فرش قم؛ نماد ملی در سایه بی‌توجهی
فرش قم با نقوش زیبا، رنگ‌های طبیعی و نخ‌های ابریشمی، به‌عنوان یکی از جواهرات هنر ایرانی شناخته می‌شود. اما متأسفانه در سال‌های اخیر، این صنعت با چالش‌های فراوانی رو‌به‌رو بوده است که از عدم توجه کافی به پتانسیل‌های آن ناشی می‌شود. اگر این بی‌توجهی‌ها ادامه یابد، ممکن است فرش قم به‌عنوان یک میراث ملی به تدریج از یاد برود.
باشگاه خبرنگاران جوان؛ خدیجه احمدی ـ فرش دستباف قم، یکی از برجسته‌ترین نماد‌های فرهنگ و هنر کشور ما، همواره به‌عنوان سفیری از تمدن و خلاقیت ایرانی در سراسر جهان شناخته می‌شود.
این محصول نه‌تنها یک کالای اقتصادی، بلکه یک میراث فرهنگی است که نسل به نسل منتقل شده و با اصالت و شکوه خود، چشم‌ها را خیره کرده است.
در میان انواع فرش‌های ایرانی، فرش دستباف قم جایگاه ویژه‌ای دارد و به دلیل کیفیت بالا و طراحی منحصر‌به‌فرد، به یکی از گنجینه‌های ارزشمند هنر ایرانی تبدیل شده است.
استان قم به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم تولید فرش دستباف در ایران، با تولید فرش‌های تمام ابریشم شهرت جهانی یافته است. این فرش‌ها به دلیل طراحی‌های ظریف، رنگ‌های اصیل و کیفیت بی‌نظیرشان، در بازارهای بین‌المللی مورد استقبال قرار می‌گیرند.
طبق آمار، سالانه حدود ۵۰ میلیون دلار فرش از ایران صادر می‌شود که ۲۰ درصد از این میزان متعلق به فرش‌های تولیدشده در قم است. این آمار جایگاه ممتاز این استان را در صنعت فرش ایران و جهان نشان می‌دهد.
فرش دستباف قم با اشتغال‌زایی برای حدود ۴۰ هزار نفر، یکی از مهم‌ترین صنایع این استان محسوب می‌شود. بسیاری از خانواده‌ها در قم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق این صنعت امرار معاش می‌کنند. با این حال، این صنعت با وجود پتانسیل‌های بسیار، با مشکلاتی مواجه است که باعث شده ظرفیت کامل آن به‌کار گرفته نشود.
بیشتر بخوانید
چالش‌های فراروی صنعت فرش قم/ چرا حمایت کافی وجود ندارد؟
فعالان حوزه فرش دستباف در قم با چالش‌های متعددی رو‌به‌رو هستند که رفع آنها نیازمند سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌های جدی است. از جمله مهم‌ترین این دغدغه‌ها می‌توان به رفع تعهدات ارزی، بیمه بافندگان و توسعه صادرات اشاره کرد. صادرکنندگان فرش دستباف با قوانین سخت‌گیرانه و پیچیده تعهدات ارزی مواجه هستند که انگیزه صادرات را کاهش داده و روند آن را دشوار کرده است.
از سوی دیگر، بسیاری از بافندگان که نقش اساسی در تولید فرش دارند، از خدمات بیمه‌ای برخوردار نیستند. آیا شایسته است هنرمندانی که سال‌ها از عمر خود را به خلق این آثار نفیس اختصاص می‌دهند، از حداقل حمایت‌های رفاهی محروم باشند؟ این عدم امنیت شغلی، نه تنها انگیزه تولید را کاهش داده، بلکه نسل جوان را از ورود به این حوزه باز داشته است.
همچنین، با وجود شهرت جهانی فرش قم، ضعف در بازاریابی بین‌المللی و رقابت با تولیدکنندگان کشور‌های دیگر مانند هند و چین، صادرات این فرش‌ها را با محدودیت‌هایی رو‌به‌رو کرده است. آیا نباید با برنامه‌ریزی و تبلیغات مؤثرتر، جایگاه فرش قم را در بازارهای جهانی تقویت کرد؟ این پرسش‌ها نشان‌دهنده کمبود‌هایی در مدیریت و سیاست‌گذاری این حوزه است.
