به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلامالله علیها، نقش خاندان امام کاظم (علیهم السلام) در تاریخ اسلام و تشیع، نقشی بسیار حیاتی و بی نظیر است به طوریکه در اسلام هیچ خاندانی به سهم و اندازه‌ی خاندان پر خیر و برکت موسوی (علیهم السلام) تاثیرگذاری مثبت در جریان و حاکمیت اسلام در سراسر جهان نداشته اند. این نقشی‌آفرینی در راستای حفظ اصل اسلام و مذهب حقه شیعه بوده است.

در تاریخ اسلام و تشیع، خاندان امام موسی کاظم (علیهم السلام) نقش کلیدی و برجسته در حفظ، ترویج و گسترش معارف اسلامی و مذهب تشیع ایفا کرده‌اند. این نقش‌آفرینی در ابعاد مختلف علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نمود داشته و آثار و برکات آن تا به امروز در جهان اسلام باقی مانده است.

چراکه آحاد این خاندان ارجمند در زمینه‌های مختلف مذهبی، علمی، فرهنگی و سیاسی و اجتماعی فعالیت می‌کردند و همواره مورد احترام و ارادت وتاثرپذیری مردم عصر خویش بودند. آستان‌های مقدس و نورانی امامزادگان موسوی در جای جای در ایران اسلامی، به ویژه در مشهد و قم و شیراز از مهمترین و فعال‌ترین مراکز زیارتی و فرهنگی شیعیان در جهان است.

 بی تردید هجرت و حضور حضرت ثامن الحجج امام رضا (علیه السلام) و حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) و چند هزار امام زاده با فضیلت از خاندان موسی بن جعفر (علیهم السلام)، نقش ماندگاری در فرهنگ پروری و تمدن سازی در شهر مقدس قم و ایران اسلامی رقم زده و تا ابد ایران و ایرانیان مسمان را مدیون و میهمان خود کرده است.

 وجود الگو‌های شاخص و تراز در هر فرهنگ و تمدنی، از مزیت‌ها و برتری‌های آن به شمار می‌رود؛ فرهنگ و تمدن اسلامی به ویژه در ایران اسلامی سرافزار، هماره مشحون و مسرور این الگوی الهی و ممتاز بوده است.

 یکی از الگوی ناب و الهی برای ایران امروز در افق گام دوم انقلاب اسلامی، به ویژه در عرصه سبک زندگی اسلامی ایرانی، مسئله خانه و خانواده، موضوع جوانی جمعیت، فرزندآوری و فزونی نسل، و فرهنگ حجاب و عفاف، خاندان با کرامت حضرت امام موسی بن جعفر الکاظم (علیهم السلام) است.

 در این نوشتار به یمن نامگذاری دهمین روز از دهه کرامت ۱۴۰۳، به شعاری با عنوان ” خاندان موسی بن جعفر (علیهم السلام“ الگوی خانواده ایمانی” برآنیم درباره این بیانیه ماموریتِ نهاد‌ها و فعالان فرهنگی، قدری سخت بگوییم. قبل از ورود به جنبه و زمینه‌های کلی الگوبرداری و ذکر نمونه‌های عینی و کاربردی، نگاهی به تعریف خانواده ایمانی و شاخصه‌های آن می‌دازیم:

تعریف خانواده ایمانی

“خانواده ایمانی”، خانواده‌ای است که بر پایه ایمان و باور‌های مشترک بنا شده و در آن، اعضای خانواده تلاش می‌کنند تا زندگی خود را بر اساس آموزه‌های دینی و اخلاقی تنظیم کنند. در این نوع خانواده، ایمان نقش محوری دارد و در تمام ابعاد زندگی جاری و ساری است.

