به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شیراز، مسعود باقرزاده کریمی، در وبینار "رهیافتی برای احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها که با مشارکت دانشگاه شیراز و حفاظت محیط زیست برگزار شد، گفت: یکی از محور‌های مهم حوزه تالاب، موضوع پایش تالاب هاست؛ تالاب‌ها از جنبه‌های کمی و کیفی، نوسانات تراز آب، نوسانات سطح آب و وضعیت کیفیت آب دارای پارامتر‌های بسیار زیادی در این حوزه به شمار می‌رود که مستلزم ارایه مدل پایش است.

باقرزاده در ارتباط با کارکرد‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تالاب، در آستانه پنجاهمین سالگرد کنوانسیون رامسر، ضمن تبریک این روز، گفت: کنوانسیون رامسر یکی از قدیمیترین کنوانسیون هاست، پنجاه سال پیش، ایران و چند کشور معدود جهان، اولین میثاق بین المللی محیط زیست را​ تهیه کردند، اینک بیش از ۱۷۰ کشور و بیش از ۲۲۰۰ تالاب معرفی شده در این کنوانسیون همکاری دارند.

او ادامه داد: با رویکرد این کنوانسیون، برای اولین بار، حفاظت و بهره برداری پایدار به طور همزمان اتفاق می‌افتد، یعنی تنها به حفاظت صرف تاکید نمی‌شود و بهره‌برداری خردمندانه را هم کنار آن خواهیم داشت. زیرا تصمیم گیرندگان، به این نتیجه رسیده اند که تالاب را بدون جوامع بومی و بهره‌بردار اطراف تالاب نمی‌توان حفظ کرد، پس باید تعامل افراد، مسوولیت‌ها و منافع اقتصادی-اجتماعی را به طور صحیح تعریف کنیم.

مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های کشور افزود: در کنوانسیون رامسر، برنامه مشارکت و آگاهی افزایی (CEPA) مصوب و بعد‌ها نیز اصطلاح ظرفیت سازی به آن اضافه شد و باعث جلب مشارکت مسئولانه تری در بین بهره برداران و سایر ذینفعان می‌شود.

باقرزاده گفت: در این مقوله، برنامه‌های جامعی برای مدیریت تالاب‌ها در حال تدوین است که بر مشارکت‌های اقتصادی اجتماعی تالاب‌ها اتکا دارد؛ این برنامه‌ها باید به صورت مشارکتی و در فرآیند‌های کارگاهی تدوین می‌شد که خوشبختانه در چند تالاب انجام شد؛ این حوزه نه تنها تالاب، بلکه حوضه آبخیز آن را بررسی می‌کند و همه جوانب را مد نظر قرار می‌دهد.

او گفت: اعتراف می‌کنم که جامعه نگری اجرایی شده در مدیریت زیست بومی، فراتر از آبخیزداری و منابع آب است؛ بنابراین این نگاه جامع حاصل نگاه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی به تالابهاست که امیدواریم در حوزه ذینفعان هم این جامعه نگری اتفاق بیفتد و همه ذینفعان به عنوان اعضا و تدوین کننده برنامه باشند.

باقرزاده با اشاره به اینکه موضوع کلان نگری و سیاست گزاری در حوزه تالاب‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است، ادامه داد: تالاب‌ها از عوامل کلیدی در وقوع یا کنترل پدیده‌هایی مثل گرد و غبار، سیل، گرمایش کره زمین، گسترش آفات، بیماری‌ها و مسائل بهداشتی انسان به شمار می‌روند که به نظر از جایگاه بسیار مهمی برای حیات بشر برخوردارند.

تاثیر ۲۰ درصدی خشک شدن تالاب‌ها بر گرمایش زمین

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، گفت: مشکل گرمایش کره زمین، مشکل شماره یک محیط زیست کشور و هم تراز با مشکل میکروپلاستیک‌هاست. بیش از ۲۰ درصد گرمایش کره زمین در اثر خشک شدن تالاب‌ها به وقوع می‌پیوندد و ۳۰ درصد کربن کره زمین نیز در تالاب هاست که دانشگاه شیراز در حال بررسی موضوع است.

باقرزاده با بیان اینکه، یک سوم حجم سیل استان گلستان در سال ۹۸ در تالاب‌ها ذخیره شد، افزود: در صورت نبود این تالاب ها، خسارت سیل چندین برابر می‌شد؛ در استان‌های دیگر نیز وضع به همین شکل بوده به طوریکه، تالاب هورالعظیم استان خوزستان، به تنهایی ۴ میلیارد متر مکعب سیلاب کرخه را در خود ذخیره کرد.

