در حالی که صاحبنظران در هفته‌های اخیر هشدار‌های جدی در خصوص آسیب‌های چند بُعدی کشت دوم برنج که بسیار فراگیر دامن کشاورز و شهروندان را خواهد گرفت صادر کردند، اما کشاورزان بابلی امسال بیش از سه هزار و ۳۰۰ هزار هکتار بیشتر از سال گذشته اراضی خود را زیر کشت دوم برنج بردند و افزون بر نیمی از اراضی شالیزاری این شهرستان برابر با ۲۶ هزار و ۸۲۰ هکتار امسال زیر کشت دوم برنج رفته است.

همزمان با برداشت کشت اول برنج صاحبنظران در سراسر استان سعی کردند که کشاورزان را قانع کنند که زمین شالیزاری خود را زیر کشت دوم برنج نبرند.

صاحبنظران که این امر را تهدیدی برای سفره‌های زیر زمینی آب، نابودی مواد آلی خاک و میکروب‌های مفید و موجود زنده در خاک به هراه هدر رفت انرژی برشمردند و استمرار این رویه را خنجری بر پیکر زخمی محیط زیست این خطه از شمال کشور برشمردند.

صاحبنظران به خاطر آسیب جدی به آب‌های سفره‌های زیرزمینی و احتمال خطر فرونشست چاه‌های کشاورزی و اراضی مازندران، خواستار توقف کشت دوم برنج و به جای آن کشت پاییزه که انواع سبزیجات و صیفی جات را برای کاشت پیشنهاد دادند، که این کار درآمد بیشتری نسبت به کشت دوم برنج خواهد داشت.

کارشناسان چالش‌های کشت دوم برنج را چند بعدی اعلام کردند که تخریب مواد آلی خاک و میکروب‌های مفید و موجود زنده در خاک و استفاده بیش از اندازه انواع سموم برای مبارزه با طغیان پیاپی کرم‌های ساقه خوار بعد از کشت اول، از جمله معضل جدی کشت دوم برنج نام بردند که در زمین‌های شالیزاری جولان می‌دهند.

در یک ماه گذشته بسیاری از مدیران، دهیارن و اعضای شورای اسلامی روستا‌های شهرستان بابل سعی کردند با روشنگری در خصوص آسیب‌های جدی کشت دوم برنج کشاورزان را به این باور برسانند که کشت دوم نه تنها سودی برای آنها نخواهد داشت بلکه هدر رفت سرمایه و تخریب محیط زیست را به همراه خواهد داشت.

با وجود بیان همه این هشدار‌های علمی و کارشناسی بیش از نیمی از اراضی شالیزاری شهرستان بابل دوباره زیر کشت این محصول رفت که صاحبنظران این سطح زیر کشت را تحت هیچ شرایطی قبول ندارند.

شالیکاران بابلی مشکلات اقتصادی را مهمترین عامل کشت دوم برنج اعلام می‌کنند و با علم به این موضوع که این کشت آورده کلانی برای آنها نخواهد داشت، اما به کمترین‌ها اکتفا می‌کنند.

برنجکاری یکی از مهم‌ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون ۶۰۰ هزارتن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.

شهرستان بابل دارای ۴۶ هزار و ۵۸۰ هکتار اراضی شالیزاری است که از این مقدار ۲۴ هزار و ۸۲۰ هکتار آن زیر کشت دوم برنج رفت؛ که این آمار برای سال گذشته ۲۱ هزار و ۴۵۰ هکتار بوده است.

تداوم روشنگری

مدیر جهاد کشاورزی بابل گفت: همه تلاش‌ها بر این است تا با استفاده از ظرفیت‌های مختلف رسانه‌ای و تبلیغی هشدار‌ها در خصوص آسیب‌های کشت دوم برنج برای کشاورزان روشنگری شود.

محسن آهنگری افزود: برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی برای کشت دوم برنج ممنوع است و آب منطقه‌ای با افراد متخلف در این زمینه برخورد خواهد کرد.

او با بیان این که کشت دوم برنج و برداشت آب‌های زیرزمینی خسارت‌های زیادی برای خاک شالیزار به همراه خواهد داشت، گفت: فرونشست زمین، شوری آب چاه‌ها و پایین رفتن سطح آب از جمله این آسیب‌ها است.

او افزود: نیمی از اراضی کشاورزی بابل برابر با ۲۴ هزار و ۸۲۰ هکتار در سال جاری در این شهرستان زیر کشت دوم برنج رفت.

آهنگری گفت: این میزان از اراضی که زیر کشت دوم برنج رفت از آب‌های جاری و آب بندان‌ها استفاده می‌کنند و تحت هیچ شرایطی نباید از آب چاه برای کشت دوم برنج استفاده کنند.

