وقتی شأن مسجد جامع عتیقِ اصفهان نادیده گرفته می شود

در چند روز گذشته ویدئویی از مسجد جامع عتیق اصفهان در شبکه های اجتماعی منتشر شده است که در آن یک راهنمای گردشگر ، گروهی از گردشگران اهل ترکیه را در تاریخ ۱۲ اردیبهشت به این مسجد برده است که با وضعیت بی نظم و به تعبیر وی شلخته ای از قسمت های مختلف مسجد مواجه شده اند. این راهنمای گردشگری در ویدئویی که در زیر گنبد نظام الملک و شبستان الجایتو ضبط کرده است، می گوید که در پاسخ به پرسش گردشگران در خصوص این بی نظمی ها و نازیبایی های بصری یک اثر تاریخی – مذهبی، چیزی برای گفتن نداشته است و از اینکه شان و حرمت یک بنای تاریخی – مذهبی در اصفهان حفظ نمی شود، گلایه می کند.

در این ویدئو، بنرها و پوسترهای مراسم مذهبی در گوشه ای از شبستان الجایتو رها شده اند، شیشه ها ،صحن ها، موکت ها و فرش ها کثیف اند و نازیبایی های بصری مثلِ رها کردن موکت های لوله شده و پوسترهایی که برای مراسم مختلف به مسجد آورده شده و به موقع جمع آوری و منتقل نشده اند، دلیل گلایه های این فعال گردشگری است.

این وضعیت بصری اما تنها یک بار وبه طور تصادفی پیش نیامده است   و این پرسش‌ها را به ذهن متبادر می‌کند که چگونه به شرایط نگهداری یک اثر تاریخی که در فهرست آثار جهانی هم قرار دارد بی توجهی می شود و گذشته از جنبه تاریخی و گردشگری مسجد جامع عتیق، چرا در نظافت و تمیزی یک بنای مذهبی و قابل توجه مثل مسجد جامع باید تا این اندازه و به هر دلیل تعلل شود؟ آیا حقِ چنین بنای فاخر و ارزشمندی در اصفهان نیست که ارگان های دخیل در این مسجد، در هماهنگی بیشتر به نظافت و نگهداری این بنای تاریخی – مذهبی توجه بیشتری داشته باشند؟

برای رسیدن به پاسخ این پرسش ها به نهادهای دخیل در این مسجد یعنی میراث فرهنگی و اوقاف رفتیم. پاسخ های آنها اما نشان از نبود همکاری و هماهنگی کافی و البته بی توجهی برگزارکنندگان مراسم مختلف داشت که بعد از اجرای مراسم ، مسجد را به حال خود رها می کنند. همه اینها اما در حالی است که گفته می شود در شرایط فعلی به دلیل نداشتن بودجه کافی، مسجدی با وسعت ۲ هزار و سیصد مترمربع تنها با یک خادم نگهداری می شود.

دست یاری دراز کرده ایم

در این پیوند سرپرست مسجد جامع عتیق اصفهان از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان   گفت:مسجد جامع اصفهان چند مدیریتی است و بیش از هفت ارگان و گروه شامل میراث فرهنگی، اوقاف، هیات امنا، بسیج، ستاد ابوحمزه و هیات امام علی در آن کار می کنند. متاسفانه می آیند، مراسم برگزار می کنند و بعد، رها می کنند و می‌روند.

به گفته عبدالرضا کارگر در ماه رمضان که گذشت، در مسجد جامع عتیق دعای ابوحمزه ثمالی، جزء خوانی قرآن و مراسم شب قدر برگزار شد که بعد از انجام این مراسم، مسجد را به حال خود رها کرده و رفته اند: شما در این ویدئو کتاب دعای ابو حمزه ثمالی و جانمازهای رها شده می بینید، پرده‌هایی که زده اند و بعد همین طور به امان خدا گذاشته اند و رفته اند، می بینید! بعد از عید فطر که مسجد را تحویل گرفته ایم ، از ضلع غربی تا انتهای ضلع جنوبی فرش پهن است.

این فرش ها باید جمع و زباله ها جمع بشود. عزیزان ۳۰ تا ۴۰ نفر نیرو برای پهن کردن فرش ها و زدن بنرها آوردند و متاسفانه در روز آخر همه چیز را به حال خود رها کردند و ما ماندیم و این وضعیت مسجد! چون اسم میراث فرهنگی هم روی مسجد است، همه انگشت ها به سمت میراث نشانه می رود در حالی که که پنج یا شش گروه و نهاد در اینجا دخیل هستند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا تلاش کرده اید، برای هماهنگی بیشتر بین این گروه‌ها در حفظ و مراقبت بصری مسجد که مراسم مختلف در آن برگزار می‌شود، جلسات هم اندیشی داشته باشید، گفت: تنها جلساتی برگزار می شود، قول و قرارهایی هم می گذارند و تمام. سال گذشته جلسه مشترک با اوقاف داشتیم، این دست مطالب عنوان شد که برای ما زشت است، نمازگزار با موتورِ سیکلت روشن داخل مسجد شود یا اینکه زباله می‌ریزند، مسجد به موقع تمیز نمی‌شود؛ به ما گفتند پیگیری می کنند اما هیچ تغییر رویه ای حاصل نشد.

