منابع اصلی درآمدهای داعش چيست؟/ خریدار کیست؟
در اکتبر گذشته ديويد کوهن، معاون وزارت خزانه داری امريکا در ارتباط با مبارزه عليه تروريسم، گفت، گروه داعش «احتمالاً سازمان تروريستی ای با بهترين منابع درآمد» است.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران؛ در اکتبر گذشته ديويد کوهن، معاون وزارت خزانه داری امريکا در ارتباط با مبارزه عليه تروريسم، گفت، گروه داعش «احتمالاً سازمان تروريستی ای با بهترين منابع درآمد» است. اگر داعش با رفتار وحشتناکاش طی ماه ها ـ تجاوز، غارت، اعدام، مصلوب نمودن، پاکسازی قومی ـ در منطقه ای که در عراق و سوريه به تصرف خود درآورده، جهان را شوکه و متوحش کرده است، منابع مالی اش سرشار از نقاط ابهام است.
از ۸ اوت، ائتلافی بين المللی به رهبری ايالات متحده، با حملاتی هوايی عليه آن ها، در صدد متوقف کردن پيشروی های داعش است. تحليلگران معتقدند که غرب برای حمله و صدمه زدن به مرکز عصبی جنگ، که منابع مالی اين گروه باشد، چالشی بسيار جدی در مقابل دارد؛ گروهی با منابع مالی ميليون دلاری، به لطف اعمالِ روش های «مافيايی» در سرزمين تحتِ کنترلش. حمله به اين منابع يکی از سرفصل های استراتژی اعلام شده ی رئيس جمهور امريکا، باراک اوباما در سخنرانی ۱۰ سپتامبر است، استراتژی ای به قصد «تضعيف» و در نهايت «نابودی» داعش.
تحليلگران معتقدند، بر خلاف القاعده که منابع مالی آن از اهدا و وقف تأمين می شود، تروریست های داعش سرزمينی به وسعت بريتانيا تحت کنترل دارند که عمده ی بخش های آن صحراست، و به يُمنِ باجگيری، غارت، آدم ربايی، قاچاق نفت و گاز و عتيقه جات و قاچاق انسان بر آن حکومت می رانند. اِوان يندروک، مشاورِ HIS Jane’s در گفتگو با آژانس فرانس پرس معتقد است که از همين روست که تحريم های غرب تأثيری روی منابع تأمينِ مالی آن ها نداشته است.
منابعی که داعش از آن ها تغذيه ی مالی می شود، کدام هايند؟
نفت و گاز
نيروهای عراقی پس از هفته ها نبرد، روز جمعه ۱۴ نوامبر، پس از اخراج جهادگرانِ داعش کنترل کامل شهر استراتژيکِ بايجی، واقع شده در حوالیِ بزرگ ترين پالايشگاه نفت عراق را، به عهده گرفتند. شهر بايجی که از ماه ها پيش از کنترل ارتش خارج شده بود، دارای موقعيتی استرتژيک است، چرا که در مسيرِ جاده ی اصلیِ متصل کننده ی تکريت به موصل، دو شهر تحتِ کنترلِ داعش واقع شده. علاوه بر قطعِ ارتباطاتِ کمی بيشترِ جهادگرانِ تکريت، تصرفِ بايجی می تواند ياری رسان به حفظِ امنيتِ محلِ استقرار بزرگ ترين پالايشگاه کشور، واقع شده در حوالیِ همين شهر باشد، که جهادگران از ماه ها قبل به محاصره ی آن اقدام ورزيده اند.
چقدر؟
ده ها ميدان نفتیِ تصرف شده در شرق سوريه و در شمال عراق، منابعِ اصلی درآمد داعشند. نفت استخراج شده از ميدان های نفتیِ اين دو کشور، که در پالايشگاه های تصرف شده، پالايش می شوند، با قيمتی پائين تر از حد نصاب در بازار سياه به فروش می رسد. ديويد کوهن معاون وزارتِ خزانه داری امريکا در اکتبر اعلام کرد، اين منبع تقريباً از اواسطِ ژوئن روزانه يک ميليون دلار نصيب داعش می کند.
دفترِ امريکايی IHS از سوی ديگر، در اکتبر تخمين زده که سالانه ۸۰۰ ميليون دلار از فروش نفت نصيب داعش می شود، يعنی معادل ۲ ميليون دلار در روز. IHS تأکيد دارد: «اين گروه تروريستی [...] حتی با توليد تنها بخشی از قابليت های نفتیِ موجود در سرزمين های تحتِ کنترل اش، و با فروش آن با تخفيفی بالا در بازار سياه، قادر به تأمين درآمدهای چشمگيری است».
اين دفتر امريکايی تخمين می زند که داعش توانايی توليد ۳۵۰۰۰۰ بشکه در روز دارد، اما تنها ۵۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ بشکه در روز توليد می کند، و سپس در بازار سياه به قيمتِ هر بشکه ميان ۲۵ تا ۶۰ دلار به فروش می رساند (متوسط ۴۰ دلار)، که قيمتی بسيار پائينتر از قيمت بازار بين المللی است، در حالی که قيمت بشکه ی برِنت در حال حاضر حدود ۸۰ دلار است. در عوض، توانايی پالايش داعش، به وضوح اندک است، IHS گمان می برد که اين توانايی محدود به واحدهای سيار است که تنها قادر به تأمينِ مصرفِ گروه خودشان است.
خريدار کيست؟
کوهن معتقد است که اين نفت به کردهای عراق فروخته می شود، که سپس آن را به ترکيه می فروشند. اما به همين طريق اطمينان می دهد که مسئولين ترک و کردِ عراق «تضمين کرده اند که عليه قاچاق نفت مبارزه خواهند کرد». او همچنين تأکيد دارد که نشانه هايی مبنی بر فروش اين نفت به رژيم سوريه ی بشار اسد نيز موجود است، که اين خريدها را به عنوان «نشانه هايی مزيد بر تباهی هر چه بيشتر» دولت دمشق می بيند.
دفتر IHS از سوی ديگر معتقد است فروش نفت داعش «عمدتاً از طريق کاميون در مسيرها و جاده های قاچاقچيان در مرز ترکيه» صورت می گيرد. «نفت تغذيه کننده ی ماشين جنگی داعش است، به ويژه ماشين های نظامی که برای جابجايی ها و حفظ توانايیِ نبردشان حياتی است»، و «شمار بزرگی از فعاليت هايشان را مستقيماً تغذيه ی مالی می کند».
