یکی از مهمترین مشکلات امروزه شهر‌ها وجود بافت‌های فرسوده و ناکارآمد است که شهروندان و مسئولان را با چالش‌های عدیده‌ای مواجه می‌سازد.

ساخت و ساز‌های بی ضابطه و غیرقانونی در حریم شهر‌ها به این مساله دامن زده و گسترش بی رویه شهر‌ها به حریم روستا‌ها و وجود بافت‌های فرسوده و ناکارآمد منجر به مشکلات زیستی و اجتماعی بسیاری در دهه‌های اخیر برای ساکنان شهر‌ها شده است.

در محدوده‌های نیازمند بازسازی و احیا که تحت عنوان بافت‌های ناکارآمد از آنها یاد می‌شود، زیرساخت‌های شهری نامناسب بوده و ساکنان آنها با ساختن خانه‌های مسکونی کم دوام و، متراکم و ناهمگون باعث شده اند دسترسی به خدمات شهری سخت‌تر و ناهنجاری‌های اجتماعی و کاهش شان و منزلت اجتماعی در دل این مناطق بیشتر و در نتیجه بزهکاری، آسیب‌های اجتماعی، اعتیاد، فروش مواد مخدر و سایر مشکلات اجتماعی ناشی از آن افزایش یابد.

به همین منظور در بافت‌های ناکارآمد شهر‌ها به منظور هم راستا سازی سیاست ها، هماهنگی اقدامات، هم افزایی منابع، مدیریت یکپارچه و ایجاد وحدت رویه بین کلیه عوامل مرتبط در سطح ملی و محلی، بنا به پیشنهاد وزارت راه و شهرسازی و با همکاری وزارت کشور، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و شورای عالی استان‌ها و به استناد ماده ۱۶ قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری (مصوب ۱۳۸۹)، "سند ملی راهبردی احیاء، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری" در شهریور ماه ۱۳۹۳ به تصویب هیات وزیران رسید و پیرو بند (۲) مصوبه شماره ۷۴۹۰۰/ ۴۸۶۰۱ هـ مورخ ۱۳۹۳/۰۷/۰۲ سند مذکور و به منظور همگرایی و هماهنگی سیاست ها، برنامه‌ها و اقدامات نهاد‌های ذی مدخل، ستاد‌های ملی، استانی و شهرستانی بازآفرینی شهری پایدار تشکیل شد.

طی سال‌های اخیر شهرداری‌ها و ادارات راه و شهرسازی در قالب ستاد‌های بازآفرینی شهری گام‌های مهم و موثری را در کاهش معضلات این مناطق برداشته اند، اما از آنجا که فعالیت مطلوب این ستاد نیازمند همکاری همه جانبه سایر دستگاه‌های مرتبط در این زمینه می‌باشد، نتایج چندان مطلوبی حاصل نشده و فعالیت‌های ستاد‌های بازآفرینی آنگونه که باید و شاید نمود چشمگیری نداشته است.

براساس آمار اداره کل راه و شهرسازی لرستان در این استان ۳۷ محله ناکارآمد شهری وجود دارد که نیازمند ارایه طرح‌های موثر ستاد بازآفرینی برای خروج از وضعیت نابسامان هستند.

از مهمترین این محلات در شهر خرم آباد می‌توان به محله‌های فلک الدین و اسدآبادی اشاره کرد که اوضاع این مناطق نسبت به سایر مناطق ناکارآمد خرم آباد بسیار مساله دارتر بوده و می‌طلبد اقدامات جدی و موثری را در این راستا صورت داد.

همچنین بر اساس برآورد‌ها استقرار ۱۷ روستا در حریم خرم آباد به حاشیه نشینی دامن زده و چشم انداز آینده شهر را با کلونی‌های متعدد و بسیار وسیعی از حاشیه نشینی مواجه کرده است که چنانچه برنامه ریزی‌های مناسبی برای جلوگیری از حاشیه نشینی در حریم این روستا‌ها صورت نگیرد، کمامان چشم انداز آینده مرکز استان لرستان با مشکل مواجه خواهد بود.