از شاخص‌های خانواده ایمانی، انتخاب الگوی شایسته و مناسب برای الهام گیری و پیروی است. خانواد‌های ایرانی و بسیاری از خانواده‌های مسلمان و شیعه در جهان که ویژگی‌های یک خانواده ایمانی را دارای هستند؛ برترین الگو را برای زندگی دنیوی و اخروی خویش برمی گزینند. خاندان ولایی حضرت موسی بن جعفر علیهم السلام) بهترین الگوی عملی برای هر ایرانی و مسلمان در جنبه‌ها و عرصه‌های مختلف زندگی و و سطوح فردی و خانوادگی، فرهنگی واجتماعی، سیاسی و حکومتی است.

 اینک قبل از اینکه به برخی جنبه‌ها و نمونه‌های الگویی از شخصیت و زندگی خاندان الهی حضرت موسی بن جعفر (علیهم السلام) بپردازیم، چه شایسته است که ویژگی‌های یک خانواده ایمانی را مرور کنیم:

ویژگی‌های خانواده ایمانی

 خدا محوری: توحیدمحوری؛ ایمان به خدا و باور به تعالیم قرآنی، بنیان و اساس زندگی در خانواده ایمانی است.

 معرفت و آگاهی: اعضای خانواده ایمانی در تلاش هستند تا دانش و آگاهی خود را نسبت به دین و آموزه‌های آن افزایش دهند.

عبادت و راز و نیاز: انجام واجبات دینی و عبادت، دعا و نیایش و تهجد، جایگاه ویژه‌ای در خانواده ایمانی دارد.

 اخلاق و تقوا: صداقت، صبر، شکرگزاری، احترام به یکدیگر و به دیگران، و پرهیز از گناه از جمله ویژگی‌های اخلاقی بارز در خانواده ایمانی است.

 تربیت دینی فرزندان: والدین در خانواده ایمانی، اهتمام ویژه‌ای به تربیت دینی فرزندان خود دارند و تلاش می‌کنند تا آنها را با ارزش‌های اخلاقی و دینی آشنا کنند.

حمایت و همدلی: اعضای خانواده ایمانی در غم و شادی یکدیگر شریک هستند و در حل مشکلات به یکدیگر یاری می‌رسانند.

صبر و استقامت: خانواده‌های ایمانی با صبر و استقامت در برابر سختی‌ها و مشکلات زندگی، ایمان خود را به خدا نشان می‌دهند.

 نقش خانواده ایمانی در جامعه: خانواده‌های ایمانی نقش مهمی در ترویج ارزش‌های دینی و اخلاقی در جامعه دارند. این خانواده‌ها با سبک زندگی خود، الگویی برای دیگران هستند و می‌توانند به تحکیم بنیان خانواده و ایجاد جامعه‌ای سالم و صالح کمک کنند.

نیازمند الگوی ایمانی: خانواده حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) الگوی کامل و جامع یک خانواده ایمانی و ایرانی هستند؛ چراکه این خانواده ولایی در تمام ابعاد زندگی، نمونه‌ای بارز و برتر از انسان کامل در قالب خانواده بودند و زندگی آنها سرشار از درس‌ها و آموزه‌های ارزشمند برای بشریت است. خاندان حضرت موسی بن جعفر (علیهم السلام) نیز در ابعاد مختلف برای خانواده ایمانی و ایرانی، الگوی‌های شایسته‌ای محسوب می‌شود.

جنبه‌هایی الگویی خاندان موسی بن جعفر (علیهم السلام) برای مسلمانان

خاندان امام موسی کاظم (علیه السلام) به عنوان الگوی مسلمانان و شیعیان، در جنبه‌های مختلفی برجسته و الگو هستند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:

در سبک زندگی ایمانی

 سبک زندگی خاندان موسی بن جعفر (علیه السلام) معروف به سادات کاظمین برای خانواده‌های ایرانی، الگوی بی‌بدیلی در زمینه سبک زندگی اسلامی هستند. سیره و آموزه‌های این خاندان بزرگ سرشار از نکات ارزشمندی است که می‌توان با سیره و آموزه‌های ایشان سرشار از نکات ارزشمندی است که می‌توان با الگوگیری از آنها، زندگی سعادت‌مندانه‌ای را در دنیا و آخرت رقم زد.

