حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی،کارشناس تاریخ اسلام و فعال رسانه در آستانه اربعین سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام در یادداشتی نوشت:امروزه همایش مذهبی و تمدنی اربعین حسینی به بزرگترین اجتماع بشری با حضور حدود ۲۵ میلیون زائر حسینی از سراسر جهان، تبدیل شده است.
در این آیین شکوهمند معنوی همه ساله میلیون‌ها کودک نیز به همراه والدین خود شرکت می‌کنند. از این ظرفیت عظیم فرهنگی و تربیتی نباید غافل شد چراکه پیاده‌روی اربعین فرصتی بسیار مغتنم برای برنامه ریزی به منظور رشد تربیتی و تعالی معنوی کودکان است.
این سفر زیارتی فرصت مناسبی برای آموزش و انتقال مفاهیم دینی به کودک است. والدین و فعالان فرهنگی می‌توانند با زبان کودکانه برای آنها از واقعه عاشورا، شهدای کربلا و شکوه اربعین حسینی و از ائمه معصومین علیهم السلام و ارزش‌های اسلامی و باور‌های شیعی، سخن بگویند؛ و موکب‌های ایرانی و عراقی ده‌ها ویژه برنامه فرهنگی تربیتی را مناسب رده‌های سنی کودکان، طراحی نموده و به اجرا بگذارند.
اما آثار فرهنگی و تربیتیِ مراسم معنوی اربعین حسینی، زمانی برای کودک قابل تصور است که از این آیین جمعی، تصویر روشن و زیبا به همراه خاطرات شیرینی و جذاب در ذهن آنان خلق شود.
شاه‌کلید تربیت کودک در پیاده روی اربعین
ایجاد تصویر خوشایند و مثبت به همراه خاطره‌ای شیرین و لذت‌بخش در ذهن کودک از اربعین و پیاده روی اربعین شاه‌کلید تاثیرگذاری تربیتی بر کودکان و نوجوانان است. از همین روی همه اقدمات و تدابیر و برنامه ریزی‌های نهاد و فعالان فرهنگی به ویژه والدین می‌بایست در این راستا هدف گذاری و متمرکز گردد.
از نگاه روانشناختی، قطعاً مراقبت از خسته نشدن کودک و لذت بردن او از پیاده‌روی اربعین، می‌تواند نقش بسیار مهمی در خلق تصویر مثبت و جذاب در ذهن کودک داشته باشد.
بی شک برای هر عاشق دلباخته و زائر دلسوخته ای، شرکت در پیاده‌روی اربعین حسینی، تجربه‌ای معنوی و ارزشمند خواهد بود، اما برای کودکان می‌تواند خسته‌کننده باشد و خدای ناکرده دل‌زدگی ایجاد نماید و لذا علاوه بر استراحت و تمهیدات کلی، با رعایت تدابیر و نکاتی در قبل و حین و بعد از سفر اربعین می‌توان سفری راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر و در عین حال تاثیرگذار برای کودکان رقم زد. رسالت امور فرهنگی و تربیتی کودکان برعهده همه نهاد‌های مسئول و فعالان و کنشگران فرهنگی به ویژه موکب داران ایرانی است که بخش‌های ویژه کودکان در موکب‌ها و مسیر پیاده روی اربعین نمایند.
اما روی سخن ما در این نوشتار صرفا والدین کودکان است که با اتخاذ تدابیر و انجام اقدامات پیشنهادی، بر جنبه اثرگذاری تربیتی اربعین نسبت به فرزندان خویش بیافزایند.
• تدابیر و آمادگی‌های قبل از سفر اربعین
۱. جمع‌آوری اطلاعات: اطلاعات کاملی در مورد مسیر، موکب‌ها، امکانات بهداشتی و درمانی در طول مسیر کسب کنید. با خانواده‌های دیگری که قبلاً با کودک به این سفر رفته‌اند، مشورت کنید. به کودک مهارت‌هایی مانند بستن بند کفش، استفاده از امکانات موکب‌ها و ... را آموزش دهید.