کارگر یادآور شد: سال‌های گذشته هیات امنای مسجد یا همان اوقاف نزدیک به پنج یا ۶ خادم در مسجد داشتند اما یکی یکی رفتند و مسجد حالا با یک خادم در روز اداره می شود. وسعت مسجد هم زیاد و جمعیتی هم که هم برای نماز وارد آن می شوند، تقریبا در اصفهان تقریبا کم نظیر است. در نزدیک مسجد بازار وجود دارد و رفت و آمد هم به مسجد زیاد است. متاسفانه در میدان امام علی ( میدانی که به عنوان احیا میدان سلجوقی در سال‌های گذشته ساخته شد) سرویس بهداشتی وجود ندارد و هفتاد درصد مراجعات داخل مسجد فقط برای سرویس بهداشتی ست . اگر همه اینها را جمع بندی کنید، فاجعه است.

وی اضافه کرد: از آنان خواسته ایم فرش های لوله شده را در گوشه ای از مسجد رها نکنند بلکه به جای دیگر منتقل بشود. در جواب به ما می گویند نیرو نداریم و باید همین جا بگذاریم! بی برنامگی تا اندازه ای است که به یکباره دلشان می خواهد درِ مسجد را باز کنند و یکسری افراد برای کارهای مختلف وارد مسجد شوند. اینجا مسجد جامع عتیق و یک اثر تاریخیِ جهانی است؛ ما هرچه دست یاری به سوی این وآن دراز کرده ایم ، همه حرف ها فقط در حد حرف مانده و کمک خاصی به ما نکرده اند.

کم لطفی تا این حد؛ برگزارکنندگان مراسم مسجد را به حال خود رها می کنند و می روند

 مدیر اجرایی و امین اوقاف در مسجد جامع عتیق با اشاره به مشکلات مالی اوقاف در اداره مسجد گفت: متاسفانه کسانی که مراسم طولانی یا موقت در مسجد می‌گیرند، هیچ عنایتی به مسجد ندارند یا به اندازه استفاده خودشان به مسجد می رسند و بعد آن را رها می کنند. این واقعا کم لطفی است!

قائم فرد افزود: طرحمان این بوده است که هرکسی می خواست در مسجد مراسمی بگذارد. هم برای برگزارکندگان و هم شرکت کنندگان در عرض چند ساعت یا چند دقیقه توضیح داده شود که بدانند به چه محلی می آیند. مسجد عتیق ککلیسیون هنر اسلامی است و از در هر دوره ای از دوره های ایران، یک اثر فاخر دارد. در شان این مسجد نیست که شرایط نگهداری آن به شکلی باشد که دیدید.

به گفته مدیر اجرایی مسجد جامع عتیق، چهار خادم در این مسجد کار می کرده اند که حالا اوقاف به دلیل نداشتن بودجه پرداخت حقوق، یکی از آنها را مرخص کرده است. خادمی دیگر بازنشسته شده ، دیگری پایش شکسته و اکنون این مسجد بزرگ تنها یک خادم دارد.

قائم فرد در ادامه با اشاره به اینکه مستاجران ۱۷۱ رقبه مغازه اطراف مسجد، اجاره کمی به اوقف پرداخت می کنند، گفت: اطراف مسجد عتیق مغازه های بسیاری دارد ولی مستاجران اجاره خیلی کمی می‌دهند و امکان طرح دعوا هم وجود ندارد. اخیرا با تصمیمی که اداره اوقاف گرفته ، قرار شده است تا امین بگذارند و امین مستقلا بتواند طرح دعوا کند.

به گفته مدیر اجرایی مسجد عتیق حکم امین بودن تنها چند روز است که به دست وی رسیده و امیدوار است که بتوانند چندین خادم اضافه کنند و یک تمیز کاری کلی در مسجد انجام بدهند.

وی افزود: سعی می‌کنیم در صورت برطرف شدن مشکلات مالی ، در چند هفته آینده ترتیب اثری هم از جهت ظاهری و هم از جهت معنوی در مسجد بدهیم بدهیم. منتها این اما مستلزم امکانات مالی است که امیداریم از جاهای مختلف و از جمله مستاجران و کسانی که در اینجا مراسم و برنامه دارند، تامین بشود.

