باشگاه خبرنگاران جوان؛ آزاده محبی - جهانبخش میرزاوند سرپرست سازمان امور عشایر ایران گفت: در راستای تحقق شعار سال زودبازده ترین و پربازده ترین سرمایه گذاری تولید در جامعه عشایر رخ می دهد چراکه هرخانواده عشایر یک واحد تولیدی، یک کانون گردشگر می تواند باشد.

به گفته وی، دست‌بافته‌های زنان عشایری تنها محصولات هنری نیستند، بلکه روایت‌گر تاریخ زیسته، هویت فرهنگی و فلسفه زندگی این جامعه‌اند. هر نقش و نگاره‌ آن‌ها برگرفته از سنت‌ها و باورهای دیرینه است.

میرزاوند با اشاره به سهم اندک ایران در بازار جهانی صنایع دستی افزود:  گردش مالی جهانی صنایع دستی حدود هزار میلیارد دلار برآورد می‌شود و کشورهایی چون آلمان با وجود صنعتی بودن سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار صادرات صنایع دستی دارند، درحالیکه به رغم ظرفیت های عظیم در این حوره سهم ایران بسیار ناچیز است. 

این مقام مسئول ادامه داد: صنایع دستی در رونق خانواده عشایر و رونق به اقتصاد بدون نفت تاثیر بسزایی دارد و از طرفی می‌تواند سرمایه گذاری برای صیانت از میراث فرهنگی کشور باشد.

وی با تاکید بر تنوع بخشی اقتصاد خانواده عشابر افزود: اقتصاد مبتنی بر دام و تک محصولی جواب نمی دهد چراکه هزینه ها و نیازها روز به روز افزایش می یابد، از این رو باید به اقتصاد معیشت جامعه عشایر تنوع بخشید.

سرپرست سازمان امور عشایر با اشاره به سابقه تاریخی صنایع دستی عشایری بیان کرد: در گذشته قبل از صنعتی شدن، تمام فرش‌ها، رواندازها و تزئینات خانه‌ها توسط زنان عشایری بافته می‌شد. حتی فرآوری مواد اولیه این صنایع مانند رنگرزی و نخ‌ریسی، بر پایه دانش بومی و سازگار با محیط زیست انجام می‌شد. امروزه این زنجیره‌ها، علاوه بر ارزش تولیدی، ظرفیت بالایی برای گردشگری و جذب مخاطب دارند.

وی ادامه داد: هر محصولی که مبتنی بر هنر و دانش بومی باشد، در دنیای مدرن بازار خاص خود را دارد. متأسفانه بسیاری از زنجیره‌های تولیدی گذشته که زمانی هم درآمدزا بودند و هم نیاز کشور را تأمین می‌کردند، امروز به دلیل غفلت، نه تنها از بین رفته‌اند بلکه به معضلات زیست‌محیطی نیز تبدیل شده‌اند.

میرزاوند صنعت نمدمالی را نمونه‌ای از این زنجیره‌ها دانست و افزود: نمد که از پشم گوسفند تولید می‌شود، در گذشته یکی از مهم‌ترین وسایل گرمایشی بود. امروزه می‌توان این محصول را به‌عنوان عایق صوتی و حرارتی در صنعت ساختمان به‌کار گرفت، حال با مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان این صنعت احیا شود، می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش ناترازی انرژی در کشور کمک کند.

این مقام مسئول تأکید کرد: سرمایه‌گذاری در زنجیره تولید نمد نه تنها منجر به احیای یک صنعت فراموش‌شده می‌شود، بلکه پتانسیل بالایی در ایجاد اشتغال، جذب گردشگر و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی دارد. متأسفانه به دلیل نبود بازار برای پشم، امروزه این محصول در دامنه‌ها رها می‌شود و به جای مزیت، به معضل تبدیل شده است.

سرپرست سازمان امور عشایر با بیان اینکه تنوع بخشی به اقتصاد عشایری راهی برای صیانت از میراث فرهنگی و مقابله با چالش های معیشتی است، افزود: با بازنگری در سیاست‌گذاری‌ها و توجه به ظرفیت‌های بالقوه جامعه عشایری، می‌توان بسیاری از چالش‌های اقتصادی و زیست‌محیطی را برطرف کرد و این جامعه را به یک قطب اثرگذار در توسعه کشور تبدیل  کرد.