در زمینه فرزندآوری

باتوجه تعداد بالای فرزندان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، خود الگوی کاملی در زمینه فرزندآوری بودند. ایشان فرزندانی صالح و با تقوا تربیت کردند که در تاریخ اسلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.

     برای هفتمین امام شیعیان، فرزندان دختر و پسر زیادی در تاریخ ذکر شده است تا جایی که ۳۷ فرزند برای آن حضرت معرفی شده است. مشهورترین و با فضیلت از پسران  امام معصوم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و از دختران فاطمه معصومه کریمه اهل بیت (علیهم السلام) است. امام کاظم (علیه اسلام) به طور طبیعی نوادگان بسیار زیادی داشتند و با فضیلت ترین نوه امام کاظم، امام معصوم؛ حضرت جواد (علیه السلام) است.

در مناظره و پاسخگویی

مهارت ایشان در مناظره و پاسخگویی به شبهات، مشهور بود. آنها با حضور در مجالس علمی و مناظره با دانشمندان دیگر، حقانیت مذهب تشیع را به اثبات می‌رساندند. مناظره با هشام بن حکم، عالم برجسته اهل سنت بود از مشهورترین مناظره هاست.

در شیوه تربیت شاگردان

 امام کاظم (علیه السلام) و فرزندانشان شاگردان برجسته‌ای تربیت کردند که احادیث و معارف اهل بیت (علیه السلام) را روایت می‌کردند و به نسل‌های بعد منتقل می‌کردند. از جمله شاگردان برجسته ایشان می‌توان به هشام بن حکم، یونس بن عبدالرحمان، مفضل بن صالح و صفوان بن یحیی اشاره کرد.

در شیوه تربیت فرزندان

 امام رضا(علیه السلام) که امام هشتم شیعیان هستند، در دامان پرمهر و معرفت امام کاظم(علیه السلام) تربیت شده است. و دیگر فرزندان و امام زادگان از جمله حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) را امام کاظم (علیه السلام) به شایستگی تربیت و پرورش دادند و از علم و تقوای خویش بهره مند ساختند.

در ساده‌زیستی و پارسایی

 خاندان امام کاظم(علیه السلام) به زهد و پارسایی مشهور بودند و ساده و بی‌آلایش زندگی می‌کردند. آنها دنیا و شهوات نفسانی را در برابر اطاعت الهی هیچ می‌انگاشتند.

در عبادت و تهجد

 عبادت شبانه و راز و نیاز و ارتباط با خداوند متعال، جایگاه ویژه‌ای در زندگی این امام معصوم از خاندن عصمت و طهارت (علیهم السلام) داشت. این امام بزرگوار و فرزندان و خاندان  گرامی شان، برای هر موحد و مسلمان شیعه ای، در عبودیت خالق هستی، الگوی ممتاز است.

 در کرم و سخاوت

 کمک به نیازمندان و دستگیری از ایتام و مستمندان از جمله خصلت‌های بارز ایشان بود. امام کاظم(علیه السلام) به فقرا و نیازمندان کمک مالی می‌کردند و اموال شخصی خود را صدقه می‌دادند.

     باتوجه به بحران جمعیت درایران و کشورهای مسلمان، از این امام بزرگوار و خاندان پربرکت آن امام همام می توان الگوبردای کرده و سرمشق گرفت. در زمینه فرزندآوری نیز ایشان آموزه‌ها و سیره عملی ارزشمندی را به یادگار گذاشته‌اند که می‌توان از آنها الگوبرداری کرد.

در کسب دانش و حکمت

 امام کاظم(ع) ملقب به “کاظم” به معنای “فرو برنده خشم” بودند و از حلم و بردباری بی‌نظیری برخوردار بودند، امام کاظم(علیه السلام) و فرزندانشان به عنوان دریای علوم و معارف اسلامی شناخته می‌شدند. آن بزرگواران در علوم مختلفی از جمله فقه، حدیث، کلام، تفسیر قرآن، نجوم و طب تبحر داشتند.