قائم فرد یادآور شد: هزینه مسجد می تواند از اجاره های ۱۷۱ رقبه مغازه های اطراف آن باشد اما به شرطی که شرایط ایده آل شود. این شرایط ایدال نیازمند طرح دعوا از مستاجران است.

به گفته مدیر اجرایی مسجد جامع عتیق مستاجران اجاره بهای خیلی کمی پرداخت می کنند، در اضافه کردن اجاره ها بسیار سختگیر هستند و معتقدند باید ملک های موقوفه با همان مبالغ قبلی باشد، در حالی که در دو سه سال اخیر تورم چند صد برابر شده و متعاقبا هزینه های مسجد هم افزوده شده است.

وی در ادامه افزود: وکیل برای این موضوع گذاشته ایم تا یا با مصالحه جدی یا با طرح دعوا ، حداقل حقوقی را برای مسجد تامین کنیم.

آن طور که مدیر اجریی مسجد جامع عتیق از سوی اداره اوقاف مطرح می کند، در اداره مسجد با حداقل ها هم خیلی فاصله دارند. به گفته وی تا کنون نتوانسته اند برای صحن مسجد عتیق جاروی اتوماتیک سرنشین دار تهیه کنند و بارها هم برای کمک در خرید این جارو به شهردار و و حتی استاندار هم گفته اند.

وی افزود: خیران ما چه مبالغی در امامزاده ها و مکان های مختلف هزینه می کنند و با احترامی که برای همه این مکان ها قائل هستیم، هیچ کدام اولویتشان به اولویت مسجد جامع عتیق اصفهان نمی رسد که در دنیا بی نظیر است و حتی ثبت میراث جهانی است.

هماهنگی و مدیریت بناهای تاریخی – مذهبی شورا می خواهد

یک کنشگر میراث فرهنگی  مشکل اصلی را ناهماهنگی بین متولیان میراث فرهنگی و گردشگری و هیات امنای مسجد دانست که نمی‌توانند به دغدغه های یکدیگر توجه کنند.

به باور شاهین سپنتا باید در بناهایِ با کارکرد مذهبی و تاریخی مثل مسجد جامع عتیق، شورایی از دو نهادِ دخیل در اداره این بناها تشکیل شود تا بتوانند تعادل لازم را در مدیریت داشته باشند.

وی تصریح کرد: از گذشته های دور به مساجد یا نیایشگاه ها به دلیل بعد معنوی ای که دارند، توجه ویژه و شانیت آنها در نظر گرفته می شد تا عبادت کنندگان با آرامش بیشتری اَعمال عبادی خودشان را به جا بیاورند اما بعضی از مساجد یک بار دیگر هم بر دوش دارند. این مساجد به واسطه تاریخی بودن به غیر از مراجعه کنندگانی که برای اَعمال عبادی می آیند ، در طول روز به غیر از ساعات عبادت، یک عده گردشگر و بازدید کننده داخلی و خارجی هم دارند . همین مراجعه زیادِ افراد باعث می شود، نیازِ مسجد به نظافت و توجه به جلوه های منظری و بصری بیشتر باشد.

سپنتا با بیان اینکه نباید بین اَعمال عبادی ،جشن ها و سوگواری های مذهبی که در مساجد تاریخی به جا آورده می شود با بُعد گردشگری آنها تداخل ایجاد کند، گفت: این دو دست امور باید به نحوی همپوشانی داشته باشند که یکدیگر را تقویت کنند؛ به این معنا که نهادِ مسوول میراث فرهنگی و گردشگری باید با کمک هیات امنایی که امور مذهبی و عبادی مسجد را هدایت می کند، تیمی را مشخص کنند که هر کدام بعد از اتمام مراسم و برنامه ها، فضای محیط را پاکسازی و برای مراجعان بعدی آماده کنند.

به گفته وی در حالی که اگر گروه گردشگری برای بازدید مسجد می آید باید نظارت کافی برای نریختن زباله و آسیب نزدن به بنا شود، متعاقبا باید بعد از ساعات امور عبادی و مراسم محیط، نظافت و مرتب و تاسیسات و وسایل به انبارها برگردانده شود تا ضمن حفظ شانیت مسجد، جلوه های بصری این مکان تاریخیِ جهانی برای بازدید گردشگران مناسب و در شان بنا باشد.

این کنشگر میراث فرهنگی اصفهان افزود: نکته مهم این است که باید زندگی در این بناهای تاریخی مذهبی ادامه داشته باشد اما در عین اینکه کارکرد اصلی شان حفظ می شود باید به آنها به واسطه ارزش تاریخی شان، توجه بیشتری شود؛ به این معنا که باید بین کارکرد مذهبی و گردشگری تعادلی برقرار کرد تا به حفظ این بنای میراثی کمک کند.

منبع: ایرنا