۲. برنامه‌ریزی سفر اربعین با کودکان: سفر اربعین با کودکان تجربه‌ای معنوی و آموزنده است، اما نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و توجه به نکات ویژه است. برای اطمینان از سفری امن و لذت‌بخش برای همه اعضای خانواده، نکات زیر را مد نظر قرار دهید.
۳. آماده‌سازی مناسب: قبل از سفر، با کودک در مورد سفر صحبت کنید، به او توضیح دهید که قرار است چه اتفاقی بیفتد و چه انتظاراتی از او دارید. به کودک توضیح دهید که پیاده‌روی اربعین یک سفر معنوی است و چه ارزش‌های والایی را در خود دارد.
۴. آمادگی جسمانی: قبل از سفر، فعالیت‌های بدنی یا پیاده‌روی‌های کوتاه و منظم با کودک انجام دهید تا به شرایط پیاده‌روی طولانی عادت کند.
۵. آمادگی ذهنی: با زبانی ساده و کودکانه، هدف از سفر اربعین را برای کودک توضیح دهید و او را برای سختی‌های احتمالی آماده کنید. داستان‌ها و روایت‌های مرتبط با اربعین را برای کودک تعریف کنید تا با این واقعه بیشتر آشنا شود.
۶. وسایل مناسب: جمع‌آوری وسایل ضروری و لیستی از وسایل مورد نیاز کودک را تهیه کرده و به همراه او برای خرید آنها اقدام کنید. لباس‌های راحت و سبک، کفش مناسب پیاده‌روی، کلاه، عینک آفتابی، کرم ضد آفتاب، دارو‌های ضروری کودک، اسباب‌بازی‌های کوچک و کتاب‌های داستان را در چمدان قرار دهید. یک کوله‌پشتی کوچک و سبک برای کودک در نظر بگیرید که حاوی وسایل مورد نیاز او در طول روز باشد.
۷. آماده‌سازی روحی: والدین و مربیان باید با برگزاری جلسات آموزشی و گفتگو با کودکان و نوجوانان، آنها را برای شرکت در پیاده‌روی اربعین آماده کنند.
۸. گفتگو با کودک: با زبانی ساده و قابل فهم برای کودک، درباره اربعین، زیارت امام حسین (ع) و هدف از این سفر صحبت کنید.
۹. کالسکه ، لوازم و غذای کودک: برای کودکان کوچک، استفاده از کالسکه سبک و راحت بسیار مفید است.
شیر خشک کافی ،دستمال مرطوب، ضدعفونی‌کننده دست و پوشک کافی برای کودک به همراه داشته باشید.
۱۰. پوشاک و کفش مناسب: لباس‌های راحت و سبک برای کودک انتخاب کنیدو کفش‌های پیاده‌روی راحت و متناسب با پای کودک تهیه کنید.
• تدابیر و برنامه‌های در طول سفر اربعین
همایش جهانی اربعین فرصتی ویژه برای رشد و تعالی کودکان و نوجونان است، اما این نگاه تربیتی باید در فضای با نشاط معنوی باشد که، تصویرسازی جذاب و خاطرات شیرینی را برای او رقم بزند. در این راستا در طول سفر اربعین و مسیر پیاده روی موارد رعایت کنیم:
۱. تعیین مسافت قابل تحمل: با توجه به سن و توانایی کودک، مسافتی را برای پیاده‌روی در هر روز مشخص کنید و به آن پایبند باشید. برنامه‌ریزی خود را انعطاف‌پذیر نگه دارید و در صورت نیاز، برنامه را تغییر دهید.
۲. توجه به نیاز‌های کودک: در طول سفر، به نیاز‌های جسمی و روحی کودک توجه کنید. او را تشویق کنید، با او بازی کنید و به سوالاتش پاسخ دهید.