در صبر و استقامت

 امام کاظم (علیه السلام) و فرزندانشان در دوران اختناق و ظلم خلفای عباسی، سختی‌ها و آزارهای بسیاری را تحمل کردند. آنها با صبر و استقامت در برابر ظلم ایستادگی کرده و از نشر معارف اسلام و دفاع از مظلومان دست نکشیدند.

در ایثار و فداکاری

امام کاظم(علیه السلام)  و بسیاری از فرزندان و نوادگان آن حضرت، جان خود را در راه حفظ دین و مذهب فدا کردند. این امام عزیز در زندان هارون الرشید به شهادت رسیدند و بسیاری از فرزندان ایشان نیز در راه دفاع از حریم اسلام جان خود را از دست دادند.

 در رهبری و هدایتگری

 امام هفتم شیعه، امام موسی کاظم(علیه السلام) پس از شهادت پدر بزرگوارشان، امامت شیعیان را بر عهده گرفتند و به مدت ۳۵ سال هدایت و رهبری امت را در دوران سخت و پر مخاطره‌ای به عهده داشتند.

در اخلاق فردی و اجتماعی

خاندان امام کاظم(علیه السلام) در تمام ابعاد زندگی، الگویی کامل و جامع برای مسلمانان و شیعیان هستند.علاوه بر موارد ذکر شده، خاندان امام کاظم(علیه السلام) در برخورد با مردم، تواضع و فروتنی، صبر و حلم، صداقت و راستی، و احسان و نیکوکاری نیز سرآمد بودند.

توجه به سیره و سبک زندگی این خاندان معصوم، مسیر درست زندگی را به مسلمانان و شیعیان نشان می‌دهد و آنها را در مسیر کمال و سعادت یاری می‌رساند.

در ترویج علوم و معارف

امام کاظم(علیه السلام) و فرزندانشان با تعلیم و تربیت شاگردان و برگزاری جلسات درس، به ترویج معارف اسلامی و تبیین احکام و دستورات دین می‌پرداختند.

در عبور از مشکلات زندگی

 مبارزات امام کاظم (علیه السلام) و فرزندانشان با خطرات و مشکلات بسیاری همراه بود. آنها از سوی جاسوسان و ماموران حکومتی تحت نظر قرار داشتند و بارها مورد آزار و اذیت و زندانی شدن قرار گرفتند، آنها به ما آموختند که در برابر ظلم و ستم سکوت نکنیم و با شجاعت و صبر و استقامت، از حق و حقیقت دفاع کنیم.

در مبارزه با ظلم و ستم

 مبارزه امام کاظم(علیه السلام) و فرزندانشان با ظلم و ستم خلفای عباسی امام موسی کاظم (علیه السلام) و فرزندانشان در دوران حکومت ظالمانه عباسیان، با روش‌های مختلف با ظلم و ستم حاکمان وقت مبارزه می‌کردند.

سبک زندگی خاندان موسی بن جعفر^{(علیه السلام)}، الگوی خانواده های ایرانی

خانواده‌های ایمانی و ایرانی می‌توانند با الگوگیری از سبک زندگی خاندان امام کاظم (علیه السلام)، و پیاده‌سازی آنها زندگی خود را به سمت سعادت و کمال هدایت کنند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین نمونه های کاربردی و ابعاد سبک زندگی امام کاظم (علیه السلام)اشاره می‌کنیم:

عبادت و بندگی خدا : عبادت و راز و نیاز با خداوند متعال، جایگاه ویژه‌ای در زندگی امام کاظم (علیه السلام)داشت.ایشان همواره در حال عبادت و مناجات با پروردگار بودند و به اطرافیان خود نیز سفارش می‌کردند که به نماز و دعا اهمیت فراوانی بدهند.

ایمان و تقوا: ایمان و تقوا به خدا، بنیان اصلی زندگی خاندان امام کاظم (علیه السلام)بود. آنها در تمام لحظات زندگی خود، خدا را حاضر و ناظر می‌دانستند و همواره در تلاش بودند تا دستورات الهی را به بهترین نحو انجام دهند.