 شهردار خرم آباد در این باره به ایرنا می‌گوید: ۲۸۹ هکتار بافت فرسوده، ۲۱۸ هکتار سکونتگاه غیررسمی و ۷۲ هکتار بافت تاریخی در شهر خرم آباد وجود دارد که بافت‌های تاریخی آن در دل بافت‌های فرسوده جای دارد.

داریوش بارانی بیرانوند با بیان اینکه تاکنون عملیات بازآفرینی در بیش از هفت هکتار از مناطق فرسوده و نیازمند احیای شهر خرم آباد آغاز شده است، عنوان کرد: وضعیت بسیاری از روستا‌های حریم شهر همچون سراب یاس و ده محسن به لحاظ وسعت قابل مقایسه با محله‌های حاشیه نشینی همچون اسدآبادی و فلک الدین نیست و این امر حاصل رویکرد اشتباه دولت در توسعه ساخت و ساز‌ها و مدیریت شهری است.

وی با بیان اینکه متولی ساخت مسکن دولت است، عنوان کرد: نگاه دولت در توسعه شهر خرم آباد به سمت شرق (ساخت مسکن مهر و ملی) و نگاه مردم در ساخت و ساز‌ها به سمت جنوب و شمال بدون توجه به سرانه، زیرساخت ها، طرح‌های شهرسازی، اجرای معابر و آینده‌ای روشن در این مناطق بوده و تعداد ساخت و ساز‌های در حریم قابل مقایسه با شهر نیست و از کثرت بسیار بالایی برخوردار است.

شهردار خرم آباد عنوان کرد: به رغم اقدامات زیادی که در محله‌های هدف بازآفرینی صورت گرفته، اما کیفیت زیست شهری در مناطق اسدآبادی و فلک الدین تغییری نکرده و حتی نسبت به گذشته وضعیت بدتر هم شده است.

افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی در دل بافت‌های فرسوده

بارانی بیرانوند افزود: در این محله‌ها وضعیت بهداشت عمومی نسبت به گذشته بدتر و در ناهنجاری‌های اجتماعی همچون بزهکاری، اعتیاد و فروش مواد مخدر افزایش و فرسودگی بافت‌ها نیز بیشتر شده و دچار عقب ماندگی‌های مضاعفی هستیم، در حالیکه در محله‌هایی همچون علی آباد و اسبستان وضعیت بهتر شده و طرح‌های بازآفرینی در این مناطق شکل گرفته و بیشتر معابر بازگشایی شده است.

وی با اشاره به عدم توجه به وضعیت حریم شهر‌ها ادامه داد: از مدیریت شهری عقب مانده ایم و نگاه ما در این زمینه تنها معطوف به گذشته است، در حالیکه برنامه ریزی‌ها باید نگاه به آینده داشته و ساخت مسکن مقرون به صرفه برای شهروندان در دستور کار قرار گیرد.

شهردار خرم آباد عنوان کرد: ۴۰ میلیارد ریال با بسیج سازندگی برای اجرای برنامه‌هایی همچون خاکبرداری و تخریب اماکن مخروبه، انجام عملیات آسفالت و اجرای دیواره سنگی کناره پل شرافت برای دفع آب‌های سطحی در محله حاشیه نشین اسدآبادی به عنوان اولویت اول قرارداد منعقد شده و در حال اجراست.

رشد قارچ گونه واحد‌های جمع آوری ضایعات در بافت‌های فرسوده شهری

شهردار خرم آباد بیان کرد: همچنین در حال حاضر حدود ۱۶۰ مرکز ضایعات فروشی در سطح شهر خرم آباد وجود دارد که تنها تعدادی از آنها پروانه کسب از صنف دریافت کرده و عمده آنها در محله اسدآبادی استقرار دارند که با پیگیری‌های صورت گرفته بنا داریم در اقدامی ضربتی با دستور قضایی دادستان و همکاری دستگاه‌های متولی تمامی این ضایعاتی‌ها را که باعث مشکلات عدیده‌ای برای محلات حاشیه نشین شده اند، جمع آوری و به خارج از شهر انتقال دهیم که تاکنون با ۴۰ مرکز از آنها برخورد و جمع آوری شده اند.