مشکلات بازار فروش داخلی: چرا تقاضا کاهش یافته است؟
بازار فروش فرش دستباف قم نیز با مشکلاتی مواجه است. کاهش قدرت خرید داخلی، تغییر سلایق مشتریان و نبود تبلیغات مناسب در بازارهای خارجی، باعث کاهش تقاضا شده است.
از سوی دیگر، حضور کالا‌های جایگزین با قیمت‌های پایین‌تر، تهدیدی جدی برای این صنعت به شمار می‌رود. چرا دولت و نهادهای مربوطه در این زمینه ورود مؤثرتری نداشته‌اند؟ چرا برای آگاهی‌بخشی به مردم و ترویج فرهنگ خرید کالای ایرانی تلاش کافی صورت نمی‌گیرد؟
نقاط قوت فرش قم؛ آیا از ظرفیت‌ها بهره‌برداری شده است؟
با این حال، فرش قم همچنان از نقاط قوت بسیاری برخوردار است که می‌تواند به‌عنوان مزیت رقابتی در بازارهای داخلی و بین‌المللی عمل کند.
استفاده از نخ‌های تمام ابریشم و رنگ‌های طبیعی، این فرش را به محصولی ممتاز تبدیل کرده است. همچنین، نقش‌ونگار‌های منحصر‌به‌فرد آن نشان‌دهنده اصالت و خلاقیت هنرمندان قمی است. اما این سؤال باقی است که آیا تمامی ظرفیت‌های این مزیت‌ها به‌طور مؤثر به‌کار گرفته شده‌اند؟ یا هنوز بخش بزرگی از این پتانسیل‌ها بلااستفاده مانده است؟
پیشنهاداتی برای برون‌رفت از بحران
برای بهبود وضعیت صنعت فرش دستباف قم و بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های آن، اقداماتی نظیر کاهش قوانین پیچیده مربوط به تعهدات ارزی و ارائه تسهیلات به صادرکنندگان، ایجاد زیرساخت‌های بیمه‌ای مناسب برای بافندگان به منظور افزایش امنیت شغلی و انگیزه تولید، استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال، نمایشگاه‌های بین‌المللی و تبلیغات هدفمند برای جذب مشتریان جدید و سرمایه‌گذاری در آموزش و طراحی‌های نوین برای افزایش جذابیت فرش قم در میان نسل جوان می‌تواند مؤثر باشد.
فرش دستباف قم، نه‌تنها نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی است، بلکه یک صنعت اقتصادی با ظرفیت بالاست که می‌تواند سهم مهمی در اقتصاد کشور داشته باشد.
رفع چالش‌های موجود و حمایت از فعالان این حوزه، آینده‌ای روشن‌تر برای این میراث ارزشمند رقم خواهد زد. فرش قم، همچون گره‌های پیچیده‌اش، روایتگر تاریخ، فرهنگ و هنر ایران است و توجه بیشتر به آن، سرمایه‌گذاری در اصالت و هویت ملی خواهد بود.
در نهایت، صنعت فرش دستباف قم با داشتن پتانسیل‌های عظیم در حوزه‌های مختلف، می‌تواند به یکی از ارکان مهم اقتصاد ملی تبدیل شود، به شرطی که چالش‌های موجود به‌طور مؤثر مدیریت و حل شوند. رفع مشکلات ارزی، تأمین خدمات بیمه‌ای برای بافندگان و گسترش بازارهای داخلی و بین‌المللی، از جمله اقداماتی است که باید در اولویت قرار گیرد.
حمایت از این صنعت به‌عنوان یک میراث فرهنگی و اقتصادی نه‌تنها باعث رونق تولید و اشتغال‌زایی بیشتر می‌شود، بلکه به‌عنوان یک نماد از هنر اصیل ایرانی در عرصه جهانی می‌تواند جایگاه کشور را تقویت کند.
با ایجاد هماهنگی میان دولت، نهادهای مرتبط و فعالان این صنعت، فرش دستباف قم می‌تواند به‌عنوان یک صنعت پیشرو در بازار جهانی شناخته شود و به حفظ و توسعه میراث فرهنگی ایران کمک کند.