 صبر و بردباری: خاندان امام کاظم (علیه السلام)در برابر سختی‌ها و مشکلات صبر و بردباری مثال‌زدنی داشتند. آنها می‌دانستند که زندگی دنیایی پر از فراز و نشیب است و با صبر و شکیبایی، سختی‌ها را تحمل می‌کردند. امام کاظم (علیه السلام)در دوران امامت خود با چالش‌های بسیاری روبرو بودند، اما هیچ‌گاه از مسیر حق و حقیقت منحرف نشدند. ایشان در این زمینه می‌فرمایند: “صبر بهترین یار مؤمن است”  و “از بهترین خلق و خوی مؤمن، صبر است.”

وفای به عهد: این خاندان به تمام تعهدات خود پایبند بودند و به عهد خود وفا می‌کردند. امام کاظم (علیه السلام)در این زمینه می‌فرمایند: ” از بهترین صفات مؤمن، وفای به عهد است.”

 علم و دانش: سادات کاظمین از علم و دانش بی‌شماری برخوردار بودند و به عنوان دانشمندان و فقهای برجسته عصر خود شناخته می‌شدند. آنها در علوم مختلفی از جمله فقه، حدیث، تفسیر قرآن و کلام اسلامی تبحر داشتند و شاگردان فراوانی تربیت می‌کردند. خاندان امام کاظم (علیه السلام)از نظر علمی و دانش سرآمد زمان خود بودند. امام کاظم (علیه السلام)به عنوان یکی از امامان معصوم، دریای بیکران علم و دانش بودند و شاگردان بسیاری را تربیت کردند. ایشان در این زمینه می‌فرمایند: “طلب علم فریضه هر مسلمانی است، زن و مرد.”

 کمک به نیازمندان: خاندان امام کاظم (علیه السلام)همواره نسبت به نیازمندان و مستضعفان جامعه دلسوزی می‌کردند و به آنها کمک می‌رساندند. آنها از ثروت خود برای رفع نیازهای مردم استفاده می‌کردند و به اطرافیان خود نیز سفارش می‌کردند که در کمک به نیازمندان کوشا باشند.

کرم و سخاوت: سخاوتمندی از ویژگی های این خاندان است. آنها بسیار بخشنده و سخاوتمند بودند و همواره به نیازمندان کمک می‌کردند. امام کاظم (علیه السلام)در این زمینه می‌فرمایند: “بهترین صفات مؤمن، سخاوت است.” 

تواضع و فروتنی:  با وجود مقام والای علمی و معنوی، خاندان امام کاظم (علیه السلام)بسیار متواضع و فروتن بودند. آنها با مردم در همه طبقات اجتماعی معاشرت می‌کردند و هیچگاه خود را برتر از دیگران نمی‌دانستند. این خاندان با وجود مقام و منزلت بالایی که داشتند، بسیار متواضع و فروتن بودند. امام کاظم (علیه السلام)در این زمینه می‌فرمایند: ” از بهترین صفات مؤمن، تواضع است.”

صداقت و راستگویی: یکی از بارزترین ویژگی‌های اخلاقی خاندان امام کاظم (علیه السلام)، صداقت و راستگویی آنها بود. آنها در تمام گفتار و کردار خود صادق بودند و به هیچ وجه دروغ نمی‌گفتند.

 مهربانی و عطوفت: سادات کاظمین، قلبی مهربان و عطوف داشتند و با همه مردم با احترام و محبت رفتار می‌کردند. آنها حتی با دشمنان خود نیز با مهربانی برخورد می‌کردند.

قناعت و ساده‌زیستی: خاندان امام کاظم (علیه السلام)به زرق و برق دنیا اهمیتی نمی‌دادند و زندگی ساده و قناعت‌مندانه‌ای را داشتند. آنها معتقد بودند که انسان باید به داشته‌های خود قانع باشد و در طلب دنیا زیاده‌روی نکند.