سرپرست سازمان امور عشایر ایران با اشاره به ظرفیت بالای تولید دام در جامعه عشایری، این بخش را یکی از مهم‌ترین محورهای تأمین گوشت قرمز کشور دانست و گفت: اگر سرمایه‌گذاری بهینه و به‌موقع انجام شود و قوانین و مقررات دست‌وپاگیر اصلاح گردد، جامعه عشایری می‌تواند کشور را از واردات گوشت بی‌نیاز کند.

میرزاوند با بیان اینکه جامعه عشایر ظرفیت مغفول مانده در خودکفایی گوشت قرمز و توسعه پایدار است، افزود: دام عشایری بهره‌ورترین نوع دام است؛ چرا که با کمترین مصرف انرژی، نهاده و امکانات، بیشترین تولید را دارد، این دام‌ها عمده نیاز خود را از مراتع طبیعی تأمین می‌کنند و در نتیجه، محصولی سالم و در صورت رعایت الزامات، حتی ارگانیک تولید می‌شود.

وی با بیان اینکه بیش از ۲۷ نژاد گوسفند در کشور وجود دارد، افزود: دام عشایری برخلاف دام‌های صنعتی، توده‌ای از نژادهای مختلف است و همین تنوع ژنتیکی موجب مقاومت بالاتر در برابر بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی می‌شود؛ بنابراین، صیانت از دام عشایری در واقع حفاظت از یک ذخیره‌گاه ژنتیکی ملی است.

میرزاوند افزود: دامداری صنعتی در صورت آسیب، فقط یک دوره را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما اگر دام عشایر آسیب ببیند، یک زنجیره ژنتیکی چند هزار ساله از بین خواهد رفت. به همین دلیل، سرمایه‌گذاری در این حوزه نه‌تنها برای پایداری تولید گوشت قرمز، بلکه برای حفظ یک میراث ژنتیکی ضروری است.

وی با تأکید بر نقش دانش در پایداری تولید افزود: افزایش ضریب نفوذ دانش در حوزه دام عشایری می‌تواند بهره‌وری را به‌شدت افزایش دهد، برای نمونه، با جیره‌نویسی مناسب و تبدیل علوفه خام به خوراک دام، می‌توان بازده مصرف را تا ۳۰ تا ۴۰ درصد بالا برد و وابستگی کشور به واردات نهاده‌هایی، چون جو را کاهش داد.

سرپرست سازمان امور عشایر با اشاره به اهمیت تولیدات جانبی دام عشایری بیان کرد: در کنار تولید گوشت، محصولات دیگری مانند پوست، پشم، لبنیات سالم و ارگانیک نیز حاصل می‌شود.

میرزاوند از برنامه‌ریزی سازمان برای راه‌اندازی مرکز رشد حوزه عشایری در سال ۱۴۰۴ خبر داد و گفت: سرمایه‌گذاری بدون پیوند با دانش، پایداری نخواهد داشت. ما تلفیقی از دانش سنتی و بومی را با علم روز به کار می‌گیریم تا بهره‌وری را بالا ببریم.

این مقام مسئول همچنین از مغفول‌ماندن گردشگری عشایری انتقاد کرد و افزود: در دنیای پرتنش و ماشینی امروز، گردشگری عشایری می‌تواند فرصتی برای آرامش شهرنشینان و تقویت اقتصاد جامعه عشایری باشد. حفظ یک چادر عشایری ساده هم می‌تواند به یک کانون گردشگری تبدیل شود.

نقش موثر برپایی نوروزگاه‌های عشایری در کاهش تصادفات جاده‌ای

وی با بیان اینکه بیش از ۸ هزار گونه گیاه دارویی در مراتع ایران رشد می‌کنند که عمدتاً در اختیار عشایر هستند، افزود: برنامه ما، آموزش بهره‌برداری پایدار از این منابع، فرآوری آنها و ایجاد بازارچه‌های دائمی برای عرضه محصولات تولیدی مانند لبنیات، صنایع دستی و گیاهان دارویی است. این برنامه‌ها در قالب احکام برنامه هفتم پیگیری خواهد شد.

