند صعودی داشته و از تراز ۱۹ هزار دانشجو در سال ۲۰۰۳ میلادی به تراز ۵۶ هزار دانشجو در سال ۲۰۱۸ رسیده است.

تحلیل آمار دریافتی از اداره گذرنامه در بازه زمانی سال ۱۳۸۰ تا مرداد ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که ۵۶/۶ درصد از دارندگان مدال در المپیاد‌های دانش‌آموزی، ۶۹/۱ درصد از مشمولین بنیاد و ۷۸.۳ درصد از افراد حائز رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری در داخل کشور هستند. در میان گروه‌های مورد بررسی، به ترتیب المپیادی‌ها با ۳۷/۲ درصد، مشمولین بنیاد با ۲۵/۵ درصد و رتبه‌های یک تا هزار آزمون سراسری با ۱۵/۴ درصد، بیشترین درصد افراد مقیم خارج را به خود اختصاص داده‌اند.

افزایش جمعیت دانشجویان خارجی در ایران

اگرچه جمعیت دانشجویان خارجی در ایران طی یک دهه‌ی گذشته با افزایش همراه بوده است، اما جمعیت فعلی دانشجویان خارجی در ایران با اهداف برنامه ششم توسعه و جذب ۷۵ هزار دانشجوی خارجی فاصله زیادی دارد. تعداد دانشجویان خارجی در ایران طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ با افزایشی ۸ برابری همراه بوده است و از ۵ ٬ ۴۸۵ دانشجو در سال ۱۳۹۹ به ۴۴ ٬ ۳۵۰ دانشجو افزایش یافته است.

با وجود اینکه دانشجویان زیادی نه تنها در ایران بلکه در کشور‌های دیگر هم تمایل زیادی به مهاجرت دارند؛ بنابراین باید دید که سران مملکت کشور‌ها چه تصمیماتی را برای بازگشت نخبگان به کشور خودشان بعد از اتمام تحصیل آن‌ها می‌گیرند.

به گفته روسای دانشگاهی ارتباطات بین المللی با سایر کشور‌ها و تبادل نخبگان با یک دیگر در برون مرز‌های هر کشوری باعث رشد همه جانبه جامعه اعم از پیشرفت اقتصادی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می‌شود و به تبع آن رشد ویژه جایگاه علم را نمایان می‌کند. اما سران مملکت‌ها بایستی حتما رصد هر ساله مهاجرت و خروج نخبگان و دانشجویان ایرانی را در دستور کار خود قرار دهند تا بتوانند بعد از تحصیل آن‌ها مجدد به کشور خودشان برشان گردانند.

به همین منظور بهرام صلواتی مدیر رصد خانه مهاجرت ایران طی گفت و گو با باشگاه خبرنگاران، جوان آمار ورود نخبگان ایرانی را بعد از خروج از کشور و مهاجرت آن‌ها اعلام کرده است که در ادامه می‌خوانید.

افزایش نرخ بازگشت متخصصان ایرانی به داخل کشور

بهرام صلواتی مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد: نـرخ بازگشـت متخصصـان و فارغ‌التحصیلان ایرانـی بـه داخـل کشـور از سـال ۲۰۱۵ تـا سـال ۲۰۲۱ رونـد صعـودی و قابـل توجهـی داشـته اسـت.

او افزود: به صورتی که بـر اسـاس آمـار اخذ شـده از معاونـت علمـی- فناوری ریاسـت جمهـوری، جمعیت متخصصان بازگشـته به کشـور از سـال ۱۳۹۵ تا فروردین ۱۴۰۰ جمعـا بـه ۱ ٬ ۹۸۹ نفر (به صـورت تجمعی) رسـیده اسـت که این میـزان از جمعیـت متخصصان بازگشـتی به کشـور در دوران اخیـر علی‌رغم تحولات اقتصادی چنـد سـال گذشـته در نـوع خـود کم‌نظیر اسـت. افزایـش جمعیـت دانشـجویان بین‌المللی در داخل کشـور و همچنیـن نـرخ بازگشـت متخصصان ایرانی باعـث ارتقاء شـاخص خالص چرخش نخبگان ایرانی از تـراز ۰/۳۹ - در سـال ۲۰۱۰ به ۰/۲۴ - در سـال ۲۰۱۸ شـده اسـت.