شجاعت و حق‌گویی: سادات کاظمین در برابر ظلم و ستم هیچگاه سکوت نمی‌کردند و با شجاعت تمام از حق و حقیقت دفاع می‌کردند. آنها حتی در برابر قدرتمندان و زورگویان نیز از بیان حق و حقیقت دریغ نمی‌کردند.

امر به معروف و نهی از منکر:  خاندان امام کاظم (علیه السلام)همواره مردم را به انجام کارهای نیک و پرهیز از گناهان دعوت می‌کردند. آنها در امر به معروف و نهی از منکر بسیار کوشا بودند و از هیچ تلاشی برای هدایت و ارشاد مردم دریغ نمی‌کردند.

 ایمان و پرهیزکاری: تمامی اعضای این خاندان، الگوی تقوا و پرهیزگاری بودند. آنها به تمام دستورات الهی عمل می‌کردند و از گناهان دوری می‌جستند. امام کاظم (علیه السلام)در این زمینه می‌فرمایند: “هر کس تقوا را پیشه خود سازد، خداوند او را در همه کارهایش عزت بخشد.”  لذا خانواده ها ایمانی و ایرانی با انجام عباداتی مانند نماز، روزه، دعا و قرائت قرآن، می‌توان ایمان و تقوا را در خود و اعضای خانواده تقویت کرد.

همسرداری و تربیت فرزند: این خاندان در تربیت فرزندان خود بسیار کوشا بودند و آنها را به بهترین نحو تربیت می‌کردند. همچنین در زمینه همسرداری نیز این خاندان الگوی کامل همسرداری بودند و به یکدیگر احترام و محبت می‌کردند.   حقوق همسایه: این خاندان نسبت به همسایگان خود بسیار نیکوکار بودند و به آنها احترام می‌گذاشتند.

     اینها تنها گوشه‌ای از سیره و آموزه‌های ارزشمند حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام)بود. با الگوگیری از سبک زندگی این امام بزرگوار می‌توانیم در مسیر سعادت و کمال گام برداریم و زندگی پرمعنایی را برای خود رقم بزنیم.

سبک زندگی خاندان موسی بن جعفر (علیهم السلام)، الگوها و شاخص ها و درس‌های ارزشمندی برای ساختن خانواده‌ای موفق و سعادتمند ارائه می‌دهد، برای خانواده های ایمانی و ایرانی که  زندگی خود را بر اساس آموزه‌های اسلامی بنا کنند.

خاندان موسی بن جعفر ^{علیهم السلام} ، الگوی ازدیاد جمعیت

 برای الگوگیری از خاندان امام موسی بن جعفر در زمینه افزایش جمعیت، می‌توان به موارد زیر توجه کرد:

1.  تأکید بر ازدواج و تشکیل خانواده: امام موسی بن جعفر (علیه السلام) بر ازدواج و تشکیل خانواده تأکید فراوانی داشتند. ازدواج را سنت حسنه خوانده اند و فرمودند (النِّكَاحُ سُنَّتِي وَ سُنَّةَ آبَائِي): “ازدواج، سنت من و پدران من است.”، ایشان ازدواجی موفق و پربرکت داشتند و فرزندان زیادی از همسران مختلف خود داشتند. این امر نشان‌دهنده اهمیت تشکیل خانواده از دیدگاه ایشان است.
2. فرزندآوری و تربیت صالح فرزندان:  یکی از مهم‌ترین وظایف هر مسلمان از نظر امام کاظم (علیه السلام)، فرزندآوری و تربیت صالح فرزندان است. ایشان در این زمینه می‌فرمایند: “بهترین فرزندان شما کسانی هستند که با شما نیکو رفتار کنند و در حق شما تقوا به کار برند و خویشاوندان خود را صله رحم کنند.”
3.  ایجاد محیطی گرم و صمیمی در خانواده: به طور کلی از منابع روایی برمی آید که امام کاظم (علیه السلام) بر ایجاد محیطی گرم و صمیمی در خانواده تأکید می‌کردند. اینکه خانواده باید محل آرامش و سکون باشد و اعضای خانواده باید با یکدیگر با احترام و محبت رفتار کنند.
4. تعلیم و تربیت صحیح فرزندان: امام کاظم (علیه السلام) بر تعلیم و تربیت صحیح فرزندان تأکید می‌کردند. ایشان معتقد بودند که پدر و مادر باید به فرزندان خود آموزه‌های دینی و اخلاقی را بیاموزند و آنها را به راه راست هدایت کنند.
5.  توسل به ائمه اطهار (علیهم السلام): از جمله راه‌هایی که می‌توان برای افزایش نسل از آن استفاده کرد، توسل به ائمه اطهار (علیهم السلام) و به‌ویژه امام موسی بن جعفر (علیه السلام) است. روایات متعددی از ایشان در مورد فرزندآوری نقل شده است.