میرزاوند با اشاره به پیشینه تاریخی و فرهنگی جامعه عشایری گفت: شیوه زیست عشایری برای ما تنها یک سبک زندگی نیست، بلکه میراثی معنوی و عامل هویت‌بخش است. این جامعه از اقوام و ایلات مختلف با زبان، گویش، هنر، آیین و سبک زندگی منحصر‌به‌فرد خود تشکیل شده‌اند.

وی با بیان اینکه تنوع اقلیمی کشور نقش مهمی در تنوع زندگی عشایری ایفا کرده است، افزود: از نوع سرپناه و لباس گرفته تا آداب و رسوم و شیوه معیشت، همگی ریشه در تاریخ اقوام و جغرافیای محل زندگی آنها دارد. جامعه عشایری کشور در سراسر استان‌ها حضور دارند و نقشی اثربخش در اقتصاد و فرهنگ محلی ایفا می‌کنند.

میرزاوند به ویژگی کوچ‌نشینی عشایر اشاره کرد و گفت: زندگی عشایری مبتنی بر کوچ فصلی است؛ به‌گونه‌ای که در زمستان به مناطق گرمسیری و در تابستان به مناطق ییلاقی کوچ می‌کنند. این جابه‌جایی نه‌تنها بهره‌برداری بهینه از عرصه‌های طبیعی در طول مسیر را ممکن می‌سازد، بلکه فرهنگ، هنر، سرپناه و دستبافته‌های آنان نیز برگرفته از اقلیم و جغرافیای زیستی‌شان است.

سرپرست سازمان امور عشایر با اشاره به گستره حضور عشایر در جغرافیای ایران بیان کرد: جامعه عشایری به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از حدود ۷۰ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور بهره‌برداری می‌کند و روزانه این وسعت توسط عشایر رصد می‌شود. این حضور یک فرصت راهبردی در صیانت از تمامیت ارضی و تقویت امنیت ملی به شمار می‌آید.

وی ادامه داد: با توجه به بالای تصادفات جاده‌ای در فاصله ۳۰ کیلومتری شهر‌ها و روستاها، نوروزگاه‌های عشایری در کاهش این تصادفات و معرفی فرهنگ و ظرفیت‌های جامعه عشایری نقش موثری دارد. طبق گزارش‌های پلیس راهور، حدود ۶۰ درصد تصادفات در ۳۰ کیلومتری شهر‌ها و آبادی‌ها رخ می‌دهد. سازمان امور عشایر با عضویت در ستاد خدمات سفر، چند سالی است که با برپایی نوروزگاه‌ها در همین نقاط حادثه‌خیز، توانسته است هم فضایی برای استراحت و رفع خستگی مسافران فراهم کند و هم بستری برای آشنایی آنها با جامعه عشایری ایجاد کند.

به گفته این مقام مسئول، در این نوروزگاه‌ها، نسل جوان و خانواده‌ها از نزدیک با شیوه زیست عشایری، محصولات تولیدی، صنایع دستی و دست‌بافته‌های چشم‌نواز زنان عشایر آشنا می‌شوند. این پایگاه‌ها فقط محل درنگ نیستند، بلکه مراکزی برای معرفی پتانسیل‌های فرهنگی، گردشگری و تولیدی جامعه عشایری هستند.

میرزاوند ادامه داد: بر اساس ارزیابی‌های پلیس راهور، برپایی نوروزگاه‌ها در مسیر‌های پرتردد، باعث کاهش سرعت، استراحت به‌موقع مسافران و در نتیجه کاهش آمار تصادفات شده است.

۲۵ درصد از جامعه عشایر از پنل‌های خورشیدی بهره‌مند هستند
وی با اشاره به برنامه دولت برای اختصاص پنل‌های خورشیدی به عشایر بیان کرد: در گذشته مردم برای تامین روشنایی از آتش و سپس چراغ‌های نفتی استفاده می‌کردند و امروزه نیز در شهر‌ها و روستا‌ها از برق بهره‌مند هستنداما جامعه عشایری همچنان از نعمت روشنایی به شکل کامل برخوردار نیست.