صلواتی تصریح کرد: ایران از میان ۱۵۰ کشور، ۸۷ امین کشور از نظر جذابیت برای مهاجرت افراد سایر کشور‌ها به ایران و ماندن اتباع خود در داخل است. رتبه ایران در جهان برای برای جذب استعداد‌ها از خارج و ماندن استعداد‌های خود در داخل کشور ۷۸ (از میان ۱۰۹ کشور) و برای جذب جوانان از خارج و ماندن جوانان خود در داخل کشور، جایگاه ۷۷ ام را در میان ۱۵۰ کشور داراست.

مدیر رصد خانه مهاجرت ایران تاکید کرد: کسب آمادگی برای جذب و بکارگیری دانشجویان بین‌المللی؛ در دو دهه اخیر تعداد دانشجویان بین‌المللی در جهان از ۱/۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ به حدود ۵/۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ رسیده و کشور‌های مختلف در یک رقابت جدی، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای جذب دانشجویان بین‌المللی تدارک دیده‌اند.

صلواتی بیان کرد: در کشور ما نیز جمعیت دانشجویان خارجی از حدود ۵.۵۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۰ به حدود ۴۴.۳۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۹ رسیده است که نشان از درک اهمیت جذب دانشجویان بین‌المللی و حضور فعال در این بازار رقابتی است. با این وجود، نوعی خلاء راهبرد کلان ملی به عنوان یک مانع جدی در مسیر جذب دانشجویان بین‌المللی و استفاده حداکثری از منافع این بازار مشاهده می‌شود.

تحصیل بیش از ۵/۵ میلیون دانشجو در خارج از کشور در سال ۲۰۱۸

او گفت: در سال ۲۰۱۸ بیش از ۵/۵ میلیون دانشجو در خارج از کشور خود در مقاطع تحصیلی مختلف مشغول به تحصیل بوده‌اند و تخمین زده می‌شود که این رقم تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۱۰ میلیون نفر برسد. هرچند که همه گیری ویروس کرونا به عنوان یک شوک مقطعی جا به جایی دانشجویان بین‌المللی را با کندی همراه کرد و موجب افت در ثبت نام‌های بین‌المللی و به تبع آن وارد شدن زیان مالی به دانشگاه‌هایی شد که وابستگی زیادی به دانشجویان بینالمللی دارند. اما انتظار میرود که با عادی شدن اوضاع روند جا به جایی دانشجویان بین المللی به مدار صعودی خود بازگردد. البته این احتمال وجود دارد که در کنار آموزش حضوری جا به جایی دانشجویان بینالمللی با اشکال جدید و مختلفی از جمله آموزش آنلاین و جا به جایی مجازی ادامه پیدا کند و این تغییر ً به دوره صرفا همه گیری ویروس کرونا محدود نماند.

صلواتی تاکید کرد: در سال ۲۰۱۸ تعداد کل دانشجویان جهان در بخش آموزش عالی ۲۲۷ میلیون نفر بوده است که دانشجویان بینالمللی تنها ۲/۴ درصد از این جمعیت را شامل می‌شوند. تعداد دانشجویان بینالمللی طی بازه زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ با افزایشی ۲/۵ برابری همراه بوده است. در سال ۲۰۱۸ بیش از ۵/۵ میلیون دانشجو در خارج از کشور خود در مقاطع تحصیلی مختلف مشغول به تحصیل بوده اند.

مدیر رصد خانه مهاجرت ایران افزود: بـا توجه به اینکه مهمترین کشـور‌های میزبان دانشـجویان بینالمللـی از جملـه ایـالات متحـده آمریـکا، بریتانیـا، کانادا در آمریـکای شـمالی و اروپـای غربـی قرار دارنـد، بنابراین منطقـه آمریـکای شـمالی و اروپـای غربـی به صـورت تاریخی محبوب تریـن مقصـد دانشـجویان بین‌المللی هستند. در سال ۲۰۱۸ میلادی ۵۱ درصد از دانشجویان کشور‌های این منطقه را به عنوان مقصد تحصیلی خود انتخاب کردهاند. آسیای شرقی و اقیانوسیه مقصد پر طرفدار بعدی دانشجویان بین‌المللی است. در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۱ درصد دانشجویان کشور‌های این منطقه را به عنوان مقصد تحصیلی خود انتخاب کرده اند.