با الگوگیری از سیره و آموزه‌های خاندان امام موسی بن جعفر (علیهم السلام) می‌توان به سمت افزایش جمعیت مطلوب و پویا در جامعه گام برداشت بیشتر توضیح دهید.

• تأکید بر ازدواج و تشکیل خانواده: ازدواج در سنین مناسب امام کاظم (علیه السلام) ازدواج در سنین مناسب را برای جوانان تشویق می‌کردند. ایشان معتقد بودند که ازدواج در سنین پایین، از بسیاری از مفاسد اخلاقی و اجتماعی جلوگیری می‌کند.
• انتخاب همسر مناسب: ایشان بر انتخاب همسر مناسب تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: (مَنْ أَرَادَ أَنْ يَتَزَوَّجَ فَلْيَتَنَكَّحْ مُؤْمِنَةً مُتَوَرِّعَةً)؛ “هر کس که می‌خواهد ازدواج کند، باید به دنبال همسری باشد که به خدا و آخرت ایمان دارد و از نظر اخلاقی و رفتاری نیکوکار باشد.”
• ازدواج آسان: امام کاظم (علیه السلام) بر آسان گرفتن امر ازدواج تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: (فَسَهِّلُوا أَنْكِحَةَ أَوْلَادِكُمْ وَ لَا تُعَسِّرُوا) ؛ “ازدواج را برای جوانان خود آسان بگیرید و در امر ازدواج آنها سخت‌گیری نکنید.”
•  فرزندآوری و تربیت صالح فرزندان: امام کاظم (علیه السلام) داشتن فرزند صالح را از بزرگترین نعمت‌های الهی می‌دانستند و می‌فرمودند: “بهترین فرزندان شما کسانی هستند که با شما نیکو رفتار کنند و در حق شما تقوا به کار برند و خویشاوندان خود را صله رحم کنند.”
• رضایت به فرزند: امام کاظم (علیه السلام) بر رضایت به فرزند تأکید می‌کردند و می‌فرمودند (وَ لَا تَسْخَطُوا أَوْلَادَكُمْ فَإِنَّكُمْ لَا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَصْلَحُ لَكُمْ): “به هر چه خدا به شما می‌دهد راضی باشید و از فرزند خود ناراضی نباشید، زیرا شما نمی‌دانید که در وجود فرزند شما چه خیری برای شما نهفته است.”
•  تربیت دینی و اخلاقی فرزندان: امام کاظم (علیه السلام) بر تربیت دینی و اخلاقی فرزندان تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: “فرزندان خود را بر پایه‌های محکم ایمان و تقوا تربیت کنید و آنها را به انجام واجبات و ترک محرمات سفارش
• احترام و محبت متقابل در خانواده: اینکه اعضای خانواده باید نسبت به یکدیگر احترام بگذارند و با محبت و دلسوزی با یکدیگر رفتار کنند. امام کاظم (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند”خَیْرُكُمْ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ “: “بهترین شما کسی است که با خانواده خود با محبت‌تر باشد.”
• گذشت در خانه و خانواده: اعضای خانواده باید در مقابل یکدیگر گذشت و صبر داشته باشند و از خطاهای یکدیگر به راحتی بگذرند. امام کاظم (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند “خَیْرُكُمْ أَصْبَرُكُمْ لِأَهْلِهِ”: “بهترین شما کسی است که بیشترین گذشت را در مقابل خانواده خود داشته باشد.”
•  مشورت و همفکری در خانواده: اعضای خانواده باید در امور مختلف با یکدیگر مشورت کنند و برای حل مشکلات به یکدیگر کمک کنند. امام کاظم (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند”خَیْرُكُمْ أَشْوَرُكُمْ لِأَهْلِهِ وَ أَعْوَنُكُمْ إِيَّاهُمْ”: “بهترین شما کسی است که با خانواده خود مشورت کند و در کارهای آنها یاری‌گر آنها باشد.”
• صبر و حوصله: اعضای خانواده باید در مقابل یکدیگر صبر و حوصله داشته باشند و از یکدیگر توقعات غیرمنطقی نداشته باشند. امام کاظم (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند “خَیْرُكُمْ أَصْبَرُكُمْ وَ أَحْلَمُكُمْ لِأَهْلِهِ”: “بهترین شما کسی است که در مقابل خانواده خود صبور و حوصله‌مند باشد.”
• توجه به نیازهای عاطفی یکدیگر: اعضای خانواده باید به نیازهای عاطفی یکدیگر توجه کنند و برای یکدیگر وقت بگذارند. امام کاظم (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند”خَیْرُكُمْ أَحْسَنُكُمْ خُلْقًا وَ أَكْثَرُكُمْ مُعَاشَرَةً لِأَهْلِهِ”: “بهترین شما کسی است که به نیازهای عاطفی خانواده خود توجه کند و برای آنها وقت بگذارد.”