وی با اشاره به اهمیت انرژی‌های پاک افزود: استفاده از پنل‌های خورشیدی نه تنها در راستای صیانت از محیط‌ زیست است، بلکه یک فرصت مناسب برای بهره‌مندی عشایر از روشنایی بدون نیاز به زیرساخت‌های سنگین به شمار می‌رود. طبق قانون، وزارت نیرو موظف به تأمین انرژی خورشیدی برای عشایر شده و سازمان امور عشایر نیز به عنوان نهاد تنظیم‌گر، نیازهای این جامعه را شناسایی و پیگیری می‌کند.

به گفته میرزاوند،با وجود محدودیت منابع و تحریم‌های بین‌المللی، که تأمین پنل‌های خورشیدی وارداتی را با مشکل مواجه کرده، تلاش‌هایی از سوی همکاران ما و شرکت‌های داخلی برای توسعه این فناوری در حال انجام است.

سرپرست سازمان امور عشایر ادامه داد: در حال حاضر تنها حدود 25 درصد از جامعه عشایری از پنل‌های خورشیدی بهره‌مند شده‌اند، اما امیدواریم با گسترش تولید داخلی، روزی شاهد خودکفایی کامل در این حوزه باشیم.

وی اظهار امیدواری کرد که عشایر نه تنها از انرژی خورشیدی برای روشنایی استفاده کنند، بلکه با توسعه نیروگاه‌های کوچک خورشیدی، برق تولیدی خود را به شبکه سراسری بفروشند و به رونق اقتصادی این جامعه کمک شود.

میرزاوند با بیان اینکه تأمین آب شرب یک وظیفه حاکمیتی است، گفت: سازمان امور عشایر به عنوان نهاد تسهیل‌گر زندگی عشایری، وظیفه دارد نسبت به تأمین آب پایدار برای این قشر اقدام کند.

وی افزود: در مناطقی که منابع آب وجود دارد، از وزارت نیرو برای تأمین آب تخصیص می‌گیریم، و در مناطقی که نیاز به حفر چاه است، اقدامات لازم انجام می‌شود. در مناطقی نیز که امکان بهره‌برداری از منابع محلی وجود ندارد، آب به صورت سیار و با تانکر در اختیار عشایر قرار می‌گیرد.

میرزاوند ادامه داد: یکی از اقدامات موفق همکاران ما در استان‌ها، تأمین منابع آب سبک و قابل حمل برای هر خانواده عشایری و پر کردن دوره‌ای آن‌ها برای استفاده شخصی و همچنین تأمین آب شرب دام‌ها بوده است. در سال گذشته، نزدیک به ۸ میلیون متر مکعب آب از سوی عوامل استانی توزیع شد و بر اساس توافق با سازمان برنامه و بودجه، مجوز تأمین سالانه ۱۲ میلیون متر مکعب آب اخذ شده است.

به گفته وی،در سال ۱۴۰۴ سرمایه‌گذاری گسترده‌تری در حوزه تأمین آب خواهیم داشت. علاوه بر استخراج آب از چاه‌ها، موضوع استحصال آب نیز در دستور کار قرار دارد. در مناطقی که ظرفیت مناسبی دارند، با استفاده از روش‌هایی مانند ایجاد سطوح صیقلی، آبگیرها، بهسازی آب‌انبارها، هوتک‌ها، بندسارها، آب‌بندان‌ها و مخازن برف‌آب، نسبت به جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب اقدام خواهیم کرد. این روش‌ها برگرفته از دانش بومی مناطق مختلف کشور است که در گذشته نیز مورد استفاده عشایر قرار می‌گرفت.

میرزاوند افزود: در دیدار با مسئولان استانی، از جمله نماینده مردم در مجلس، فرماندار حاجی‌آباد و معاون استاندار، پیشنهاد سازمان امور عشایر مبنی بر تخصیص آب از خطوط انتقال آب از دریا به فلات مرکزی ایران برای تأمین آب عشایر، مورد استقبال مسئولان قرار گرفت. این خطوط از مراتع عبور می‌کنند و با ایجاد ایستگاه‌های پمپاژ می‌توان بخشی از آب مورد نیاز عشایر را تأمین کرد.

وی گفت: این اقدامات نشان‌دهنده اراده جدی دولت چهاردهم در تأمین نیازهای اولیه جامعه عشایری، به‌ویژه آب شرب پایدار، و حمایت از سبک زندگی آنان است.