بارانی بیرانوند اضافه کرد: اخطار‌های لازم به مالکان این ضایعاتی‌ها داده و سقف زمان برای انتقال مشخص و بنا داریم محله اسدآبادی را به عنوان پایلوت محله‌های بدون ضایعاتی معرفی کنیم.

وی با اشاره به تهیه زمین مورد نیاز و ساخت سرویس‌های بهداشتی برای شهرک صنوف ضایعاتی افزود: چنانچه مالکان مغازه‌ها و منازل با ضایعاتی‌ها در محلات هدف قرارداد منعقد کنند، با آنها به شدت برخورد می‌شود.

شهردار خرم آباد همچنین با اشاره به ابلاغ ضوابط نوسازی بافت‌های فرسوده شهری به شهرداری‌ها افزود: براساس اصل ۳۱ قانون اساسی داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی است و دولت موظف شده زمینه اجرای این اصل را فراهم سازد.

فرصت نوسازی بافت‌های فرسوده با ارایه بسته‌های تشویقی

بارانی بیرانوند با بیان اینکه بسته‌های تشویقی شهرداری جهت نوسازی بافت‌های فرسوده شهری که از طرف وزارت راه و شهرسازی اعطا شده و در حال بومی سازی براساس شرایط جغرافیایی شهر خرم‌آباد است و به زودی اعلام می‌شود، عنوان کرد: بسته تشویقی شهرداری در قالب ۱۹ بند سال ۱۴۰۰ از طرف وزارت راه و شهرسازی جهت شتاب دهی نوسازی بافت‌های فرسوده اعطا شده است.

وی با بیان اینکه احیا نکردن بافت‌های فرسوده و ناکارآمد سرعت زوال و افول شهری را افزایش و شهر‌ها را به سمت بحران‌های اجتماعی و کالبدی سوق خواهد داد، افزود: مسکن مقرون به صرفه یکی از ضرورت‌های انکارناپذیر در سیاست گذاری‌های مدیریت شهری و از اولویت‌های مهم دولت محسوب می‌شود.

شهردار خرم آباد ادامه داد: مصوبه ابلاغی دارای ویژگی‌های انعطاف پذیری است که متناسب با شرایط ویژه هر شهر از جمله جمعیت، اقتصاد و کیفیت بافت‌های فرسوده قابل تطبیق بوده و با توجه به مشکلات ویژه شهر خرم آباد در زمینه تامین زمین یکی از رویکرد‌های مهم مدیریت شهری حمایت از بافت‌های فرسوده و مشکل دار جهت نوسازی و بازآفرینی است.

بارانی بیرانوند با تاکید بر اینکه ضوابط مصوب جدید فرصت بسیار خوبی برای تحول و توسعه در بافت‌های ناکارآمد و فرسوده شهری است، یادآور شد: با توجه به زیرساخت‌های متعدد در بافت‌های فرسوده از جمله آب، برق و گاز و همچنین جریان زندگی و سکونت در آنها یکی از مهمترین فرصت‌ها برای ایجاد مسکن مقرون به صرفه است.

بارانی بیرانوند تاکید کرد: ضوابط جدید به جای اینکه جبران کمبود مسکن را به گردن دولت بیندازد، بر مشارکت مردم و سازندگان استوار شده و فرصت بسیار خوبی برای تحول در بافت‌های فرسوده ایجاد کرده است و از این طریق شرایط رونق اقتصادی اجتماعی و کالبدی را در بافت‌ها فراهم می‌نماید.

 ۱۲ محله فرسوده خرم آباد مشمول طرح‌های بازآفرینی

وی با اشاره به اینکه ۱۲ محله فرسوده از جمله پاچنار، درب دلاکان، پشت بازار و ماسور مشمول این طرح خواهد بود، یادآور شد: محدوده‌های بافت‌های تاریخی از شمول این ضوابط مستثنی و تابع اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.