اوايلِ سپتامبر Mediapart گزارش داد که سفير اتحاديه ی اروپا در عراق، خانم جانا هيباسکووا، برای نمايندگانِ کميسيون امور خارجه ی پارلمان اروپا تأکيد کرده که «متأسفانه دولت های عضو اتحاديه ی اروپا نفت (توليد شده توسط داعش) می خرند». او با اشاره به اين که اين خبر عمومی نيست و نمی بايست علنی شود، از ذکر جزئيات برای نمايندگان خودداری کرد.
به نقل از لوعای الخطيب، پژوهشگر در Brooking دوحه، تروریست ها طلای سياه را در پالايشگاه های موقت، پالايش کرده و سپس بار کاميون، کشتی و يا حتی داخل بشکه کرده و بر پشتِ الاغ به سوی ترکيه و اردن روانه می کنند. او در سپتامبر گذشته گفت، و آژانس فرانس پرس نيز به آن اشاره داشت «داعش موفق به جمع آوری ثروت هنگفتی از طريق بازار سياه شده، و شبکه ای گسترده از دلالان در کشورها و سرزمين های همسايه به وجود آورده است».
کارشناسان معتقدند که داعش کنترل هفت ميدان نفتی و دو پالايشگاه در شمال عراق، و بين شش تا ده ميدان در سوريه، مشخصاً در مناطقِ ديرالزور (شرق) و حساکا (شمال شرقی) را در اختيار دارد.
تأثير حملات هوايی
کوهن اشاره می کند که حملات هوايی اخيرِ ائتلاف بين المللی «موجب کاهش ظرفيتِ داعش در به کف آوردنِ درآمدهای حاصل از قاچاق» شده، با تأکيد بر اينکه در زمينه ی تجاری و مالی، «هر آن کسی که با آن ها وارد تجارت نفتِ دزدی بشود هدف تحريم های تجاری قرار خواهد گرفت». «به يُمن حملات هوايی بر پالايشگاه های متحرک داعش و به همين ترتيب ديگر عمليات نظامی، شاهدِ کاهشِ درآمدهای نفتی، از يک ميليون دلار در روز به چند ميليون دلار در هفته هستيم»، اين اطلاعاتی است که اين مسئول بی آن که رقم دقيقی ارائه کند، در اختيار می گذارد. تروریست ها علاوه بر ميدان های نفتی، شمار زيادی ميدان های گازی نيز در عراق و سوريه در اختيار گرفته اند، که منبعِ مهم ديگری برای درآمدهای اين گروه است که گاز مايع را به دلالان عراقی میفروشد، که به گفته ی ناظر حقوق بشر سوری (OSDH) آن ها نيز اين گاز را در کاميون های مخزن دار روزمره به سوی عراق حمل می کنند.
ماليات و غارت
آسوشيتدپرس در سپتامبر گزارش داد داعش از ابتدای تهاجم گسترده اش در عراق در ماه ژوئن، توانسته ميليون ها دلار پولِ نقد در بانک های عراق و ابزار و وسايل در پادگان ها و پايگاه های نظامیِ تخليه شده دزديده و به چنگ آورد.
بشار کیکی، رئيسِ شورای استانی نينوا، که موصل مرکز آن است، در گفتگو با آژانس فرانس پرس در ماه سپتامبر اشاره داشت که ميزان نقدينگی موجود در بانک های شهر پيش از اين حمله بالغ بر ۴۰۰ ميليون دلار بود. موصل از ماه ژوئن تا کنون تحتِ کنترل داعش است.
به گفتهی يکی از منابع نزديک به وزارت دفاع، به نقل از روزنامه ی ليبراسيون در ماه سپتامبر، رهبر داعش، ابوبکرالبغدادی، اموال و موجودی سه بانک بزرگ موصل را مصادره کرده است. «مبلغِ کل اين غنيمت جنگی: ۴۲۹ ميليون دلار (۳۳۰ ميليون يورو) و بيش از ۶۰۰ ميليارد دينار عراق (۳۹۸ ميليون يورو)» بوده است.
منبعِ ديگر درآمدهای منظم، اخاذی از کسبه ی محلی و ماليات های تحميلی توسط داعش به مردمانِ محلی در سرزمين های تحتِ اشغالِ خودش است. يک مسئول اطلاعاتی امريکا که می خواست ناشناس بماند در سپتامبر گفت که جهادگران از صاحبان اتومبيل ها و رانندگان کاميون ها که از جاده های سرزمين تحتِ اشغالِ آن ها استفاده می کنند، ماليات دريافت می کنند.
در بررسی ای منتشر شده در ماهِ اوتِ گذشته، شورای روابطِ خارجی گزارش داد که حتی پيش از تصرفِ موصل، دومين شهر بزرگ عراق، در ماه ژوئن داعش از مؤسسات بزرگ و کوچک عراق مالياتی معادل هشت ميليون دلار در ماه می گرفت. بر اساس گفته ی سايتِ المونيتور، واقع شده در واشنگتن و متخصص در امور خاورميانه، افرادی که پرداخت ماليات را نپذيرند، با خطر مرگ مواجهند.
توليد غلات
اين گروه با توليد غلات نيز به قطر کيفِ پولش می افزايد. رومن کايه، متخصص جنبشهای اسلاميست، در گفتگو با L’Orient-le Jour می گويد که توليد غلات (گندم و جو) می بايست معادل ۲۰۰ ميليون دلار در سال نصيب داعش کند. کايه به عنوان مثال توضيح می دهد که داعش منطقه ی شمال شرقی حلب (مشخصاً منبيج و رقه) را تحت کنترل خود دارد، که به عنوان انبار غله ی کشور شناخته می شود. او معتقد است که داعش گندم يک ميليون نفر را در روز توليد می کند، جمعيتی که بدون نان نمی تواند زندگی کند.
ائتلاف بين المللی در چارچوب کارزارش عليه منابع مالی اين گروه اخيراً حملات خود را متوجه منبيج کرده است. يک سيلوی گندم نابود شده است.
