به گزارش حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان، مهدی بوترابی، مسئول محور روش‌های تشخیص آزمایشگاهی عفونت با SARS_COV۲ که در اولین همایش مجازی و هجدهمین کنگره کشوری ارتقا کیفیت خدمات آزمایشگاهی تشخیص پزشکی ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد به تشریح جزئیات علمی و کاربردی تست‌هاى بیماری کرونا پرداخت.

او اظهار کرد: بعد از شروع پاندمی نخستین تست‌های تشخیصی که طراحی، تولید و موفق به دریافت مجوز مصرف اضطراری شدند، تست‌های مولکولی بودند که ما آن‌ها را با نام PCR می‌شناسیم.

این مقام مسئول افزود: تست‌های مولکولی با شناسایی ژنوم ویروس از حساسیت مناسبی برخورد هستند، اگرچه موارد منفی کاذب در این تست‌ها گزارش شده است اما این موارد بیشتر مربوط به زمان و روش نمونه گیری است.

بوترابی ادامه داد: تست‌های سرولوژی بر مبنای تشخیص آنتی بادی معرفی شدند که بیشتر جنبه کمک تشخیصی در بررسی میزان ابتلا در جامعه داشتند و در نهایت تست‌های مبتنی بر شناسایی آنتی ژن ویروس کرونا با استفاده از روش‌های الیزا وایمونوکروماتوگرافی هستند که معمولا زمانی که با روش استاندارد مولکولی مقایسه می‌شوند، حساسیت کمتری دارند.

این مسئول روش‌های تشخیص آزمایشگاهی گفت: الگوریتم‌های تشخیصی تدوین شده و همچنین حیطه کاربرد آن‌ها کمک شایانی به تشخیص و مدیریت پاندمی کرده است.

او درخصوص تفاوت تست پى سى آر و آنتى بادى و چگونگی انجام هر کدام از این تست‌ها بیان کرد: تست PCR در حقیقت تستی است که ژن ویروس را تشخیص می‌دهد بنابراین می‌تواند وجود ویروس در نمونه را اثبات کرده و مثبت شدن آن نشانه وجود بیماری در حال حاضر است، اما تست‌های مبتنی بر آنتی بادی، پاسخ ایمنی بدن را به این ویروس نشان می‌دهند و نمی‌توانند نشان دهنده بیماری فعلی باشند بلکه روشی بسیار مناسب برای نشان دادن ابتلا به بیماری در گذشته و یا در معرض قرارگیری فرد به ویروس است.

بوترابی ادامه داد: پاسخ ایمنی به ویروس کرونا و تولید آنتی بادی بر علیه این ویروس نیازمند زمان است، بنابراین در فردی که به تازگی مبتلا به بیماری کرونا شده است، تست آنتی بادی می‌تواند منفی باشد، ولی در اغلب افراد به فاصله دو تا سه هفته بعد از شروع علایم بیماری آنتی بادی بر علیه ویروس تولید می‌شود و با تست‌های آزمایشگاهی قابل شناسایی هستند.

تست PCR بهترین تست برای تشخیص کرونا

این این مسئول روش‌های تشخیص آزمایشگاهی افزود: با توجه به مطالب گفته شده اگر فردی علامت‌هایی از بروز بیماری کرونا دارد بهترین تست برای تشخیص، همان تست PCR است اما برای برآورد میزان شیوع بیماری و ابتلا در جمعیت عمومی می‌توان از تست‌های آنتی بادی استفاده کرد.

او درباره اینکه تست PCR چقدر دقت تشخیصى دارد، یادآوری کرد: تست PCR معمولا از حساسیت بالایی برخوردار است، به عبارتی موارد مثبت کاذب کمی دارد اما حساسیت کیت‌های PCR ممکن است متفاوت باشد.

بوترابی تصریح کرد: زمانیکه صحبت از حساسیت کیت PCR می شود، منظور حساسیت تشخیصی کیت است، یعنی درصدی از موارد مثبت واقعی که با کمک کیت به درستی شناسایی می‌شوند اما چون تست یا روش مرجعی برای مقایسه کیت PCR با آن وجود ندارد، این میزان حساسیت با علائم بالینی و احیانا در ترکیب با علائم تصویربرداری مقایسه می‌شود.

او بیان کرد: تست PCR کرونا مشابه سایر تست‌های مولکولی برای تشخیص بیماری‌های دیگر، دارای حساسیت بسیار مناسبی است، اما آنچه باعث شده صحبت از حساسیت کم این تست شود بیشتر به نوع نمونه و محل نمونه گیری، کیفیت نمونه، کیت‌های استخراج و همچنین زمان نمونه گیری مربوط می‌شود. 

بوترابی گفت: در مورد واریانت‌ها و توانایی شناسایی آن‌ها با کیت‌های PCR باید بین تشخیص و تعیین واریانت تمایز قائل شویم. زیرا کیت‌های PCR موجود، توانایی شناسایی واریانت دلتا را دارند، چون علاوه بر تشخیص دو ژن ویروس، ژنی از ویروس مورد شناسایی قرار می‌گیرد که در واریانت دلتا دچار جهش یا موتاسیون نشده است.