شهردار خرم آباد در خصوص چگونگی بسته‌های تشویقی ارائه شده در این طرح گفت: برخی از بسته‌های تشویقی ضوابطی بوده و شامل تشویق‌هایی همچون افزایش تعداد طبقات، پارکینگ ۷۵ درصد و داشتن ۲ درب ماشین رو و بسته‌های تشویقی مالی طرح شامل تخفیف عوارض، تخفیف صدور پروانه، تخفیف در تعرفه‌های نظام مهندسی و پرداخت تسهیلات توسط بانک عامل است که پس از بومی شدن براساس جغرافیای شهر خرم آباد بزودی اعلام و اطلاع رسانی خواهد شد.

شناسایی ۱۱ محله حاشیه نشین در بروجرد

شهردار بروجرد نیز با اشاره به اینکه ۱۱ محله حاشیه نشین در بروجرد شناسایی شده است، اضافه کرد: در برخی از این محلات اقدامات خوبی صورت گرفته، اما نیازمند اقدامات موثرتری هستیم.

یحیی عیدی بیرانوند با بیان اینکه بهتر است اختیار کمیسیون ماده پنج به دست شهرستان باشد یا ماهی ۲ بار در استان تشکیل جلسه دهد، تاکید کرد: در محلات ناکارآمد نیاز به تغییر کاربری‌هایی داریم تا ساکنان بتوانند تسهیلات دریافت کرده و منازل خود را نوسازی کنند.

به گفته وی انطباق بافت‌های فرسوده بر روی بافت‌های تاریخی مشکلات عدیده‌ای را ایجاد کرده و چنانچه این بافت‌ها از هم تفکیک شوند، امکان ساخت بیش از ۲ طبقه برای ساکنان این محلات نیز فراهم می‌شود.

خطر حاشیه نشینی بیخ گوش منطقه ۳۲ هکتاری "کمانگیر"

شهردار بروجرد با اشاره به وجود یک منطقه ۳۲ هکتاری تحت عنوان "کمانگیر" در شهر بروجرد عنوان کرد: این منطقه آب، برق، گاز و زیرساخت‌های لازم را ندارد تا شهرداری بتواند پروانه ساخت و ساز صادر کد و چنانچه فکری به حال این منطقه نشود، بزودی منطقه حاشیه نشین دیگری به جمع سایر محلات حاشیه نشین شهر بروجرد در سال‌های آینده افزوده خواهد شد.

عیدی بیرانوند اظهار داشت: متاسفانه در خصوص منطقه ۳۲ هکتاری کمانگیر سالهاست دستور معاون وزیر برای رفع مشکلات برق رسانی روی زمین مانده است و انتظار همکاری بیشتری از سوی نهاد‌های خدمت رسان برای رفع مشکلات این منطقه می‌رود.

وی بیان کرد: همچنین در شهر بروجرد حدود ۷۰ واحد جمع آوری ضایعات وجود دارد که به رغم وجود زمین در خارج از شهر اداره راه و شهرسازی همکاری لازم برای ایجاد شهرک صنوف را صورت نمی‌دهد.

 شهردار پلدختر نیز با بیان اینکه در محدوده شهر پلدختر بافت تاریخی وجود ندارد، افزود: بافت‌های فرسوده و ناکارآمد در چهار نقطه محدوده شهر هستند و در مجموع ۱۴ محله با بافت فرسوده و ناکارآمد و سکونتگاه غیر رسمی در شهر پلدختر شناسایی شده است.

حسن مهدوی بیان کرد: این محلات از نظر وسعت ۳۸ درصد و از نظر جمعیت ۴۹ درصد جمعیت شهر پلدختر را شامل می‌شود که نیاز به خدمات‌دهی و بازآفرینی دارند.

وی اضافه کرد: نیمی از جمعیت شهر پلدختر در بافت‌های ناکارآمد زندگی می‌کنند، با این وجود خدمات عمومی فرهنگی، بهداشتی، آموزشی و حمل و نقل عمومی تا سال ۱۴۲۰ به این مناطق ارایه می‌شود.

شهردار پلدختر تصریح کرد: محله دردیا در شهر پلدختر معلوم نیست متعلق به شهر یا محدوده روستاست و باید مصوبه‌ای برای حل مشکلات مردم این منطقه تصویب شود تا شهرداری بتواند به این منطقه خدمات ارایه دهد.