مدیر جهاد کشاورزی بابل با بیان این که آهکی شدن خاک‌های تحت کشت به دلیل انتقال آب‌های آهکی اعماق زمین به سطح خاک شالیزار یکی از آسیب‌های مهم کشت دوم برنج است، افزود: تخریب ساختمان خاک و باتلاقی شدن زمین به دلیل شخم و شیار متعدد، تخریب بافت خاک به دلیل کاهش درصد مواد آلی دیگر آسیب‌های کشت دوم برنج است.

آهنگری گفت: آلودگی هوا به دلیل آتش زدن کاه و کلش، آلودگی خاک و آب به دلیل سمپاشی‌های متعدد برای کنترل آفت ساقه خوار، ریسک سرمازدگی پاییزه و خسارت اقتصادی کشاورزان زحمتکش، استهلاک زودهنگام چاه‌های کشاورزی به دلیل فشار مضاعف در برداشت آب، فشار مضاعف بر شبکه برق استان و کشور به دلیل روشن شدن موتور پمپ‌های برقی و مصرف بالای سوخت‌های فسیلی و آلودگی هوای ناشی از آن برای موتور‌های های فاقد از دیگر آسیب‌های کشت دوم برنج است.

مدیر جهاد کشاورزی بابل افزود: بدون تردید کشت جایگزین همانند گیاهان دارویی، کاشت انواع علوفه‌ها و سبزیجات بهترین سودآوری را برای کشاورزان خواهد داشت.

او گفت: تمام تلاش‌ها بر آن است که به روشنگری‌ها برای کاهش کشت دوم برنج ادامه دهیم تا در سال‌های پیش رو این فرایند کاهشی شود.

کاهش میلیونی آب‌های زیر زمینی

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران گفت: حجم آب‌های زیرزمینی مازندران در پایان تیر امسال نسبت به مدت مشابه دوره درازمدت (سه دهه پیش) ۱۶۶ میلیون متر مکعب کاهش یافت.

فرهاد خلردی افزود: برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی طی سه دهه اخیر به شکل چشمگیری افزایش یافته است، و بررسی داده‌های ثبت شده از تراز آب‌های زیرزمینی مازندران نشان می‌دهد که پایان تیر امسال نسبت به زمان مشابه دوره درازمدت سطح این منابع آبی ۹۴ سانتیمتر کمتر شده است.

او گفت: البته تراز آب‌های زیرزمینی مازندران به دلیل بارش‌های مناسب خرداد و تیر نسبت به پایان تیر پارسال ۱۰ سانتیمتر بیشتر شده است. اما در مجموع شرایط نسبت به دوره درازمدت نگران‌کننده است و با توجه به گسترش کشت دوم برنج فشار بر منابع زیرزمینی زیاد است.

مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران افزود: کسری ۱۶۶ میلیون متر مکعبی آب سفره‌های زیرزمینی مازندران معادل کل ظرفیت سد ۱۶۲.۵ میلیون مترمکعبی شهید رجایی ساری به اضافه سد خاکی شیاده بابل است. یعنی به اندازه ظرفیت ذخیره بزرگترین سد استان و یک سد خاکی از منابع زیرزمینی مازندران کاسته شده است.

خلردی با بیان این‌که در تمام حوضه‌های استان حجم آبخوان نسبت به دوره درازمدت کاسته شده است، گفت: بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که به استناد آمار‌های وزارت نیرو تهیه شده، تا سال ۱۴۰۱ مجموع کسری حجم آبخوان‌ها در کشور ۱۴۳ میلیارد متر مکعب است. اگرچه سهم مازندران از این کسری حدود یک درصد است، اما استمرار این روند می‌تواند با تشدید افت تراز در سفره‌های آزاد و به ویژه سفره‌های عمیق که در لایه پایین‌تر قرار دارند، مازندران را با بحران مواجه کند.

او افزود: از کل آبی که از سفره‌های زیرزمینی مازندران برداشت می‌شود ۹۰ درصد برای بخش کشاورزی، هشت درصد برای تأمین آب آشامیدنی و ۲ درصد هم برای فعالیت‌های صنعتی مصرف می‌شود. بر همین اساس اهمیت اصلاح الگوی کشت و مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی بسیار ضروری است.

پارسال و در فصل کشاورزی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ بنا بر آمار‌های شرکت آب منطقه‌ای مازندران حدود یک میلیارد ۱۴۰ میلیون متر مکعب از ۲ میلیارد و ۵۰۸ میلیون متر مکعب آب استفاده شده در بخش کشاورزی این استان از منابع زیرزمینی برداشت شد.

خشکسالی و کاهش آورد رودخانه‌ها برای تأمین آب کشاورزی از یک سو و افزایش سفر‌ها و مهاجرت به مازندران سبب شده چه در بخش کشاورزی و چه در بخش آشامیدنی فشار بر منابع آبی زیرزمینی بیشتر شود. بنا به آمار‌های شرکت آب منطقه‌ای مازندران در این استان حدود ۱۱۰ هزار چاه کشاورزی وجود دارد که البته به این تعداد باید چاه‌های غیرمجاز را هم اضافه کرد.

منبع:ایرنا