آدم ربايی و قاچاقِ انسان
مردمان غيرنظامی اولين قربانيان اخاذی و اجحافات داعش هستند. اين گروه تنها به تحميل همه نوع خشونت و شکنجه به آن ها اکتفا نمی کند، بلکه از آن ها برای پر کردن جيب خود نيز استفاده می کند. چگونه؟
- درخواست باج برای آزادی افراد ربوده شده: به گفته ی معاون خزانه داری در ارتباط با مبارزه با تروريسم، داعش «امسال لااقل ۲۰ ميليون دلار از اخاذی برای آزادی افراد» ذخيره کرده است. در همين چارچوب کوهن همه ی دولت ها را دعوت کرده از باج دهی خودداری کنند، با اعلام تأسف از اين که در بهار گذشته داعش «شمار زيادی دريافت های ميليون دلاری» برای آزادسازی روزنامه نگاران کشورهای مختلف اروپايی به گروگان گرفته شده، داشته است.
- فروش «بردگان»: داعش در آخرين شماره ی ماه اکتبر نشريه ی تبليغی اش، دبيق، اطلاع می دهد که زنان و کودکان ايزدی به اسارت گرفته شده در شمال عراق را به عنوان غنيمت جنگی به مبارزين اش داده است، در عين اين که با مباهات اعلام می کند که برده داری را از نو مستقر کرده است. در مقاله ای تحت عنوان «احيایِ پيشرسِ برده داری»، دبيق برای نخستين بار آشکارا اعلام کرد که برده سازی افرادی با اعتقادات مذهبیِ انحرافی، جنبه هايی از شريعت را احيا کرده و معنا می بخشد. علاوه بر اين دبيق توضيح می دهد که «اهل کتاب» (مسيحيان و يهوديان ـ نويسنده) می توانند از اين سرنوشت رهايی بيابند، چرا که برای آن ها امکان پرداخت مالياتی، که «جزيه» ناميده می شود، موجود است، و يا می توانند تغيير مذهب بدهند. اما اين شرايط برای ايزدی ها عمل نخواهد کرد.
ناظر حقوق بشر سوريه در پايان ماه اوت اطلاع داد که ده ها زن ايزدی به اسارت گرفته شده در عراق توسط داعش به اجبار به اسلام گرويده و سپس «فروخته شده اند» تا به عقد و ازدواج اجباریِ مبارزين گروه جهادگر در سوريه دربيايند. «هر زن پس از گرويدن به اسلام به قيمتی معادل ۱۰۰۰ دلار فروخته شده است».
در اواسط ماه اوت در پاريس، يک خانواده ی ايزدی که از موصل فرار کرده بودند، طی يک کنفرانس مطبوعاتی سازمان داده شده توسط Chredo (کميته ی هماهنگیِ مسيحيان در مخاطره ی مشرق)، می گفتند که داعش طی حراجی در روزهای قبل ۷۰۰ زنِ ايزدی را به قيمت متوسط برده ای ۱۵۰ دلار به فروش رسانده است.
قاچاق عتيقه جات
در سپتامبر گذشته، طی يک گردهمايیِ يونسکو، ديپلمات ها و متخصصين داعش را متهم کردند که همت خود را بر نابودی مناطق باستانی و تاريخی عراق و فروش آثار عتيقه به قصد تهيه ی منابع مالی قرار داده است.
گروهِ داعش، که معتقد است، مجسمه ها نشان از بت پرستی در خود دارند، شمار بزرگی کليسا و ديگر آثار تاريخی، مکان های مقدسِ متعلق به ميراثِ مسيحيت، يهودی و يا اسلامی را بمبگذاری و نابود کرده است، چيزی که بسياری از مخاطبينِ آژانس فرانس پرس به آن اشاره داشته اند.
قيس حسين رشيد، مدير موزه ی بغداد، مدير پيشين ميراثِ باستانی تأکيد دارد «مافيای بين المللی ای هست که به آثار و بقايای تاريخی و هرآن چه که به ميراث بشری مربوط است می پردازد و داعش را از هر آن چه که می تواند به فروش گذاشته شود، مطلع می کند»، «داعش به واسطه ی کشورهای دور و بر و همسايه برای فروش قطعات در بازارهای اروپايی و آسيايی، جستجو و نمونه برداری می کند»، با تأکيد بر اين که رقمی نمی توان بر ابعادِ اين قاچاق و يا ضرر و زيانی که کشورش در اين ميانه می بيند، متصور شد.
در ماه ژوئن، روزنامه ی گاردين، به نقل از مسئولين امنيتی خارجی، تنها در يکی از استان های سوريه با فروش قطعاتی که برخی از آن ها قدمتی حدود هشت هزار سال دارند، لااقل سی و شش ميليون دلار به جيب زده است.
کمک های مالی ويژه
به دشواری بتوان ميزان کمک برخی کشورهای منطقه به اين گروه در ابتدای ظهور و قدرت گيریاش را برآورد کرد. کشورهای خليج، به ويژه قطر، انگشت نشان بوده اند.
«کمک های دولتی به گروه های اسلاميست توسط کشورهای حوزهی خليج در تابستان ۲۰۱۳ متوقف شده است، اين اطلاعی است که آلن شوِ، افسر پيشين فرماندهی عمومیِ امنيتِ خارجی (DGSE) به L’Orient le Jour می دهد. در قطر، اين تغيير و تحولات با کناره گيریِ امير پيشين قطر، شيخ حمدبن خليفه آل ثانی، که به نفع پسرش تميم کناره گيری کرد، صورت گرفته است».
چند روزی پس از آن نخستوزير و مردِ صاحبِ قدرت کشور، شيخ حمد بن جاسم آلثانی، از مرکز سرمايه گذاری قطر (Qatar Investment Authority – QIA)، بنياد مستقلی که ميزان داشته های آن بين ۱۵۰ تا ۲۰۰ ميليون دلار تخمين زده می شود و او معاونت رياست آن را به عهده داشت، کنار گذاشته شد.
از زمانی که ائتلاف بين المللی عليه داعش شکل گرفته، امير قطر، به دفعات کمک و سرمايه گذاری روی گروه های افراطی را تکذيب کرده است، و به شرکت و وفاداری بی خدشه برای دراز مدت به ائتلاف تأکيد داشته است.
آلن شوِ ادامه می دهد که در عربستان سعودی زمينه ها تغيير و تحول يافته اند «با بازپس گيری اقتدار و سلطه توسط کابينه ی سلطنتی از سرويس امنيتی حکومت سلطنتی، که با کمک دهی مالی به جنبش های اسلاميستی مخالف است». در آوريل ۲۰۱۴، رياض شاهزاده بندر بن سلطان، رئيس قدرتمند سرويس امنيتی سعودی را کنار گذاشت؛ کسی که پيش از اين مديريت پرونده ی سوريه از او گرفته شده بود. در عوض عربستان کودتای فرماندهی پيشين ارتش عبدالفتاح السيسی در مصر را مورد حمايت قرار داد و به ويژه فعاليت های جهاديست ها در منطقه را جنايتکارانه خواند.