او گفت: از دیگر عوامل بحران زا در حوزه تالاب می‌توان به آفات و بیماری‌هایی نظیر آنفولانزای فوق حاد پرندگان که از طریق پرندگان مهاجر گسترش پیدا می‌کند یا مشکلات بهداشتی و بیماری‌هایی که در اثر خشک شدن تالاب‌ها برای مردم سیستان و بلوچستان رخ داد، اشاره کرد؛ بنابراین زنده بودن تالاب‌ها منافع فراوان و خشکی و نابودی آن‌ها گرفتاری‌های فراوانی را به دنبال دارد.

باقرزاده گفت: به طورکلی در کلان نگری اگر ما تمام عوامل تخریب و آلودگی تالاب‌ها و حتی سایر مناطق حفاظت شده را در یک کفه‌ی ترازو بگذاریم و تمام عوامل مدیریت و حفاظت آن‌ها را در کفه دیگر، کماکان کفه تخریب، سنگینی می‌کند. به عبارت دیگر سرعت تخریب و آلودگی از سرعت حفاظت ما جلو زده است. پس ما در سیاست‌های کلان باید رویکرد‌های دیگری را در پیش گیریم

او خود را از طرفداران نظریه مشارکت بخش غیردولتی در مدیریت تالاب‌ها دانست و گفت: تسری در این امر را یکی از اولویت‌های مهم می‌دانم. باید بتوانیم از ظرفیت سایر بخش‌ها در مدیریت مناطق استفاده کنیم.

مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها در خصوص طرح‌های پژوهشی نیز گفت: دو یا سه محور پژوهشی مد نظر است، که می‌تواند مورد توجه دانشجویان قرار گیرد، به طور مثال؛ بهره‌برداری خردمندانه، تقسیم، تفهیم منافع و مسئولیت‌ها بین ذی‌نفعان و ذی مدخلان تالاب به چه ترتیب انجام شود؟ این موضوع بسیار پیچیده، اما به طور کاملا ملموس است، در دو تالاب هورالعظیم خوزستان و هامون سیستان و بلوچستان به خوبی این امر قابل مشاهده بود و من نظاره گر آن بودم.

او گفت: در هورالعظیم بهره برداران و جوامع محلی منافع کاملاً با هم تضاد دارند؛ صیادان دوست دارند تالاب پر آب باشد و ماهی بگیرند و کشاورزان دوست دارند آنجا خشک شود و اراضی را توسعه دهند. پس ما نمی‌توانیم بگوییم جامعه بهره بردار، هم دل است و یا تضاد منافع دارند. این پیچیدگی در تقسیم و تفهیم منافع می‌تواند حایز اهمیت باشد.

اختلاف نظر در تعریف تالاب‌ها

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس نیز ضمن اشاره به اختلاف نظر‌های موجود در تعریف تالاب‌ها بین برخی دستگاه ها، گفت: جدا کردن تالاب‌ها تحت عناوین مرداب و لجنزار و ... درست نیست و در آیین نامه اجرایی تبصره ۲-ماده ۲ قانون اراضی مستحدث و ساحلی تعریفی از تالاب‌ها آمده که دقیقاً با تعریف کنوانسیون رامسر مطابقت دارد و تعریف جامعی است.

حمید ظهرابی ادامه داد: در بند الف ماده ۱ گفته شده حریم عبارتست از اراضی که از یک سمت به دریاچه یا تالاب محدود است؛ که البته خود تالاب در برگیرنده مفهوم دریاچه هم هست و آوردن کلمه دریاچه برای تاکید بوده لذا این که گاهی در تعیین بستر و حریم تالاب‌ها تفاسیری ارایه می‌شود که در بر گیرنده سایر انواع تالاب‌ها نیست کاملا اشتباه و مغایر قانون است.

عواید و کارکرد‌های گسترده تالاب‌ها

ظهرابی کارکرد‌های تالاب‌ها را برشمرده و با اشاره به تاثیرات آن بر تعدیل شرایط آب و هوایی گفت: دیر زمانیست در حاشیه تالاب بختگان انجیرستان‌های دیم بدون ذره‌ای آبیاری به ثمر می‌نشست، اما امروز می‌بینیم که این انجیرستان‌ها اگر آبیاری نشوند خشک خواهند شد.