۳. ایجاد خاطرات خوش: از لحظات شیرین سفر عکس و فیلم بگیرید تا کودک بتواند بعد‌ها به این خاطرات بازگردد. با دادن پاداش‌های کوچک و تشویق‌های کلامی، کودک را برای ادامه مسیر ترغیب کنید.
۴. استراحت‌های کوتاه و مکرر: هر یک تا دو ساعت یک بار، استراحت‌های کوتاهی در نظر بگیرید تا کودک فرصت استراحت و بازی داشته باشد.
۵. ایجاد انگیزه با داستان‌سرایی: داستان‌های آموزنده و مرتبط با اربعین برای کودک تعریف کنید تا او با اشتیاق بیشتری به راه رفتن ادامه دهد.
۶. بازی‌های گروهی: بازی‌های ساده و گروهی طراحی کرده و در طول مسیر برگزار کنید تا کودک از همراهی با سایر کودکان لذت ببرد. با داستان‌گویی، بازی و سرگرمی، سعی کنید کودک را مشغول و به ادامه مسیر ترغیب کنید.
۷. توجه به تفاوت‌های فردی: تفاوت‌های فردی کودکان و نوجوانان را در نظر گرفته و برنامه‌های متناسب با سن و علاقه آنها برگزار شود.
۸. ایجاد حس مسئولیت‌پذیری: دادن مسئولیت‌های کوچک به کودکان (مانند حمل قمقمه آب یا کمک به جمع‌آوری زباله) می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری او را تقویت کند.
۹. ایجاد فضایی با نشاط و مفرح: در طول مسیر، باید فضایی با نشاط و مفرح برای کودکان و نوجوانان ایجاد شود تا آنها با علاقه در این سفر معنوی شرکت کنند.
۱۰. توجه به استرحت و تغدیه کودک: به طور مرتب به سلامت کودک توجه کنید، از کم‌آبی بدن او جلوگیری کرده و در صورت نیاز به او استراحت دهید. به تغذیه مناسب کودک توجه کنید و از غذا‌های سالم و مقوی استفاده کنید. برای کودکان کوچک، استفاده از کالسکه سبک و راحت بسیار مفید است.
۱۱. ایجاد فضایی امن: به کودک اطمینان دهید که در کنار شما احساس امنیت می‌کند و در صورت نیاز می‌تواند به شما تکیه کند. همیشه به کودک خود توجه کنید و او را از دست ندهید. یک برچسب با نام و شماره تماس خود بر روی لباس کودک بچسبانید. امنیت کودک: همیشه به امنیت کودک خود توجه کنید و او را از دست ندهید.
۱۲. سازگاری با شرایط محیطی: به کودک بیاموزید که چگونه با شرایط مختلف محیطی سازگار شود. اهمیت نظم و انضباط: به کودک بیاموزید که به قوانین گروه و مقررات پیاده‌روی احترام بگذارد.
۱۳. دراختیار گذاشتن وسایل بازی: اسباب‌بازی‌های کوچک، کتاب‌های داستان و وسایل نقاشی را همراه داشته باشید تا کودک در طول استراحت‌ها سرگرم شود.
۱۴. غذای و آب مناسب: غذا‌های سبک، سالم و مورد علاقه کودک را موکب‌ها انتخاب کرده و همراه داشته باشید و به طور منظم به او غذا بدهید. به کودک به طور مرتب آب بدهید و او را تشویق کنید تا مایعات فراوان بنوشد.
۱۵. مراقبت از اشعه آفتاب: از کرم ضد آفتاب برای محافظت از پوست کودک در برابر آفتاب استفاده کنید. استفاده از کلاه و عینک آفتابی به محافظت از چشم‌ها و سر کودک کمک می‌کند.
۱۶. صمیمت و توجه به احساسات کودک: به احساسات کودک احترام بگذارید و در صورت نیاز به او آرامش دهید. اگر کودک خسته و بی حوصله شد، او را سرزنش نکنید و با مهربانی با او برخورد کنید. با کودک خود صمیمی صحبت کنید، به او گوش دهید و او را درک کنید.