و کمک های مالی شخصی؟
گزارشی به مسئولين لبنانی رسيده که بر پايه ی گزارشات و اطلاعات رسمی دريافتی از دانمارک، اشاره دارد که مبارزين داعش، کمک های مالی تحت پوشش انجمن های اسلامی و خيريه که اوقاف و صدقه های خود را به آن ها اهدا می کنند، در يافت می کنند؛ چيزی که در ماه اکتبر گذشته در L’Orient le Jour آمده بود.
«آقای کوهن اشاره می کند که همچنان کمک های مالی شخصی ای هستند که ايالات متحده در صدد شناسايی آن هاست. اما امروزه داعش به اين منابع مختلف سرمايه گذاری و کمک مالی نياز کم تری دارد.» رومن کايه با اشاره به آخرين گزارش ژان شارل بريسار و دامين مارتينز (تامسون رويترز) در گفتگو با L’Orient Le Jour تأکيد دارد که داعش عمدتاً منابع مالی خود را تهيه می کند و اين گونه کمک ها تنها ۲% احتياجات آن را برطرف می‌کند (رقمی نزديک به ۵۰ ميليون دلار).
داعش پول هايش را چگونه خرج می کند.
اين گروه به مبارزين اش حقوق میپردازد
بر پايه ی آخرين تخمين های آژانس اطلاعاتی امريکا (CIA) که به سپتامبر گذشته برمی گردد اين گروه شامل «۲۰۰۰۰ تا ۳۱۰۰۰ نفر» است. سمير سيفان، اقتصاددان سوری مقيم دبی در گفتگو با L’Orient le Jour اشاره دارد که مبارزين سوری و عراقی چيزی حدوداً ۴۰۰ دلار در ماه دريافت می کنند. برای مبارزين متأهل، پاداش ۱۰۰ دلار برای هر همسر و ۵۰ دلار برای هر بچه نيز افزوده می شود.
سيفان اشاره می کند «رقمی اضافی ميان ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار به مبارزين مليت های ديگر (اروپايی و غيره) که مهاجرون ناميده می شوند، اختصاص يافته». اين پژوهشگر اضافه می کند که اين ارقام در اسناد و مدارکی درج نشده، بلکه اطلاعاتی است که به او رسيده و می افزايد «آن چه که تبديل به نقطه ی قوت اين گروه شده، توانايی آن در بهره برداری از شرايط اقتصادی و اجتماعی، و به صف کردن شمار بزرگی از مبارزين در شرايطی است که مردم چيزی برای خوردن پيدا نمی کنند.»
فوراتالوفا، يک فعال و مبارزِ رقه، دژِ اين گروه در شمال سوريه، که با اسم مستعار می نويسد، می گويد، داعش «مافيايی است که بر پايه ی ارعاب و وحشت پراکنی حکومت می کند. مردم بر اثر گرسنگی ناچار و مجبور به پيوستن به صفوف آن هستند، چرا که اين تنها راه برای به دست آوردن درآمدی مکفی است». او معتقد است که حقوق پايه ۳۰۰ دلار است.
به اعتقاد ديويد کوهن، مسئول امريکايی، جاه طلبی های ارضیِ داعش به سرعت برايش تبديل به «سد و بارِ سنگينِ مالی» خواهد شد. او در گفتگو با آژانس فرانس پرس در اکتبر با اشاره به کمبود آب آشاميدنی و الکتريسيته در موصل از همين حالا، با مثال زدنِ بودجه ی رسمی ای که عراق برای استان های در حالِ حاضر تحتِ اشغال داعش اختصاص می دهد، که بيش از دو ميليارد دلار است، می افزايد «تلاش در کنترلِ شهرها و اراضیِ گسترده در عراق و در سوريه، و ارائه ی يک سرويس حداقلی به مردم و جمعيتی که اين تشکيلات می کوشد به اطاعت و انقياد ناچارشان کند، گران تمام خواهد شد... اين رقم بسيار بيش از مجموعه درآمدهای داعش است (...) يعنی اين که اين تشکيلات به سادگی قادر به پاسخ دهی به مطالبات اوليه و اصلی مردمی که می کوشد تحت کنترل خود درآورد، نيست».
داعش اسلحه می خرد
داعش طی حمله ی برق آسايش در عراق، به انبارهای ابزار نظامی و اسلحه ی ارتش عراق دست يافت. آلن شوِ در گفتگو با L’Orient le Jour معتقد است «اسلحه خانه ی ارتش عراق مشخص کننده ی ۹۵% سلاح ها و ابزار نظامی داعش است».
علاوه بر ابزار به غنيمت گرفت شده از ارتش عراق، از جمله به ويژه اتومبيل های هاموی و سلاح های سبک امريکايی، داعش سلاح های سنگين به غنيمت گرفته شده از ارتش سوريه و شورشيان را نيز در اختيار دارد. در رابطه با اين نکته رومن کايه اشاره می کند «خريد سلاح از گروه های شورشی سوريه برای داعش آسان تر است» به علت فساد مالی ای که همچون قانقاريا به جانشان افتاده.
داعش از اين پس سکه و پولِ خود را ضرب می کند.
يکی از نشانه های اين که اين گروه خود را به رغم کارزار نظامی بين المللی عليه آن، همطراز با دولتی مستقل می بيند، اين است که هفته ی گذشته داعش اعلام کرد که پول و سکه ی خود را ضرب خواهد کرد، سکه های طلا، نقره و مسين که در اراضی ای که تحت کنترل آن هاست تبديل به پول رايج خواهد شد. داعش در بيانيه ای که در همايش های جهادی توزيع شده اعلام کرد «به ياری خدا، سکه های مختلف طلا، نقره و مس ضرب خواهد شد».
اين تشکيلات توضيح داده که هدف جايگزينیِ «سيستم پولیِ استبدادی تحميل شده به مسلمانان است که موجبِ خفقانشان می شود». همين طور تأکيد می کند که هدف رهاسازیِ مسلمانان از «نظام سوداگری و خفقانِ اقتصادیِ شيطانی» است.