عدم وجود زیست مناسب در بافت‌های فرسوده و حاشیه نشین

استاندار لرستان نیز با اشاره به اینکه ۳۷ محله با بافت ناکارآمد شهری در استان وجود دارد که ستاد بازآفرینی باید وضعیت تمامی شهرستان‌ها را بررسی و این محلات را از شرایط نابسامان خارج کند، گفت: با وجود اقداماتی که در مناطق حاشیه‌ای صورت گرفته، اما نیاز به سرعت عمل بیشتری است، چرا که سه سال از سیاست گذاری جهت شتاب دهی به احیای بافت‌های فرسوده و بازآفرینی شهری گذشته و فعالیت عمده‌ای صورت نگرفته است.

ابوطالب شفقت ادامه داد: در اماکن حاشیه‌ای اشتغال وجود ندارد، آلودگی‌ها زیاد است، فضا‌های سبز، ورزشی، فرهنگی و مبلمان شهری وضعیت مناسبی ندارند و بازدید‌های صورت گرفته از برخی مناطق شهر خرم آباد همچون فلک الدین و اسدآبادی حاکی از اجرای ضعیف طرح بازآفرینی شهری بود.

وی با بیان اینکه محور اصلی کار بازآفرینی شهری اداره راه و شهرسازی است، عنوان کرد: بقیه دستگاه‌ها نیز باید کمک کننده و تسهیلگر باشند.

استاندار لرستان ادامه داد: باید بافت‌های ناصواب برخی مناطق شهر را از حالت نامطلوب خارج کنیم، چراکه شرایط مناسب شهرنشینی و زیست مناسبی بر این مناطق حاکم نیست، توجه کمتری به مباحث فرهنگی صورت گرفته و غالب افراد از روستا‌ها به این مناطق حاشیه‌ای مهاجرت کرده اند.

شفقت ضمن گلایه از ستاد رسمی بازآفرینی کشور اظهار کرد: در ابتدای ورود به استان از این ستاد درخواست کردیم برای بررسی مشکلات به استان سفر کنند که تاکنون انجام نشده است.

وی با تاکید بر آبادانی روستا‌ها برای جلوگیری از مهاجرت مردم به شهر‌ها اضافه کرد: باید با مشارکت شهروندان از ابتکار و خلاقیت آنها در این زمینه بهره‌مند شد، ضمن اینکه استفاده از ظرفیت بسیج سازندگی و سازمان‌های مردم نهاد ضروری است تا محیط زیست بهتری برای ساکنان این مناطق ایجاد شود.

استاندار لرستان یادآور شد: فرمانداران نیز باید به عنوان مسوول برای برون رفت از این وضعیت به صورت مستمر تشکیل جلسه داده و ابتکارات هر شهرستان را به منظور بهره مندی سایر شهرستان‌ها در جلسات قرارگاه مطرح کنند تا توسعه هرچه سریعتر در این مناطق با خلاقیت‌های منطقه‌ای اتفاق بیفتد.

فرصت ۱۵ روزه برای شناسایی مشکلات محلات حاشیه نشین

شفقت تاکید کرد: در مسایل اجتماعی همه شخصیت ها، ائمه جمعه، خیرین و مردم باید نقش آفرینی داشته باشند و این نگاه که دولت باید همه مسایل را حل نکد، پذیرفتنی نیست، چراکه باید تمامی لایه‌های اجتماع درگیر این مساله شوند و روح کارآفرینی به جامعه تزریق گردد.

وی با اشاره به لزوم تشکیل ۲ جلسه کمیسیون ماده ۵ و زیربنایی و همچنین ستاد بازآفرینی شهری ظرف ۱۵ روز آینده بیان کرد: همه مسایل مرتبط در این زمینه باید به معاونت عمرانی و راه و شهرسازی ارسال و بررسی شود تا بتوانیم تصمیم گیری عمومی کرده و شهر به شهر تعیین تکلیف کنیم.

منبع: ایرنا