صنایع دستی محصول شکوفایی روح صنعتگر است، حاصل ذوقی سرشار که از حس خلاقیت و شور زندگی مایه می‌گیرد و به اعجاز نبوغ و مهارت استاد صنعت‌کار به شیء بی‌جان زندگی می‌بخشد و از آن اثری می‌آفریند که مایه اعجاب و تحسین هر بیننده بیداردلی است.

هر کدام از صنایع دستی بروجرد از ورشوسازی و قلم کاری‌های حک شده بر پیکر آن، حرمی بافی و دنیای پر از رنگ در هم تنیده اش و یا صنایع دستی چوبی آن هر کدام تاریخ و گذشته‌ای در دل خود دارند که به بلندای تاریخ این دیار بوده‌اند و به شکوفایی و اوج رسیده‌اند و اینک میراثی زنده از تاریخ هستند.

صدای مکرر فرود آمدن چکش که در فضای بازار طنین‌انداز می‌شود، موسیقی دلنوازی است که از آفرینشی دوباره خبر می‌دهد و باز گفت این شعر شگرف حافظ است که قلندران محبت به نیم‌جو نخرند/ قبای اطلس آن کس که از هنر عاری‌ست.

استاد صنعت‌کار با دستان توانایی که از هر انگشت آن هزار هنر می‌بارد هر بار طرحی نو در می‌اندازد و اثری بدیع می‌آفریند، لطافت و ظرافت این کردار خلاقانه در همه صنایع دستی مشهود است و در شاخه‌هایی از آن که نوبت به کار با چوب و نقش زدن بر آن یا اشیای دیگر می‌رسد اوج می‌گیرد و اسباب اوج گرفتن جان رهیده از روزمرگی را فراهم می‌کند.

نقش‌هایی چشم‌نواز و هوش ربا که دل را به ضیافت آفتاب می‌برند و خاطره سال‌های برف و بنفشه را به یاد می‌آورند، سال‌هایی که در غیاب تکنولوژی و سرعت سرسام آور ناشی از آن زندگی رنگ و بوی دیگری داشت و زیست سنتی ما که در ساحت هنر سرچشمه نبوغ و خاکساری بود به ورطه تکلف و توهم نغلتیده بود، آن نقش‌های شگفت مرغ خیال ما را به کرانه‌های کهن می‌برد، به قول استاد شفیعی کدکنی تا کجا می‌برد این نقش به دیوار مرا / تا بدآنجا که فرو می‌ماند چشم از دیدن و لب نیز زگفتار مرا..

صنایع دستی را پاس باید داشت و در جهت رونق و توسعه آنها مجدانه بکوشیم و کوشندگان این عرصه به خصوص استادان صنعت‌کار را با رفع موانع و برآورد نیاز‌ها ارج نهاد، چرا که نقش آنان در تحکیم و تقویت هویت ملی و آیینی انکارناپذیر و بی‌بدیل است.

به گفته مسئولان و فعالان این حوزه بروجرد یکی از با استعدادترین شهر‌ها در زمینه صنایع دستی است به طوری که تا کنون بیش از ۶۰ رشته مرتبط با صنایع دستی در این شهر شناسایی شده است ، اما با توجه به اینکه بروجرد در سال ۹۸ به عنوان شهر ملی ورشو ثبت شده عمده تمرکز بر روی ورشوسازی و قلم زنی است تا بتوان نماد‌های این هنر و صنعت را در بروجرد نمایان کرد.

علاوه بر ورشو و قلم زنی که وابسته به فلز ورشو است، مسگری، جاجیم بافی، گلیم بافی، صابون پزی، گیوه دوزی، ماشته بافی و چاقوسازی از پرآوازه‌ترین تولیدات محلی بروجرد است که در گذشته از رونق خاصی برخوردار بوده‌اند.

این حرفه‌ها در گذشته به حدی شهرت داشته‌اند که هم اکنون در بازار قدیمی شهرستان راسته، بازارچه‌ها و کوچه‌هایی به نام این مشاغل وجود دارد.

در خصوص مسگری می‌توان یادآور شد که "راسته مسگرهاˈ در بازار قدیمی بروجرد به نوعی شهرت این پیشه را در ذهن تداعی می‌کند و ظروف مسی در سال‌های اخیر محبوبیت خود را دوباره به دست آورده‌اند و علاوه بر کاربرد‌های زینتی به عنوان یکی از ظروف اصلی آشپزخانه مورد توجه قرار دارد.

گرایش به سمت صنایع دست بافت مانند قلاب بافی، جاجیم، قالی و ماشته بافی از دیگر صنایع دستی مورد استقبال در شهرستان بروجرد به خصوص بانوان است.

