هرمز سوغات‌سرا یا میراث زمین‌شناسی؟
جزیره هرمز، با خاک افسانه‌ای و طبیعت بی‌نظیر، این روزها زیر پای گردشگران و پشت سکوت مسئولان، آرام آرام فرسوده می‌شود.
باشگاه خبرنگاران جوان - جزیره‌ای به رنگ افسانه جزیره هرمز، نگین خلیج فارس، تنها یک پهنه جغرافیایی نیست؛ روایت باشکوهی است از زیبایی طبیعی، رنگ‌های شگفت‌انگیز زمین‌شناسی، فرهنگ بومی و سواحل کم‌نظیر جهان.
این جزیره کوچک با خاک‌هایی به رنگ سرخ، نقره‌ای و زعفرانی، طی میلیون‌ها سال، یکی از خاص‌ترین جاذبه‌های زمین‌شناسی و زیست‌محیطی ایران را شکل داده است. خاک رنگین این جزیره نه‌تنها چشم‌ها را خیره می‌کند، بلکه روح زمین را به تماشا می‌گذارد اما این میراث گران‌بها، امروز در سایه بی‌تدبیری و سوداگری، نفس‌نفس می‌زند.
هجوم نوروزی؛ گردشگری یا غارتگری؟
تعطیلات نوروز 1404 برای جزیره هرمز، به‌جای فرصتی برای رونق گردشگری، به بحرانی بی‌سابقه بدل شد بیش از 7 میلیون اقامت شبانه در استان هرمزگان ثبت شد و بخش بزرگی از این جمعیت به مقصد هرمز راهی شدند حجم ورودی گردشگر فراتر از ظرفیت طبیعی جزیره بود؛ ازدحام، کمبود زیرساخت، گرانی افسارگسیخته، و آنچه بیش از همه، هرمز را زخم‌خورده کرد: سرقت خاک.
تصاویر و ویدیوهایی که در فضای مجازی دست به دست شد، پرده از فاجعه‌ای برداشت که مدت‌ها بود زیر پوست جزیره در حال شکل‌گیری بود گردشگرانی که مشت‌مشت خاک نقره‌ای و سرخ هرمز را در بطری‌ها و کیسه‌ها ریختند و به‌عنوان «سوغاتی» از طبیعت بردند. پدیده‌ای که اگرچه تازه نیست، اما در نوروز امسال به اوج رسید و فریاد اعتراض بومیان، فعالان محیط زیست و کارشناسان را بلند کرد.
ساحل نقره‌ای هرمز؛ میراث زمین‌شناسی با ارزشی غیرقابل جایگزین
ساحل نقره‌ای جزیره هرمز پدیده ای زمین شناسی چند میلیون ساله و یکی از بی‌نظیرترین پدیده‌های طبیعی ایران به‌شمار می‌رود که به‌واسطه درخشش خیره‌کننده شن‌های آن شهرت یافته است این درخشش حاصل وجود ذرات معدنی براق همچون میکا و آمینوسیلیکات‌هاست که طی میلیون‌ها سال در اثر فرسایش سنگ‌های آذرین و فعالیت‌های آتشفشانی پدید آمده‌اند.
ویژگی منحصربه‌فرد این خاک، وجود ترکیبات آهن و خاصیت مغناطیسی آن است که در کنار بازتاب نور خورشید، جلوه‌ای کم‌نظیر و چشم‌نواز به ساحل می‌بخشد همین ویژگی‌ها موجب شده‌اند تا این ساحل به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری جنوب کشور و خلیج فارس تبدیل شود.
با این حال، نکته حائز اهمیت آن است که خاک نقره‌ای هرمز ماهیتی غیرتجدیدپذیر دارد با توجه به خاموش بودن فعالیت‌های آتشفشانی در این منطقه، در صورت تخریب یا برداشت این خاک، امکان تجدید طبیعی آن وجود نخواهد داشت.
از این رو، هرگونه برداشت، انتقال یا تعرض به این خاک، چه قانونی و چه غیرقانونی، خطری جدی برای بقاء این جاذبه طبیعی و ارزشمند محسوب می‌شود و می‌تواند به نابودی یکی از میراث‌های ژئولوژیک ایران بینجامد.
فرهنگ‌سازی فراموش‌شده؛ نهادهای مسئول در خواب
در سراسر جزیره، حتی یک تابلو هشدار یا اطلاع‌رسانی مؤثر در مورد ارزشمندی خاک یا ممنوعیت برداشت آن وجود ندارد. نازنین ناظری، راهنمای گردشگری، می‌گوید: «گردشگران از اثر رفتار خود خبر ندارند؛ چون کسی به آن‌ها چیزی نمی‌گوید».
او نبود آموزش، بی‌برنامگی نهادهای دولتی و نبود نیروی ناظر در مناطق حساس را عامل اصلی نابودی تدریجی جاذبه‌های طبیعی می‌داند. وی می‌افزاید: نه‌تنها خاک نقره‌ای هرمز در خطر نابودی است، بلکه ماسه‌های سفید شیدور هم به علت کمپ‌های بی‌رویه در معرض تهدید قرار دارند.
محیط زیست در جزیره هرمز؛ حضوری کم‌رنگ، واکنشی عجیب!
در حالی‌که برداشت و قاچاق خاک نقره‌ای جزیره هرمز مسئله مهم این روزهاست، اداره‌کل محیط زیست استان هرمزگان تا روزها پس از وقوع این اتفاق سکوت اختیار کرد. سکوتی که بیشتر از همه، برای مردم بومی و فعالان محیط زیست سنگین و غیرقابل قبول بود.
