به بهانه سالگرد تخریب حرمین امامین عسگریین علیهم السلام در سامرا، نگاهی تاریخی به آستان عسکریین و موقعیت تاریخی و جغرافیایی شهر سامراء داریم.

* حرکت بى سابقه در طول تاريخ:

بامداد است؛ هنگام اذان صبح. همه جا تاریک است. انگار تمام تاریکى تاریخ یکجا جمع شده، انگار شب نمى‏خواهد چنبره‏اش را از روى زمین جمع کند. ولوله‏اى شهر را فرا گرفته، عجیب وضعیتى است. 

مي گویند عده‏اى با لباس نیروهاى امنیتى عراق، وارد صحن حرم عسگریین علیهماالسلام شده‏اند و پس از بستن دست و پاى خدام و نگهبانان حرم که اتفاقا آن شب برخلاف رویه معمول، تعدادشان خیلى کم بوده، دو بمب قوى را یکى در سرداب و دیگرى را زیرگنبد در کنار ضریح مطهر قرار داده‏اند و به سرعت آنجا را ترک کرده‏اند و بعد ...

قسمت‏‌هاى زیادى از گنبد طلاپوش سامرا از بین رفت، یکى از گلدسته‏‌ها فرو ریخت، سرداب ویران شد و قلب‏‌هاى بسیارى شکست. آن شب سامرا عزادار شد. نجف و کاظمین و کربلا و بقیع عزادار شدند، شیعه عزادار شد. آن شب بشریت براى همیشه تاریخ عزادار شد.

بررسى چرايى و علل وقوع اين حادثه دردآلود و تلخ، جداي از واقعيت حزن‏انگيز آن، امرى لازم و ضرورى به نظر مي ‏رسد.
اين اهانت به حرم ائمه معصومين تقريبا در طول تاريخ بي‌همتاست و جز اهانت و‌ها‌بيان سلفى و حکام بنى‌العباس به مرقد حضرت امام حسين در کربلا، نظيرى براى آن نمي ‏توان يافت.

* تاريخچۀ بقعه و آستان عسكريين: 

بقعه و آستان عسكريين، امام هادي و امام حسن عسكري سلام الله عليهما، شهر تاريخي سامراء را در تاريخ به عنوان شهر مذهبي ثبت كرده است. تلاش و همت قابل تقدير و تحسين خليفه ها و حكم رانان دوره هاي اسلامي و بزرگ مردان ديني و سياسي براي احيا و توسعه حرم مطهر، آن شهر را زنده نگه داشته است.

*بنای اوليه حرم    :

امام هادي عليه السلام علي بن محمد بن علي بن موسي الرضا در دوم رجب 214 در قريه ابواء نزديك مدينه به دنيا آمد و در عصر متوكل، براساس اجبار او، در 243 ق از مدينه رهسپار سامراء شد، زيرا شنيده بود كه در مدينه پيروان و طرف داراني يافته و او را امام مي دانند.(ابن خلكان، وفيات الاعيان و انباء ابناء الزمان، 2/435) آن حضرت در مسير راه خود ابتدا وارد بغداد شد و مورد استقبال فراوان قرار گرفت و آن گاه به سامراء رفت. ايشان در طول دوران امامت تحت نظر متوكل و سپس مستعين و معتز قرار داشت. بيست سال و نه ماه در سامراء اقامت كرد و سرانجام، در روز چهارشنبه 26 جمادي الآخر 254 در منزل خود، كوي معروف به «شارع ابواحمد»، از دنيا رفت.

تشييع جنازه ايشان با شكوه فراوان و گريه و شيون دوست دارانش برگزار شد و او را به منزل خود بازگردانده در همان خانه شان به خاك سپردند.(يعقوبي، تاريخ يعقوبي، ترجمه عبدالمحمد آيتي، 1/513، 535 ـ 536) اين خانه را امام هادي از فرزند يك نصراني خريده بود و بسيار بزرگ و وسيع بود و ظاهراً تمامي صحن شريف امروزي را در برمي گرفت.

براساس منابع، پيكر آن بزرگوار را وسط حياط خانه اش دفن كردند و چندي بعد فرزندش، حسن بن علي ملقب به عسكري(ف 260 ق) را در كنار قبر او به خاك سپردند.(ابن خلكان، همان، 1/373)

اين خانه در حلقه پادگان هاي نظامي قرار داشت و زائران و دوست داران آن دو بزرگوار از پنجره اي كه به سمت خيابان باز شده بود آنان را زيارت مي كردند و در مسجد مقابل، كه اكنون رواق پشت سر مطهر است، نماز زيارت مي خواندند.(مصلح الدين مهدوي، تاريخچه شهر سامرا، 27 ـ 28) 

توليت، حفظ و نگه داري اين مكان در دست شيعيان بود. امام حسن عليه السلام خادمي داشت كه در اين خانه ساكن بود و هرگاه قسمتي از آن خراب مي شد آن را ترميم مي كرد. اين امر تا 328 ق، پايان عصر غيبت صغري، ادامه داشت.(صحتي سردرودي، سيماي سامرا، سيناي سه موسي، 75 ـ 76) اين شايد نخستين بنايي باشد كه بر فراز قبر آن بزرگواران قرار داشت. 

  -2اولین مرقد:

اما بناي مرقد توسط ناصر الدوله حمداني شيعي، برادر سيف الدوله، براي قبر اين دو بزرگوار ساخته شد. او در 333 ق، اطراف سامراء را ديوار كشيد.(موسوي الزنجاني، جوله في اماكن المقدسه، 125) قبه اي براي حرم بناكرد و روي صندوق قبر پوشش قيمتي قرار داد و خانه هايي را در اطراف حرم براي زائران ساخت.

از ديگر پادشاهان آل بويه كه در اين راه منشأ اثر شده اند مي توان معزالدوله را نام برد. او در 337 ق گنبد و صحني براي حرم ساخت و حوض و سردابي در آن تعبيه كرد و ضريحي از چوب پيرامون قبر برافراشت.(ميلاني، عتبات عاليات عراق، 176 ـ 176؛ مصلح الدين مهدوي، همان 28) اين سومين عمارتي بود كه برپا مي شد.

عضد الدوله ديلمي، اقدام هاي زيادي در بازسازي و توسعه حرم امامان شيعه انجام داد که می توان به كارهاي او در خصوص حرم امام حسين عليه السلام و امام علي عليه السلام اشاره كرد. وي در تزيين و تجهيز حرم عسكريين نيز تلاش هاي بسزايي كرد. در  368 ق حرم را با ساج تزيين نمود و ضريح را با پارچه ديبا پوشانيد، رواق و صحن را بازسازي كرد و پيرامون صحن را نيز ديوار كشيد. از ديگر كارهاي او بازسازي گنبد و ضريح مرقد بود(موسوي الزنجاني، همان، 126؛ مصلح الدين مهدوي، همان، 30) كه عمده اين كار را با طرح و نقشه هاي جديدي به اجرا درآورد. اين كار هفت سال طول كشيد و ساختار اصلي آن هم چنان موجود است.  

"السلام علیک ایها الائمه الغریب فی تربة السامرا"

عیبی ندارد مرقدت گنبد ندارد   جبریل می سازد برایش بهترش را