فعالیت ۸۰ صنعتگر ورشوسازی در بروجرد

در زمینه صنایع دستی مرتبط با ورشوسازی، رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد با اشاره به اینکه این شهرستان در سال ۹۸ به عنوان شهر ملی ورشو ثبت شد، گفت: ۸۰ صنعتگر این حوزه در شهرستان اکنون در حال فعالیت هستند، بروجرد یکی از با استعدادترین شهر‌های کشور در زمینه صنایع دستی است که از این بین، ورشوسازی و قلم‌زنی روی این فلز به عنوان یکی از شاخص‌ترین صنایع دستی از قدمتی تاریخی برخوردار است.

مهدی گودرزی با اشاره به اینکه ۲ خانه صنایع دستی در بروجرد فعال است، افزود: از جمله خانه‌های صنایع دستی فعال در بروجرد خانه ورشو است که در آن علاوه بر تولید محصولات مختلف ورشو، کلاس‌های آموزشی ورشوسازی و قلم زنی روی ورشو در آن برگزار می‌شود.

وی یادآور شد: خانه ورشو در سه طبقه و ۹ اتاق با هدف برگزاری کارگاه‌های تولید و ساخت، آموزش و بخش نمایشگاه تولیدات ورشو تکمیل و تجهیز شده و رشته‌های مرتبط با ورشوسازی، قلم زنی، قفل سازی سنتی و مشبک فلز فعال است و آموزش این رشته نیز به صورت منسجم به علاقه‌مندان این رشته‌ها ارائه می‌شود.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد تاکید کرد: هنر ورشوسازی که از گذشته‌های دور در شهرستان بروجرد از رونق خاصی برخوردار بوده تلفیقی از ذوق و سلیقه هنرمندان قلم‌زن این دیار بر روی ورقه‌هایی از جنس ورشو است.

گودرزی بیان کرد: یکی دیگر از خانه‌های صنایع دستی بروجرد خانه چوب است، این خانه در ساختمانی به مساحت ۳۰۰ متر و در۲ طبقه بنا شده که در آن رشته‌های مرتبط با صنعت چوب شامل گره سازی، قواره بری، معرق، مشبک چوب، خراطی و مروار بافی علاوه بر برپایی کارگاه‌های تولید و ساخت این رشته آموزش نیز داده می‌شود.

وی با بیان اینکه این شهرستان دارای تنوع بالایی در حوزه صنایع دستی است، اظهار کرد: ۲۹۲ رشته صنایع دستی تحت پوشش میراث فرهنگی قرار دارد که ۳۹ رشته آن بومی بروجرد است و هم اکنون حدود ۷۰۰ هنرمند و صنعتگر فعال در رشته‌های مختلف صنایع دستی فعالیت دارند.

رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد با اشاره به برگزاری پنجمین نشست میز تخصصی ورشو سازی در شهرستان گفت: پیش برد پرونده ثبت جهانی شهر بروجرد به عنوان شهر جهانی ورشوسازی از جمله مهترین موضوع این نشست تخصصی بود که در ماه‌های گذشته برگزار شد، استخراج مشخصات ورق ورشو مورد نیاز هنر ورشو سازی، آنالیز ورق ورشو توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و ارائه طرح توجیهی تولید ورق ورشو با همکاری سازمان‌های مردم نهاد ورشوسازی از دیگر موضوعاتی بود که در نشست میزتخصصی ورشو سازی بروجرد به آن پرداخته شد.

گودرزی اضافه کرد: هنر ورشوسازی، قلم زنی و گره چینی و قواره بری چوب صنایع دستی شاخص در بروجرد است که معرفی هر چه بیشتر این صنایع به احیای ظرفیت‌های گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کمک موثری خواهد کرد.

وی در خصوص قلم زنی یادآور شد: قلم زنی بر روی ورشو از دیگر هنر‌های مرتبط با ورشو در بروجرد است که همواره از سوی مردم مورد توجه قرار دارد، به طوری که هنرمندان زیادی به سمت قلم زنی رفته‌اند و آثار زیبایی در این رشته خلق شده است.

حرمی بافی و احیای آن در صنایع دستی بروجرد

حرمی از پرفروش‌ترین صنایع دستی بروجرد محسوب می‌شود، این بافته هنری توسط ماشته باف به کمک پارچه بافی دو وردی بافته می‌شود، حرمی در گذشته با استفاده از پشم تولید می‌شده، اما امروزه در ساختار آن از پنبه استفاده می‌شود، تا لطافت و سبکی آن افزایش یابد.

نقشه‌های استفاده شده در حرمی‌های بومی معمولا گل، پروانه، شانه و خطوط موازی است در گذشته حرمی به عنوان بقچه و زیرانداز در حمام به کار گرفته می‌شد، اما اکنون بیشتر جنبه زینتی دارد و استفاده از آن رنگ و بویی تازه به خانه می‌بخشد.

اگر بخواهیم حرمی و ماشته را قیاس کنیم، بافت حرمی متراکم‌تر و دارای تنوع رنگی بیشتری است، ۲ رنگ اصلی که بیشتر در بافت حرمی استفاده می‌شود سرمه‌ای و قرمزلاکی است.