۱۷. توجه به نیاز‌های روحی کودک: به احساسات کودک احترام بگذارید و در صورت نیاز به او آرامش دهید. با کودک در مورد تجربیاتش صحبت کنید و به او کمک کنید تا این سفر را بهتر درک کند.
۱۸. توجه به سلامت کودک: به طور مرتب به کودک آب بدهید و او را تشویق کنید تا مایعات فراوان بنوشد. در صورت بروز هرگونه مشکل سلامتی، سریعاً به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنید. از قرار گرفتن طولانی مدت کودک در معرض آفتاب مستقیم خودداری کنید.
۱۹. ایجاد فضای با نشاط و صمیمی: با کودک بازی کنید، داستان بخوانید و آواز بخوانید تا او احساس خوشحالی و آرامش کند. با سایر کودکان در موکب‌ها ارتباط برقرار کنید تا کودک دوستان جدید پیدا کند.
۲۰. انعطاف‌پذیری: به لحاظ زمانی و سین برنامه‌ها، برنامه سفر را انعطاف‌پذیر در نظر بگیرید و با توجه به شرایط کودک، تغییرات لازم را ایجاد کنید.
۲۱. توجه به تفاوت‌های فرهنگی: اگر در مسیر پیاده‌روی با افرادی از فرهنگ‌های مختلف برخورد کردید، به کودک توضیح دهید که همه انسان‌ها با هم برابرند و تفاوت‌های فرهنگی باعث غنی‌تر شدن زندگی می‌شود. با توجه به سن کودک و توانایی‌های او، می‌توانید فعالیت‌های متنوعی را برای او در نظر بگیرید تا از سفر لذت ببرد.
۲۲. نشاط والدین: در نهایت، مهم‌ترین نکته این است که خود والدین نیز از این سفر لذت ببرند و به کودک نشان دهند که این سفر برای شما نیز ارزشمند است؛ و این حس خوب همراه بارضایت‌مندی والدین، برای کودکان و نوجوانان نیزخوشایند است.
• تدابیر و برنامه‌های بعد از سفر اربعین
۱. تداوم تربیت: آموزش‌ها و فعالیت‌های تربیتی نباید به سفر اربعین محدود شود و باید در طول سال ادامه یابد؛ و والدین سعی کنند آثار تربیتی سفر زیارتی اربعین و دستاورد‌های آن را در کودکان وفرزندان خود حفظ و تقویت نمایند. مدت زمان پس از بازگشت از پیاده روی اربعین، تا اربعین بعدی، می‌توان دوره تمرین و ممارست تربیتی نامید.
۲. اشتراک‌گذاری خاطرات: والدین با هم عکس‌ها و فیلم‌های سفر را تماشا کنند و درباره خاطرات خوش آن صحبت کنند.
۳. تقویت آموخته‌ها: والدین با پرسیدن سوالات، به کودک کمک کنند تا تجربه‌ها و آموخته‌های خود را بهتر درک کند.
۴. تشویق به بیان احساسات: پدر و مادر به کودکان زائر اربعین، پس از بازگشت از این سفر جذاب، فرصت دهند تا احساسات خود را درباره سفر اربعین بیان کنند و حتی مکتوب کنند.
۵. صبوری و بردباری: پیاده‌روی طولانی و سختی‌های مسیر، فرصتی مناسب برای آموزش صبر و بردباری به کودک است. پیاده سازی آن در زندگی کودکان، می‌تواند دستاورد تربیتی ماندگار اربعین باشد.
۶. همدلی: پس از بازگشت و فراگیری آموزه‌های دینی از مراسم اربعین، دیدن افراد نیازمند در جامعه و کمک به آنها، به کودک می‌آموزد که همواره در زندگی به دیگران همدلی و همیاری کند.
۷. شکرگزاری: تشکر از خداوند برای نعمت‌های فراوان و فرصت زیارت، به کودکان و نوجوانان می‌آموزد که شکرگزار باشد.