کیت‌های موجود توانایی تشخیص واریانت‌ها را دارند

 او اضافه کرد: در واریانت دلتا اکثر جهش‌ها در ژن اسپایک S اتفاق افتاده است، حال آنکه در کیت‌های PCR به ویژه کیت‌های موجود در کشور دو ژن N و RdRp مورد شناسایی قرار می‌گیرند؛ بنابراین کیت‌های موجود توانایی شناسایی و تشخیص واریانت‌ها را دارند، اما اگر بحث تعیین واریانت باشد یعنی بخواهیم تشخیص بدهیم که عفونت در یک فرد بر اثر واریانت دلتا اتفاق افتاده است یا بر اثر واریانت‌های دیگر؛ در آن صورت باید از کیت‌های اختصاصی دیگری استفاده شود.

بوترابی افزود: تعیین واریانت در تشخیص و درمان افراد اهمیتی ندارد و بیشتر از جنبه‌های همه گیر شناسی و مدیریت بیماری در آینده اهمیت پیدا می‌کند، همچنین کیت‌هایی که بر مبنای شناسایی ژن S هستند ممکن است در تشخیص واریانت‌ها دچار مشکل شوند، ولی حتی همین کیت‌ها چون از دو ژن برای تشخیص استفاده می‌کنند، نمونه مثبت واریانت را منفی گزارش نخواهند کرد.

او تاکید کرد: جهش‌هاى مختلف در قدرت تشخیصى تست PCR تاثیرگذار است. اگر ژن‌های هدفی که در تست‌های PCR مورد شناسایی قرار می‌گیرند، همان ژن‌هایی باشند که جهش در آن‌ها رخ داده است و توالی پرایمر– پروب استفاده شده در کیت در ناحیه جهش یافته قرار داشته باشد، احتمال عدم شناسایی ویروس در آن ژن خاص و منفی شدن آن وجود دارد. اما چون کیت‌های PCR معمولا مولتی پلکس هستند و حداقل دو ژن را تشخیص می‌دهند احتمال منفی شدن تست با وجود جهش بسیار کم است.

بوترابی توضیح داد: تست‌های فوری یا راپید به‌صورت تست‌های مولکولی و نیز با روش‌های ایمونوکروماتوگرافی و با شناسایی آنتی ژن قابل انجام هستند، اما امروزه بیشتر تست‌های سریع برای شناسایی آنتی ژن در دنیا مورد استفاده قرار گرفته و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ امروزه بخشی از فرآیند تشخیص بیماری توسط همین تست‌ها انجام می‌شود.

او ادامه داد: حساسیت این تست‌ها نسبت به PCR نیز حداقل ۸۰ درصد است که با توجه به حیطه کاربرد و الگوریتم‌های تشخیصی موجود قابل قبول است. این تست‌ها باید در افراد علامت دار و یا برای شناسایی افراد در تماس با بیماران کرونایی یا مشکوک به کرونا استفاده شوند. تفسیر تست و انجام تست تاییدی بر اساس جمعیت مورد نظر متفاوت است.

تست‌هاى فورى جایگزین پى سى آر می‌شوند؟

این عضو انجمن دکترای علوم آزمایشگاهی ایران گفت: بر اساس الگوریتم‌های تشخیصی این تست می‌تواند در افراد علامت دار به‌ویژه در مناطقی که دسترسی به تست PCR وجود ندارد و شیوع بیماری نیز زیاد است مورد استفاده قرار گیرد و نتایج مثبت آن به عنوان وجود بیماری در نظر گرفته شود. نتایج منفی در افراد علامت دار نیازمند تایید با PCR است. علاوه بر این در افراد بدون علامت نتایج مثبت تست‌های سریع باید با تست PCR تایید شوند؛ بنابراین تست‌های سریع آنتی ژن در تشخیص و مدیریت بیماری کرونای نوظهور کاربرد داشته و می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند، اما در همه شرایط نمی‌توانند جایگزین تست PCR شوند.

بهترین زمان انجام تست پى سى آر و آنتى بادى در چه مقطعى از بیمارى است؟

او  توضیح داد: با توجه به اینکه در تست PCR ژن ویروس مورد شناسایی قرار می‌گیرد بنابراین کاربرد این تست در تشخیص بیماری فعال است و باید در هنگام بروز علایم بالینی انجام شود، ولی معمولا بهترین نتایج در روز سوم تا هفتم بیماری بدست می‌آید.

بوترابی یادآوری کرد: اما تست‌های مبتنی بر آنتی بادی؛ چون پاسخ ایمنی بدن به ویروس را می‌سنجند ممکن است از هفته دوم به بعد با اندازه گیری آنتی بادی از کلاس IgM و پس از هفته دوم و سوم با ظهور آنتی بادی از کلاس IgG بتوانند نشان دهنده تماس با ویروس و ابتلا به بیماری باشند.

بیشتر بخوانید

• تشخیص ویروس کرونا با استفاده از اثرانگشت افراد

انتهای پیام/