*چنین به نظر می‌رسد که همه چیزها حتی کفر و اسلام مردمان به دست خداست. هر که را خواهد هدایت کند، دلش را به اسلام می‌گشاید و هر که را خواهد گمراه کند سینه‌اش را چنان تنگ می‌کند که گویی در بلندی‌ها راه می‌رود.

*منکران بر این آیات خرده گیرند که پس کاری دست ما نیست. اگر خدا بخواهد دل را می‌گشاید و اگر نخواهد می‌بندد و بندگان را نه ثوابی است نه عقابی. زیرا به دست خود نیستند و این خداست که یکی را مومن و یکی را کافر می‌کند و به قول معروف شیخ محمود شبستری:

یکی مومن دگر را کافر او کرد          همه عالم پر از شور و شر او کرد

*اما اهل تحقیق در این گونه آیات گویند که اینجا سخن از جبر و اختیار نیست یلکه بیان یک واقعیت ازلی و ابدی است که اگر مردمان دل به فطرت الهی خود بسپارند و تسلیم فرمان رسول درونی خود شوند چنین کسانی به سعادت می‌رسند و حقیقت این است که اگر چنین نکنند و به دنبال هواهای نفسانی خود بروند و دلشان در تنگنا خواهند افتاد و معیشتشان اگر چه به ظاهر ثروتمند هم باشند تنگ خواهد شد.

*بنابر مضمون این آیه این است که از این حقیقت غافل نباشند و این دو سرنوشت را به عبرت نظر کنید و این دو معادله را نیک بنگرید و تسلیم هدایت شوید تا از تنگی نفس و همه مضایق عالم را تولید می‌کند خلاص یابید و به گشایش رسید.

مکن کاری که بر پا سنگت آیو          جهان با این بزرگی تنگت آیو

              چو فردا نامه خوانان نامه خوانند         تو خوانی نامه خود ننگت آیو (بابا طاهر)