او همچنین کنترل سیل، حفاظت از تنوع زیستی، تفرج و گردشگری، تامین غذا ذخیره کربن، تجزیه و جمع آوری جذب و نگهداشت آلاینده‌ها را از عواید و اثرات بسیار مثبت تالاب‌ها برشمرد و افزود: در رابطه با حفظ تنوع زیستی امروز با خشک شدن تالاب‌ها شاهد کاهش جمعیت پرندگان آبزی و کنار آبزی هستیم و همچنین دریاچه بختگان و تالاب مهارلو مثال بازز و جذب و نگهداشت آلاینده‌ها محسوب می‌شوند و این موضوع مشهود است. در سایر تالاب‌هایی که در بالادست آن فعالیت‌های انسانی انجام می‌شود نیز اینچنین است و با حذف دریاچه آسیب‌های بسیار جدی می‌تواند برای سلامتی مردم و سایر اجزای محیط زیست به وجود آید.

ظهرابی از دیگر کارکرد‌های تالاب‌ها را تغذیه آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از شور شدن اراضی کشاورزی و چاه‌های آب کشاورزی دانست و با اشاره به مثال‌هایی عینی در این موارد، گفت: از بین رفتن آبخوان ها، فرونشست آن‌ها که اخیرا در شرق دریاچه مهارلو اتفاق افتاده و از نتایج کم آبی و خشک شدن تالاب هاست.

مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس اظهار کرد: این استان از دیرباز اهمیت ویژه‌ای برای تنوع زیستی قائل بوده و حفاظت از تنوع زیستی یکی از مهمترین ماموریت‌های محیط زیست فارس بوده است.

وضعیت نه چندان مطلوب ۱۱ تالاب فارس

او برای ارائه اطلاعاتی از مناطق تحت مدیریت گفت: فارس غیر از ۱۱ تالاب، ۱۳ منطقه تحت مدیریت محیط زیست دارد که شامل سه پارک ملی و پناهگاه حیات وحش و ۸ منطقه حفاظت شده دارد که قریب به ۱۰ درصد مساحت استان را شامل می‌شود، همچنین استان فارس ۲۱ منطقه شکار ممنوع دارد که آن‌ها نیز حدود ۱۱ درصد از مساحت استان را در بر گرفته اند و همانطور که اشاره شد در این استان ۱۱ تالاب طبیعی با ۱۸۰ هزار هکتار مساحت وجود دارد.

ظهرابی در تشریح آخرین وضعیت تالاب‌های فارس نیز گفت: دریاچه پریشان متاسفانه در حال حاضر خشک و بی آب بوده و علی‌رغم بارندگی‌ها و افزایش ۲۰ درصدی بارندگی نسبت به میانگین سالانه در سال‌های خشک می‌بینیم که هیچ تغییری در سطح آب ایجاد نشده که بیشترین دلیل آن برداشت بیش از حد آب از چاه‌های غیرمجاز است.

او با بیان اینکه رهاسازی ۵۵ میلیون متر مکعب از سد درودزن و بارندگی‌های اخیر منجر به آبگیری ۳۷ درصدی دریاچه بختگان شده است، گفت: تالاب کمجان حدوداً ۱۰ درصد و، اما تالاب طشک به میزان ۴۷ درصد آبگیری شده است.

ظهرابی با بیان اینکه به دلایل متعدد نظیر بارندگی و رهاسازی آب از سد درودزن و فعالیت چشمه گمبان، دریاچه مهارلو وضعیت بهتری دارد و گرچه ۴۵ درصد آبگیری داشته، اما همچنان در حال تغذیه است و انتظار می‌رود سطح آب آن افزایش یابد.

او اضافه کرد: دریاچه کافتر با وجود تلاش‌ها برای رفع موانع مسدود شدن مسیر آب، به دلیل نبود بارندگی‌های منجر به سیلاب در منطقه، تغییر چندانی نداشته است و تالاب‌های کوچکی، چون برم شور و هفت برم هم درصد کمی آب گرفته اند، تالاب هیرم بصورت جزئی آبگیری شده است و نهایتا تالاب هرم و کاریون به دلیل نبود بارندگی در جنوب استان فارس تغییرات خاصی نداشته اند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس گفت: برای احیای تالاب‌ها ابتدا نیاز به سیاستگذاری، برنامه ریزی و انجام مطالعاتی بود که باید مبنای کار قرار می‌گرفت، این اقدامات شروع و تدوین برنامه مدیریت زیست بومی که خود از ضروریات بود در سطح ملی در قالب برنامه‌های چهارم تا ششم توسعه انجام شد و بر اساس آن برنامه‌های احیای تالاب توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه شد مطالعه آب مورد نیاز محیط زیستی برای تدوین برنامه مدیریت زیست بومی تالاب نیز در دست اقدام است. در این اثنا تهیه برنامه‌ها های آموزشی فرهنگ سازی و آماده سازی اذهان عمومی برای انجام اقدامات احیایی نیز ضروری بود که برنامه ریزی‌های لازم انجام و فعالیتهای، چون آماده‌سازی بستر‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در قالب این برنامه‌ها انجام خواهد شد.