در عکس های منتشره توسط داعش از سکه ها، در يک سو «حکومت اسلامی»، «خلافت»، و همين طور وزن و ارزش سکه ضرب شده است. سمبل هايی چون مسجدالاقصی در اورشليم هم روی سکه های ديگر حک شده اند.
از ۸ اوت، ائتلافی بين المللی به رهبری ايالات متحده، با حملاتی هوايی عليه آن ها، در صدد متوقف کردن پيشروی های داعش است. تحليلگران معتقدند که غرب برای حمله و صدمه زدن به مرکز عصبی جنگ، که منابع مالی اين گروه باشد، چالشی بسيار جدی در مقابل دارد؛ گروهی با منابع مالی ميليون دلاری، به لطف اعمالِ روش های «مافيايی» در سرزمين تحتِ کنترلش. حمله به اين منابع يکی از سرفصل های استراتژی اعلام شده ی رئيس جمهور امريکا، باراک اوباما در سخنرانی ۱۰ سپتامبر است، استراتژی ای به قصد «تضعيف» و در نهايت «نابودی» داعش.
تحليلگران معتقدند، بر خلاف القاعده که منابع مالی آن از اهدا و وقف تأمين می شود، تروریست های داعش سرزمينی به وسعت بريتانيا تحت کنترل دارند که عمده ی بخش های آن صحراست، و به يُمنِ باجگيری، غارت، آدم ربايی، قاچاق نفت و گاز و عتيقه جات و قاچاق انسان بر آن حکومت می رانند. اِوان يندروک، مشاورِ HIS Jane’s در گفتگو با آژانس فرانس پرس معتقد است که از همين روست که تحريم های غرب تأثيری روی منابع تأمينِ مالی آن ها نداشته است.
منابعی که داعش از آن ها تغذيه ی مالی می شود، کدام هايند؟
نفت و گاز
نيروهای عراقی پس از هفته ها نبرد، روز جمعه ۱۴ نوامبر، پس از اخراج جهادگرانِ داعش کنترل کامل شهر استراتژيکِ بايجی، واقع شده در حوالیِ بزرگ ترين پالايشگاه نفت عراق را، به عهده گرفتند. شهر بايجی که از ماه ها پيش از کنترل ارتش خارج شده بود، دارای موقعيتی استرتژيک است، چرا که در مسيرِ جاده ی اصلیِ متصل کننده ی تکريت به موصل، دو شهر تحتِ کنترلِ داعش واقع شده. علاوه بر قطعِ ارتباطاتِ کمی بيشترِ جهادگرانِ تکريت، تصرفِ بايجی می تواند ياری رسان به حفظِ امنيتِ محلِ استقرار بزرگ ترين پالايشگاه کشور، واقع شده در حوالیِ همين شهر باشد، که جهادگران از ماه ها قبل به محاصره ی آن اقدام ورزيده اند.
چقدر؟
ده ها ميدان نفتیِ تصرف شده در شرق سوريه و در شمال عراق، منابعِ اصلی درآمد داعشند. نفت استخراج شده از ميدان های نفتیِ اين دو کشور، که در پالايشگاه های تصرف شده، پالايش می شوند، با قيمتی پائين تر از حد نصاب در بازار سياه به فروش می رسد. ديويد کوهن معاون وزارتِ خزانه داری امريکا در اکتبر اعلام کرد، اين منبع تقريباً از اواسطِ ژوئن روزانه يک ميليون دلار نصيب داعش می کند.
دفترِ امريکايی IHS از سوی ديگر، در اکتبر تخمين زده که سالانه ۸۰۰ ميليون دلار از فروش نفت نصيب داعش می شود، يعنی معادل ۲ ميليون دلار در روز. IHS تأکيد دارد: «اين گروه تروريستی [...] حتی با توليد تنها بخشی از قابليت های نفتیِ موجود در سرزمين های تحتِ کنترل اش، و با فروش آن با تخفيفی بالا در بازار سياه، قادر به تأمين درآمدهای چشمگيری است».
اين دفتر امريکايی تخمين می زند که داعش توانايی توليد ۳۵۰۰۰۰ بشکه در روز دارد، اما تنها ۵۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ بشکه در روز توليد می کند، و سپس در بازار سياه به قيمتِ هر بشکه ميان ۲۵ تا ۶۰ دلار به فروش می رساند (متوسط ۴۰ دلار)، که قيمتی بسيار پائينتر از قيمت بازار بين المللی است، در حالی که قيمت بشکه ی برِنت در حال حاضر حدود ۸۰ دلار است. در عوض، توانايی پالايش داعش، به وضوح اندک است، IHS گمان می برد که اين توانايی محدود به واحدهای سيار است که تنها قادر به تأمينِ مصرفِ گروه خودشان است.
خريدار کيست؟
کوهن معتقد است که اين نفت به کردهای عراق فروخته می شود، که سپس آن را به ترکيه می فروشند. اما به همين طريق اطمينان می دهد که مسئولين ترک و کردِ عراق «تضمين کرده اند که عليه قاچاق نفت مبارزه خواهند کرد». او همچنين تأکيد دارد که نشانه هايی مبنی بر فروش اين نفت به رژيم سوريه ی بشار اسد نيز موجود است، که اين خريدها را به عنوان «نشانه هايی مزيد بر تباهی هر چه بيشتر» دولت دمشق می بيند.
دفتر IHS از سوی ديگر معتقد است فروش نفت داعش «عمدتاً از طريق کاميون در مسيرها و جاده های قاچاقچيان در مرز ترکيه» صورت می گيرد. «نفت تغذيه کننده ی ماشين جنگی داعش است، به ويژه ماشين های نظامی که برای جابجايی ها و حفظ توانايیِ نبردشان حياتی است»، و «شمار بزرگی از فعاليت هايشان را مستقيماً تغذيه ی مالی می کند».
اوايلِ سپتامبر Mediapart گزارش داد که سفير اتحاديه ی اروپا در عراق، خانم جانا هيباسکووا، برای نمايندگانِ کميسيون امور خارجه ی پارلمان اروپا تأکيد کرده که «متأسفانه دولت های عضو اتحاديه ی اروپا نفت (توليد شده توسط داعش) می خرند». او با اشاره به اين که اين خبر عمومی نيست و نمی بايست علنی شود، از ذکر جزئيات برای نمايندگان خودداری کرد.