صلواتی بیان کرد: با توجه به اینکه مهم‌ترین کشور‌های دانشجوفرست جهان یعنی چین و هند در شرق آسیا قرار دارند، در نتیجه ۲۷ درصد از کل جمعیت دانشجویان بین‌المللی در جهان (حدود ۱/۵ میلیون نفر) از کشور‌های شرق آسیا و اقیانوسیه تأمین میشوند. اگرچه میزان دانشجوفرستی در همه مناطق با افزایش همراه بود است، اما این افزایش نسبت به سال ۲۰۱۰ در میان منطقه آسیای مرکزی (حدود ۱۰۰ درصد رشد) و کشور‌های عربی (۸۵ درصد رشد) بیشتر بوده است.

توجه ویژه وزیر پیشنهادی علوم به بازگشت نخبگان به کشور

زلفی گل وزیر علوم در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران جوان، در خصوص بازگشت دانشجویان و فارغ التحصیلان ایرانی مقیم کشور‌های دیگر به ایران در دولت جدید در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان، اظهار کرد: مهاجرت ژن‌های هوشمند به عنوان یک نظریه جدید توسط من ارائه شده است. بر اساس این نظریه نه تنها نخبگان کشور ثروت ملی هستند و از دست می‌روند، بلکه پس از گذشت قرن‌ها از نظر ژنتیکی کشور‌های نخبه پذیر (مقصد) به جوامع نخبه تبدیل خواهند شد و درصد ژن‌های هوشمند آن‌ها به شکل گسترده‌ای افزایش می‌یابد.

زلفی گل ادامه داد: بنابراین در زمینه تولید علم، فن و تکنولوژی همچنان پیشتاز خواهند بود. در نتیجه کشور‌های نخبه گریز (مبداء) روز به روز فقیرتر شده و به دلیل همین فقر، وابسته‌تر می‌شوند و تعادل جهانی با شدت بیشتری به هم می‌ریزد.

وزیر علوم ادامه داد: بنابراین ضرورت دارد تا حفظ صیانت و کرامت نخبگان به عنوان یک پروژه ملی تعریف شده و عوامل دافعه زا رفع شود. از جمله راهکار‌های عملی برای جلوگیری از مهاجرت طیف وسیعی از ژن‌های هوشمند، حمایت مادی و معنوی از مقاطع تحصیلات تکمیلی بالاخص مقاطع دکتری و پسا دکتری در داخل کشور، مشارکت تمامی شرکت‌های خصوصی و دولتی در تاسیس مراکز پژوهشی تخصصی برای خویش و بکارگیری نخبگان در این مراکز است.

زلفی گل اضافه کرد: وزارت علوم تحقیقات و فناوری با همفکری و همیاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری زمینه حمایت مادی، کاری، رشد علمی و احساس شیرین اثر بخشی را برای آن‌ها مهیا خواهند کرد. بدیهی است در این زمینه نیاز سنجی و نیاز آفرینی یک ضرورت است که باید با استفاده از پتانسیل دانشگاهیان دانشمند استفاده شده و طرح‌های کاربردی‌شان اجرایی شود.

خرج دستاورد‌های نخبگان علمی در کشور‌های دیگر به بها ندادن به آن‌ها

نخبگان جامعه سرمایه‌های ملی و نیرو‌های انسانی هر کشوری هستند که اگر به آن‌ها بها داده نشود به راحتی می‌توانند مرز و بوم خود را رها کرده و برای زندگی راهی کشور‌های رقیب شوند، گفتنی است که اگر جلوی این متخصصان از کشور گرفته نشود به تبع آن هم جایگاه علم در کشور ضعیف می‌شود و دیگر نمی‌توانیم در زمینه‌های مختلف پیشرفت کنیم و هم اینکه دستاورد‌های آن‌ها به راحتی خرج دیگر کشور‌ها خواهد شد.

پس چه بهتر که از همان ابتدا سران کشور‌ها شرایطی را برای دانشجویان فراهم کنند که اگر دانشجویان تمایلی به ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور داشتند، بعد از اتمام کار خود مجدد راهی کشورشان شوند.

با وجود اینکه نرخ بازگشت دانشجویان ایرانی به داخل کشور طی سال‌های گذشته روند صعودی به خود داشته، اما باید دید که در دولت جدید، رئیس جمهور و معاونان آن چه برنامه‌ای را در دستور کار خود قرار خواهند داد تا این نرخ همچنان رشد بیشتری داشته باشد و تمام دانشجویان ایرانی بعد از تحصیل به کشور خود بازگردند.

انتهای پیام/