تدوین برنامه‌های عملیاتی و مطالعاتی

ظهرابی گفت: طرح ملی حفاظت و احیای تالاب‌های فارس تهیه و از سال ۹۵ آغاز و اعتبار آن نیز سال ۹۶ تامین شده و در این سال‌ها ادامه یافته است. همچنین طی طرحی با همکاری دانشگاه شیراز برنامه عملیاتی ساختار احیای تالاب‌ها تهیه و ستاد احیای تالاب‌ها نیز در استان تشکیل شده و برای اجرایی شدن برنامه‌های ستاد و احیای تالاب قراردادی با دانشگاه شیراز به عنوان دبیرخانه احیای تالاب‌ها تدوین شده است.

او ادامه داد: قرار است برنامه مدیریت زیست بومی برای احیای تالاب به روز رسانی شده و مطالعات علمی مورد نیاز به منظور اجرای راهکار‌ها و تهیه پلان اجرایی انجام شود و میزان اثربخشی هر یک از این فعالیت‌ها و میزان هزینه مورد نیاز برآورد و در صورت نیاز اقدامات تکمیلی نیز به آن افزوده و اعلام و در نهایت به تصویب ستاد احیای تالاب‌های استان رسانده شود.

ظهرابی گفت: خوشبختانه سیاست‌ها و برنامه ریزی‌های استراتژیک برای احیای تالاب‌ها در سطح سازمان حفاظت محیط زیست با زحمات بسیار زیاد همکارانمان انجام و قانون حفاظت از تالاب‌ها و آیین نامه اجرایی نیز تهیه شده و به تصویب هیئت دولت رسیده است، ساختار‌های لازم چه در سطح محلی به عنوان کمیته‌های محلی، در سطح استانی به عنوان ستاد احیای تالاب‌های استانی و در سطح ملی و در بالاترین سطح مدیریتی کشور شکل گرفته است.

برنامه‌های اجرایی شده برای احیا و حفاظت از تالاب‌های فارس

او خاطرنشان کرد: برنامه‌های مدیریت زیست بومی پریشان و بختگان تهیه و برنامه پریشان بازنگری شده و هم اکنون توسط دانشگاه شیراز در حال نهایی شدن است و پلان اجرایی آن به زودی به ستاد اجرایی تحویل خواهد شد. برای تالاب‌های مهارلو و کافتر نیز با توجه به برنامه مدیریت زیست بومی بیشتر اقدامات از جمله برگزاری کارگاه‌های مورد نیاز انجام و برنامه آن در دست نگارش است و نیاز آبی زیست محیطی آن نیز برآورد شده است.

ظهرابی گفت: آلودگی تالاب مهارلو نیز یکی از اولویت‌های اداره حفاظت محیط زیست فارس بود که به جدیت پیگیری و اقدامات لازم تا حدود زیادی انجام شد و بخشی از آن نیز به زودی اجرایی خواهد شد.

او اظهار کرد: دربستر حریم تالاب کافتر نیز متاسفانه حریم و بستر ورودی رودخانه شادکام به طور کامل مورد تصرف قرار گرفته بود که با همکاری‌های مردم و مسئولان شهرستانی توانستیم این بخشی از اراضی را خلع ید و دایک‌هایی را که ایجاد شده بود تخریب کنیم. گرچه این اقدام بسیار پیچیده و سخت بود، اما خوشبختانه در سایه همت همکاران اتفاق افتاد در طی دو سال گذشته نیز موفق شده ایم این حق آبه بختگان را اخذ، حفاظت و به سالم‌ترین فرایند به تالاب برسانیم. برنامه کشاورزی پایدار نیز از اولویت‌های آتی این اداره کل است که امسال برای حوزه‌های آبخیز در حال تدوین و اجرایی شدن است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس گفت: اقدام مهم و ارزشمند دیگری که انجام شده تعیین حریم و بستر تالاب پریشان و اخذ سند بود که می‌توان آن را در کشور بی‌سابقه و نمونه دانست.

ظهرابی همچنین گفت: لایروبی‌های تالاب پریشان انجام و اثرات زیست محیطی انتقال آب از سد نرگسی به پریشان نیز توسط دانشگاه تهران در دست مطالعه و بررسی است که بر اساس گزارش نهایی و با توجه به جمع بندی‌های انجام شده اعلام کرده اند فعلاً از لحاظ خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مشکلی برای انتقال آب از این سد وجود ندارد.

انتهای پیام/