به نقل از لوعای الخطيب، پژوهشگر در Brooking دوحه، تروریست ها طلای سياه را در پالايشگاه های موقت، پالايش کرده و سپس بار کاميون، کشتی و يا حتی داخل بشکه کرده و بر پشتِ الاغ به سوی ترکيه و اردن روانه می کنند. او در سپتامبر گذشته گفت، و آژانس فرانس پرس نيز به آن اشاره داشت «داعش موفق به جمع آوری ثروت هنگفتی از طريق بازار سياه شده، و شبکه ای گسترده از دلالان در کشورها و سرزمين های همسايه به وجود آورده است».
کارشناسان معتقدند که داعش کنترل هفت ميدان نفتی و دو پالايشگاه در شمال عراق، و بين شش تا ده ميدان در سوريه، مشخصاً در مناطقِ ديرالزور (شرق) و حساکا (شمال شرقی) را در اختيار دارد.
تأثير حملات هوايی
کوهن اشاره می کند که حملات هوايی اخيرِ ائتلاف بين المللی «موجب کاهش ظرفيتِ داعش در به کف آوردنِ درآمدهای حاصل از قاچاق» شده، با تأکيد بر اينکه در زمينه ی تجاری و مالی، «هر آن کسی که با آن ها وارد تجارت نفتِ دزدی بشود هدف تحريم های تجاری قرار خواهد گرفت». «به يُمن حملات هوايی بر پالايشگاه های متحرک داعش و به همين ترتيب ديگر عمليات نظامی، شاهدِ کاهشِ درآمدهای نفتی، از يک ميليون دلار در روز به چند ميليون دلار در هفته هستيم»، اين اطلاعاتی است که اين مسئول بی آن که رقم دقيقی ارائه کند، در اختيار می گذارد. تروریست ها علاوه بر ميدان های نفتی، شمار زيادی ميدان های گازی نيز در عراق و سوريه در اختيار گرفته اند، که منبعِ مهم ديگری برای درآمدهای اين گروه است که گاز مايع را به دلالان عراقی میفروشد، که به گفته ی ناظر حقوق بشر سوری (OSDH) آن ها نيز اين گاز را در کاميون های مخزن دار روزمره به سوی عراق حمل می کنند.
ماليات و غارت
آسوشيتدپرس در سپتامبر گزارش داد داعش از ابتدای تهاجم گسترده اش در عراق در ماه ژوئن، توانسته ميليون ها دلار پولِ نقد در بانک های عراق و ابزار و وسايل در پادگان ها و پايگاه های نظامیِ تخليه شده دزديده و به چنگ آورد.
بشار کیکی، رئيسِ شورای استانی نينوا، که موصل مرکز آن است، در گفتگو با آژانس فرانس پرس در ماه سپتامبر اشاره داشت که ميزان نقدينگی موجود در بانک های شهر پيش از اين حمله بالغ بر ۴۰۰ ميليون دلار بود. موصل از ماه ژوئن تا کنون تحتِ کنترل داعش است.
به گفتهی يکی از منابع نزديک به وزارت دفاع، به نقل از روزنامه ی ليبراسيون در ماه سپتامبر، رهبر داعش، ابوبکرالبغدادی، اموال و موجودی سه بانک بزرگ موصل را مصادره کرده است. «مبلغِ کل اين غنيمت جنگی: ۴۲۹ ميليون دلار (۳۳۰ ميليون يورو) و بيش از ۶۰۰ ميليارد دينار عراق (۳۹۸ ميليون يورو)» بوده است.
منبعِ ديگر درآمدهای منظم، اخاذی از کسبه ی محلی و ماليات های تحميلی توسط داعش به مردمانِ محلی در سرزمين های تحتِ اشغالِ خودش است. يک مسئول اطلاعاتی امريکا که می خواست ناشناس بماند در سپتامبر گفت که جهادگران از صاحبان اتومبيل ها و رانندگان کاميون ها که از جاده های سرزمين تحتِ اشغالِ آن ها استفاده می کنند، ماليات دريافت می کنند.
در بررسی ای منتشر شده در ماهِ اوتِ گذشته، شورای روابطِ خارجی گزارش داد که حتی پيش از تصرفِ موصل، دومين شهر بزرگ عراق، در ماه ژوئن داعش از مؤسسات بزرگ و کوچک عراق مالياتی معادل هشت ميليون دلار در ماه می گرفت. بر اساس گفته ی سايتِ المونيتور، واقع شده در واشنگتن و متخصص در امور خاورميانه، افرادی که پرداخت ماليات را نپذيرند، با خطر مرگ مواجهند.
توليد غلات
اين گروه با توليد غلات نيز به قطر کيفِ پولش می افزايد. رومن کايه، متخصص جنبشهای اسلاميست، در گفتگو با L’Orient-le Jour می گويد که توليد غلات (گندم و جو) می بايست معادل ۲۰۰ ميليون دلار در سال نصيب داعش کند. کايه به عنوان مثال توضيح می دهد که داعش منطقه ی شمال شرقی حلب (مشخصاً منبيج و رقه) را تحت کنترل خود دارد، که به عنوان انبار غله ی کشور شناخته می شود. او معتقد است که داعش گندم يک ميليون نفر را در روز توليد می کند، جمعيتی که بدون نان نمی تواند زندگی کند.
ائتلاف بين المللی در چارچوب کارزارش عليه منابع مالی اين گروه اخيراً حملات خود را متوجه منبيج کرده است. يک سيلوی گندم نابود شده است.
آدم ربايی و قاچاقِ انسان
مردمان غيرنظامی اولين قربانيان اخاذی و اجحافات داعش هستند. اين گروه تنها به تحميل همه نوع خشونت و شکنجه به آن ها اکتفا نمی کند، بلکه از آن ها برای پر کردن جيب خود نيز استفاده می کند. چگونه؟
- درخواست باج برای آزادی افراد ربوده شده: به گفته ی معاون خزانه داری در ارتباط با مبارزه با تروريسم، داعش «امسال لااقل ۲۰ ميليون دلار از اخاذی برای آزادی افراد» ذخيره کرده است. در همين چارچوب کوهن همه ی دولت ها را دعوت کرده از باج دهی خودداری کنند، با اعلام تأسف از اين که در بهار گذشته داعش «شمار زيادی دريافت های ميليون دلاری» برای آزادسازی روزنامه نگاران کشورهای مختلف اروپايی به گروگان گرفته شده، داشته است.