در بروجرد به گفته عطاء حسن پور مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان، هنر حرمی بافی در بروجرد در حالی که از سال‌های قبل به فراموشی سپرده شده بود با کمک فعالان این حوزه در سال گذشته احیاء شد.

کارشناس میراث فرهنگی در خصوص این رشته از صنایع دستی می‌گوید: حرمی یکی از دست بافته‌های سنتی بروجرد محسوب می‌شود که این روز‌ها زینت بخش خانه‌هایی که دل در گرو آیین و سنت کهن ایرانی دارند، است.

کامران حسینی افزود: حرمی بافی یکی از دست‌بافته‌های بروجرد است که در سال ۱۳۹۲ موفق به دریافت نشان ملی مرغوبیت کالای صنایع دستی شد، مهارت بافت این هنر سنتی در سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی ناملموس به ثبت رسید.

وی اظهار کرد: این بافته ارزشمند به وسیله دار پارچه بافی ۲ وردی بافته می‌شود، نمونه‌های قدیمی آن به صورت کامل از تار و پود پشمی و نمونه‌های امروزی با تار پنبه‌ای و گاهی اکرلیک بافته می‌شود، معمولا ابعاد حرمی به طول ۱۴۰ سانتی‌متر و عرض یک متر و یا عرض ۶۰ سانتی‌متر است.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی بیان کرد: نقوش آن بیشتر ذهنی و براساس سلیقه بافنده است، رنگ‌های مورد استفاده در این دست بافته در گذشته بیشتر شامل رنگ‌های قرمز لاکی و سورمه‌ای بود، اما امروزه نقوش و رنگ‌های مورد استفاده در این دست بافته دارای تنوع بسیاری است

حسینی اضافه کرد: در گذشته از حرمی به عنوان بقچه حمام، زیرانداز و سجاده استفاده می‌شد، اما اکنون با رواج زندگی مدرن و به اصطلاح، ماشینی جایگاه کاربردی خود را از دست داده و جنبه تزیینی پیدا کرده است، امروزه از حرمی به عنوان رومیزی، رومبلی و دیوارکوب استفاده می‌شود.

صنایع دستی چوبی و مصرف سالانه ۲ تن چوب

به گفته کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد از ظرفیت‌های خوبی در زمینه صنایع دستی چوبی برخوردار است حدود ۱۵۰ صنعت‌کار این حوزه در شهرستان فعال هستند و سالانه میزان ۲ تن چوب در انواع مختلف در صنایع دستی چوبی در بروجرد مصرف می‌شود.

حسینی ادامه داد: بروجرد در زمینه صنایع دستی چوبی از گذشته تا کنون بسیار فعال بوده و هنرمندان زیادی نیز در این بخش فعالیت داشته‌اند از جمله صنایع چوبی که توسط این هنرمندان ساخته شده می‌توان به ساخت صندلی‌های چوبی، تخت‌های تاشو، ارسی‌ها (ارسی نوعی در و پنجره چوبی مشبکی است که در هرشبکه آن شیشه کوچک رنگی وجود دارد)، تزیینات چوبی، در‌های چوبی قدیمی و خراطی‌های چوبی همانند نرده‌ها اشاره کرد که در خانه‌های تاریخی و مساجد مورد استفاده قرار می‌گرفت.

فعالیت ۴۰ حرفه سنتی در بروجرد

کارشناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با بیان اینکه بروجرد دارای تنوع بالایی در صنایع دستی است، بیان کرد: بروجرد یکی از با استعدادترین شهر‌های کشور در زمینه صنایع دستی است که معرفی هر چه بیشتر آنها به احیای ظرفیت‌های گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان و رونق گردشگری بروجرد کمک موثری خواهد کرد.

حجت اله یارمحمدی با اشاره به اینکه بیش از ۴۰ حرفه سنتی در بروجرد وجود دارد، بیان کرد: در بررسی‌های تکمیلی۶۳ رشته مرتبط با صنایع دستی که از گذشته تا کنون در شهرستان بروجرد وجود داشته شناسایی شده که از این بین حدود ۳۵ درصد همچنان فعال است.

وی افزود: اوج هنر کار با فلز صنعت ورشوسازی است، در سال‌های اخیر بروجرد به عنوان شهر ملی ورشو معرفی شده که این اقدام در نتیجه کار‌های پژوهشی و تلاش‌هایی که توسط معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی لرستان و با دعوت از کارشناسان وزارت مربوطه صورت گرفت.

صنایع‌دستی بخشی از میراث فرهنگی زنده هر شهر و دیار است که هویت فرهنگی مردمان آن منطقه را زنده نگه می‌دارد و می‌تواند پلی میان نسل‌های گذشته و آینده باشد، فراهم کردن امکاناتی برای دیده‌شدن این هنرها، یک ضرورت است که با توسعه گردشگری و ایجاد جذابیت برای گردشگران می‌توان نقش موثری در رونق سفره‌های محلی و توسعه اشتغال هر منطقه داشت.

منبع: ایرنا