در نهایت، این اداره با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد در صورت بازگشت خاک سرقت‌شده توسط گردشگران، آمادگی دارد آن را تحویل گرفته و به جزیره بازگرداند و حتی هزینه پستی آن را نیز تقبل می‌کند! این موضع عجیب، بیش از آنکه نشانه‌ای از مسئولیت‌پذیری باشد، به گفته بسیاری از کارشناسان، فرار از نقش واقعی دستگاهی است که مسئولیت نخست حفاظت از این میراث طبیعی را بر عهده دارد.
سؤال مهم: چرا پیشگیری نکردید؟
در حالی‌که طبق قانون، حفاظت از منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب زیست‌بوم‌ها برعهده سازمان محیط زیست است، اما در ایام پرتردد نوروز، این مسئله به گواه بومیان و کارشناسان جدی گرفته نشده است چگونه می‌توان از مردمی که از ارزش زمین‌شناسی خاک هرمز بی‌خبرند انتظار رعایت داشت، وقتی مسئولان حتی ابتدایی‌ترین ابزار اطلاع‌رسانی را فراهم نکرده‌اند؟
یکی از فعالان محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار کرد: «نقش محیط زیست فقط تحویل بسته‌های پستی نیست! وقتی خاکی هزاران ساله به آسانی در کیسه و چمدان گردشگران جای می‌گیرد، یعنی حلقه نظارت در نهادهای رسمی به طرز تأسف‌باری شکسته است.» برخی فعالان محلی می‌گویند: اگر پیش از نوروز، اطلاعیه‌ای رسمی و واضح از سوی اداره محیط زیست مبنی بر ممنوعیت برداشت خاک منتشر می‌شد و در بنادر و اسکله‌ها اطلاع‌رسانی می‌شد، می‌شد تا حد زیادی از وقوع این فاجعه جلوگیری کرد.
تذکر کتبی نماینده مجلس به وزرای کشور و میراث فرهنگی
در پی گزارش‌های متعدد درباره خروج خاک جزیره هرمز توسط برخی گردشگران و بازتاب گسترده آن در فضای مجازی و رسانه‌ها، احمد مرادی، نماینده مردم هرمزگان در مجلس شورای اسلامی، طی تذکری کتبی خطاب به وزراء کشور و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، خواستار جلوگیری از ادامه این روند شد.
مرادی با اشاره به نگرانی و نارضایتی شهروندان و هموطنان، بر لزوم حفظ طبیعت منحصر به‌فرد و ارزشمند جزیره هرمز تأکید کرد و هشدار داد که ادامه برداشت و خروج خاک از این جزیره، باعث صدمه به اکوسیستم و هویت طبیعی آن خواهد شد.
وی همچنین از دادستان بندرعباس درخواست نمود تا با افراد سودجو و خاطی در این خصوص برخورد لازم صورت پذیرد.
اشباع ظرفیت گردشگری؛ وقتی جزیره تاب تحمل ندارد
یک فعال حوزه گردشگری در گفت‌وگو با تسنیم هشدار داده است: ظرفیت گردشگری هرمز در روز، تنها 2 هزار نفر است ورود بیش از این، تعادل زیستی، منابع طبیعی و حتی اقتصاد محلی را بر هم می‌زند نوروز امسال، این ظرفیت چند برابر شد و اثرات مخرب آن از قیمت مواد غذایی گرفته تا تخریب سواحل به‌وضوح دیده شد او پیشنهاد داده است که «ظرفیت‌سنجی گردشگری» به‌عنوان یک اصل در برنامه‌ریزی لحاظ شود.
جامعه محلی؛ گرفتار در دوراهی نان و طبیعت
یکی از بومیان در گفت‌وگو با تسنیم می‌گوید: ما هم مقصریم؛ ساکت ماندیم تا خاکمان را ببرند اما اگر این خاک نباشد، دیگر گردشگری‌ای هم خواهد بود؟ این جملات تلخ نشان می‌دهد که توسعه نامتوازن گردشگری بدون برنامه، نه‌تنها طبیعت را نابود می‌کند، بلکه معیشت فردا را هم به خطر می‌اندازد.
نجات هرمز ممکن است اگر بخواهیم
کارشناسان محیط زیست و فعالان اجتماعی معتقدند که برای جلوگیری از تخریب بیشتر جزیره هرمز، نیاز به اقدامات فوری و جدی از سوی مسئولان وجود دارد. برخی از راهکارهای پیشنهادی شامل:
• اجرای محدودیت بازدید روزانه برای مناطق حساس جزیره
• استقرار نیروی ناظر دائمی در ساحل نقره‌ای و سایر نقاط خاص با حضور مشترک محیط زیست، میراث فرهنگی و گردشگری
• نصب تابلوهای هشدار و ایجاد مسیرهای کنترل‌شده برای بازدید گردشگران
• تدوین قوانین سخت‌گیرانه برای برداشت منابع طبیعی با مجازات‌های بازدارنده
• فرهنگ‌سازی گسترده از طریق رسانه‌ها، تورلیدرها، اینفلوئنسرها و آموزش بومیان
• ایجاد برنامه مدیریت پسماند مستقل برای جزیره و ایجاد زیرساخت بازیافت
وقت تصمیم‌های سخت است
هرمز زخمی است؛ زخمی از گردشگری بدون برنامه، از نهادهایی که چشم می‌بندند و از مردمی که بی‌اطلاع، به بخشی از فاجعه بدل شده‌اند اما هنوز می‌توان کاری کرد باید تصمیم گرفت، سخت و سریع، جزیره‌ای که میلیون‌ها سال زمان برده تا به این زیبایی برسد، در چند سال می‌تواند نابود شود این هشدار را جدی بگیریم؛ پیش از آنکه هرمز فقط یک نام در دفترچه خاطرات سفرها شود.
منبع تسنیم