- فروش «بردگان»: داعش در آخرين شماره ی ماه اکتبر نشريه ی تبليغی اش، دبيق، اطلاع می دهد که زنان و کودکان ايزدی به اسارت گرفته شده در شمال عراق را به عنوان غنيمت جنگی به مبارزين اش داده است، در عين اين که با مباهات اعلام می کند که برده داری را از نو مستقر کرده است. در مقاله ای تحت عنوان «احيایِ پيشرسِ برده داری»، دبيق برای نخستين بار آشکارا اعلام کرد که برده سازی افرادی با اعتقادات مذهبیِ انحرافی، جنبه هايی از شريعت را احيا کرده و معنا می بخشد. علاوه بر اين دبيق توضيح می دهد که «اهل کتاب» (مسيحيان و يهوديان ـ نويسنده) می توانند از اين سرنوشت رهايی بيابند، چرا که برای آن ها امکان پرداخت مالياتی، که «جزيه» ناميده می شود، موجود است، و يا می توانند تغيير مذهب بدهند. اما اين شرايط برای ايزدی ها عمل نخواهد کرد.
ناظر حقوق بشر سوريه در پايان ماه اوت اطلاع داد که ده ها زن ايزدی به اسارت گرفته شده در عراق توسط داعش به اجبار به اسلام گرويده و سپس «فروخته شده اند» تا به عقد و ازدواج اجباریِ مبارزين گروه جهادگر در سوريه دربيايند. «هر زن پس از گرويدن به اسلام به قيمتی معادل ۱۰۰۰ دلار فروخته شده است».
در اواسط ماه اوت در پاريس، يک خانواده ی ايزدی که از موصل فرار کرده بودند، طی يک کنفرانس مطبوعاتی سازمان داده شده توسط Chredo (کميته ی هماهنگیِ مسيحيان در مخاطره ی مشرق)، می گفتند که داعش طی حراجی در روزهای قبل ۷۰۰ زنِ ايزدی را به قيمت متوسط برده ای ۱۵۰ دلار به فروش رسانده است.
قاچاق عتيقه جات
در سپتامبر گذشته، طی يک گردهمايیِ يونسکو، ديپلمات ها و متخصصين داعش را متهم کردند که همت خود را بر نابودی مناطق باستانی و تاريخی عراق و فروش آثار عتيقه به قصد تهيه ی منابع مالی قرار داده است.
گروهِ داعش، که معتقد است، مجسمه ها نشان از بت پرستی در خود دارند، شمار بزرگی کليسا و ديگر آثار تاريخی، مکان های مقدسِ متعلق به ميراثِ مسيحيت، يهودی و يا اسلامی را بمبگذاری و نابود کرده است، چيزی که بسياری از مخاطبينِ آژانس فرانس پرس به آن اشاره داشته اند.
قيس حسين رشيد، مدير موزه ی بغداد، مدير پيشين ميراثِ باستانی تأکيد دارد «مافيای بين المللی ای هست که به آثار و بقايای تاريخی و هرآن چه که به ميراث بشری مربوط است می پردازد و داعش را از هر آن چه که می تواند به فروش گذاشته شود، مطلع می کند»، «داعش به واسطه ی کشورهای دور و بر و همسايه برای فروش قطعات در بازارهای اروپايی و آسيايی، جستجو و نمونه برداری می کند»، با تأکيد بر اين که رقمی نمی توان بر ابعادِ اين قاچاق و يا ضرر و زيانی که کشورش در اين ميانه می بيند، متصور شد.
در ماه ژوئن، روزنامه ی گاردين، به نقل از مسئولين امنيتی خارجی، تنها در يکی از استان های سوريه با فروش قطعاتی که برخی از آن ها قدمتی حدود هشت هزار سال دارند، لااقل سی و شش ميليون دلار به جيب زده است.
کمک های مالی ويژه
به دشواری بتوان ميزان کمک برخی کشورهای منطقه به اين گروه در ابتدای ظهور و قدرت گيریاش را برآورد کرد. کشورهای خليج، به ويژه قطر، انگشت نشان بوده اند.
«کمک های دولتی به گروه های اسلاميست توسط کشورهای حوزهی خليج در تابستان ۲۰۱۳ متوقف شده است، اين اطلاعی است که آلن شوِ، افسر پيشين فرماندهی عمومیِ امنيتِ خارجی (DGSE) به L’Orient le Jour می دهد. در قطر، اين تغيير و تحولات با کناره گيریِ امير پيشين قطر، شيخ حمدبن خليفه آل ثانی، که به نفع پسرش تميم کناره گيری کرد، صورت گرفته است».
چند روزی پس از آن نخستوزير و مردِ صاحبِ قدرت کشور، شيخ حمد بن جاسم آلثانی، از مرکز سرمايه گذاری قطر (Qatar Investment Authority – QIA)، بنياد مستقلی که ميزان داشته های آن بين ۱۵۰ تا ۲۰۰ ميليون دلار تخمين زده می شود و او معاونت رياست آن را به عهده داشت، کنار گذاشته شد.
از زمانی که ائتلاف بين المللی عليه داعش شکل گرفته، امير قطر، به دفعات کمک و سرمايه گذاری روی گروه های افراطی را تکذيب کرده است، و به شرکت و وفاداری بی خدشه برای دراز مدت به ائتلاف تأکيد داشته است.
آلن شوِ ادامه می دهد که در عربستان سعودی زمينه ها تغيير و تحول يافته اند «با بازپس گيری اقتدار و سلطه توسط کابينه ی سلطنتی از سرويس امنيتی حکومت سلطنتی، که با کمک دهی مالی به جنبش های اسلاميستی مخالف است». در آوريل ۲۰۱۴، رياض شاهزاده بندر بن سلطان، رئيس قدرتمند سرويس امنيتی سعودی را کنار گذاشت؛ کسی که پيش از اين مديريت پرونده ی سوريه از او گرفته شده بود. در عوض عربستان کودتای فرماندهی پيشين ارتش عبدالفتاح السيسی در مصر را مورد حمايت قرار داد و به ويژه فعاليت های جهاديست ها در منطقه را جنايتکارانه خواند.
و کمک های مالی شخصی؟
گزارشی به مسئولين لبنانی رسيده که بر پايه ی گزارشات و اطلاعات رسمی دريافتی از دانمارک، اشاره دارد که مبارزين داعش، کمک های مالی تحت پوشش انجمن های اسلامی و خيريه که اوقاف و صدقه های خود را به آن ها اهدا می کنند، در يافت می کنند؛ چيزی که در ماه اکتبر گذشته در L’Orient le Jour آمده بود.
«آقای کوهن اشاره می کند که همچنان کمک های مالی شخصی ای هستند که ايالات متحده در صدد شناسايی آن هاست. اما امروزه داعش به اين منابع مختلف سرمايه گذاری و کمک مالی نياز کم تری دارد.» رومن کايه با اشاره به آخرين گزارش ژان شارل بريسار و دامين مارتينز (تامسون رويترز) در گفتگو با L’Orient Le Jour تأکيد دارد که داعش عمدتاً منابع مالی خود را تهيه می کند و اين گونه کمک ها تنها ۲% احتياجات آن را برطرف می‌کند (رقمی نزديک به ۵۰ ميليون دلار).
داعش پول هايش را چگونه خرج می کند.
اين گروه به مبارزين اش حقوق میپردازد
بر پايه ی آخرين تخمين های آژانس اطلاعاتی امريکا (CIA) که به سپتامبر گذشته برمی گردد اين گروه شامل «۲۰۰۰۰ تا ۳۱۰۰۰ نفر» است. سمير سيفان، اقتصاددان سوری مقيم دبی در گفتگو با L’Orient le Jour اشاره دارد که مبارزين سوری و عراقی چيزی حدوداً ۴۰۰ دلار در ماه دريافت می کنند. برای مبارزين متأهل، پاداش ۱۰۰ دلار برای هر همسر و ۵۰ دلار برای هر بچه نيز افزوده می شود.
سيفان اشاره می کند «رقمی اضافی ميان ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار به مبارزين مليت های ديگر (اروپايی و غيره) که مهاجرون ناميده می شوند، اختصاص يافته». اين پژوهشگر اضافه می کند که اين ارقام در اسناد و مدارکی درج نشده، بلکه اطلاعاتی است که به او رسيده و می افزايد «آن چه که تبديل به نقطه ی قوت اين گروه شده، توانايی آن در بهره برداری از شرايط اقتصادی و اجتماعی، و به صف کردن شمار بزرگی از مبارزين در شرايطی است که مردم چيزی برای خوردن پيدا نمی کنند.»
فوراتالوفا، يک فعال و مبارزِ رقه، دژِ اين گروه در شمال سوريه، که با اسم مستعار می نويسد، می گويد، داعش «مافيايی است که بر پايه ی ارعاب و وحشت پراکنی حکومت می کند. مردم بر اثر گرسنگی ناچار و مجبور به پيوستن به صفوف آن هستند، چرا که اين تنها راه برای به دست آوردن درآمدی مکفی است». او معتقد است که حقوق پايه ۳۰۰ دلار است.
به اعتقاد ديويد کوهن، مسئول امريکايی، جاه طلبی های ارضیِ داعش به سرعت برايش تبديل به «سد و بارِ سنگينِ مالی» خواهد شد. او در گفتگو با آژانس فرانس پرس در اکتبر با اشاره به کمبود آب آشاميدنی و الکتريسيته در موصل از همين حالا، با مثال زدنِ بودجه ی رسمی ای که عراق برای استان های در حالِ حاضر تحتِ اشغال داعش اختصاص می دهد، که بيش از دو ميليارد دلار است، می افزايد «تلاش در کنترلِ شهرها و اراضیِ گسترده در عراق و در سوريه، و ارائه ی يک سرويس حداقلی به مردم و جمعيتی که اين تشکيلات می کوشد به اطاعت و انقياد ناچارشان کند، گران تمام خواهد شد... اين رقم بسيار بيش از مجموعه درآمدهای داعش است (...) يعنی اين که اين تشکيلات به سادگی قادر به پاسخ دهی به مطالبات اوليه و اصلی مردمی که می کوشد تحت کنترل خود درآورد، نيست».
داعش اسلحه می خرد
داعش طی حمله ی برق آسايش در عراق، به انبارهای ابزار نظامی و اسلحه ی ارتش عراق دست يافت. آلن شوِ در گفتگو با L’Orient le Jour معتقد است «اسلحه خانه ی ارتش عراق مشخص کننده ی ۹۵% سلاح ها و ابزار نظامی داعش است».
علاوه بر ابزار به غنيمت گرفت شده از ارتش عراق، از جمله به ويژه اتومبيل های هاموی و سلاح های سبک امريکايی، داعش سلاح های سنگين به غنيمت گرفته شده از ارتش سوريه و شورشيان را نيز در اختيار دارد. در رابطه با اين نکته رومن کايه اشاره می کند «خريد سلاح از گروه های شورشی سوريه برای داعش آسان تر است» به علت فساد مالی ای که همچون قانقاريا به جانشان افتاده.
داعش از اين پس سکه و پولِ خود را ضرب می کند.
يکی از نشانه های اين که اين گروه خود را به رغم کارزار نظامی بين المللی عليه آن، همطراز با دولتی مستقل می بيند، اين است که هفته ی گذشته داعش اعلام کرد که پول و سکه ی خود را ضرب خواهد کرد، سکه های طلا، نقره و مسين که در اراضی ای که تحت کنترل آن هاست تبديل به پول رايج خواهد شد. داعش در بيانيه ای که در همايش های جهادی توزيع شده اعلام کرد «به ياری خدا، سکه های مختلف طلا، نقره و مس ضرب خواهد شد».
اين تشکيلات توضيح داده که هدف جايگزينیِ «سيستم پولیِ استبدادی تحميل شده به مسلمانان است که موجبِ خفقانشان می شود». همين طور تأکيد می کند که هدف رهاسازیِ مسلمانان از «نظام سوداگری و خفقانِ اقتصادیِ شيطانی» است.
در عکس های منتشره توسط داعش از سکه ها، در يک سو «حکومت اسلامی»، «خلافت»، و همين طور وزن و ارزش سکه ضرب شده است. سمبل هايی چون مسجدالاقصی در اورشليم هم روی سکه های ديگر حک شده اند.
منبع فرارو
متهمان قبل از محاکمه رضایت گرفتند
قتل شوهر، مجازات حبس برای همدستی با پسرعمه
در گفت‌وگوی ویژه خبری؛
قائم‌پناه: ادامه قیمت بنزین با وضعیت فعلی ممکن نیست