1. تأکید بر فرزندآوری و فزونی نسل: به برخی از روایات امام کاظم (علیه السلام) در مورد فرزندآوری اشاره می‌کنیم که فرمودند: “نَكَّحُوا وَ أَنْكِحُوا فَإِنِّي مُفْتَخِرٌ بِكُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَدَدَكُمْ” ؛ “ازدواج کنید و فرزندانی صالح به دنیا آورید، زیرا من به تعداد شما در قیامت مباهات می‌کنم.” همچنین امام کاظم (علیه اسلام) فرمودند: “تَنَكَّحُوا وَ أَنْكِحُوا فَإِنِّي مُفْتَخِرٌ بِكُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَدَدَكُمْگ: “ازدواج کنید و فرزندانی صالح به دنیا آورید، زیرا من به تعداد شما در قیامت مباهات می‌کنم.”

1. آرامش و سکون در خانواده: در این باره امام کاظم علیه السلام فرمودند: “تَنَكَّحُوا فَإِنَّ النِّكَاحَ سَكِينَةٌ لِلنَّفْسِ”؛ “ازدواج کنید، زیرا ازدواج، مایه آرامش و سکون نفس است.”
2. فرزندآوری و تربیت صالح فرزندان:  بهترین فرزندان: “مَنْ أَوْلَادُكُمْ خَيْرٌ؟ قَالَ الَّذِينَ يُبَرُّونَكُمْ وَ يَتَّقُونَ اللَّهَ فِيكُمْ وَ يَصِلُونَ رَحِمَهُمْ”؛ “بهترین فرزندان شما کسانی هستند که با شما نیکو رفتار کنند و در حق شما تقوا پیشه کنند و خویشاوندان خود را صله رحم کنند.”
3. فرزند صالح، ثمره زندگی: امام کاظم علیه ااسلام فرمودند: “الْوَلَدُ الصَّالِحُ ثَمَرَةُ الدُّنْيَا وَ خَيْرُ مَا خَلَّفَ الْإِنْسَانُ”؛ “فرزند صالح، ثمره زندگی و نیکوترین یادگار انسان است.”
4. مسئولیت تربیت فرزندان: امام کاظم (علیه السلام) در رابطه فرمودند: “عَلَيْكُمْ أَنْ تُعَلِّمُوا أَوْلَادَكُمْ الْقُرْآنَ وَ الْأَدَبَ وَ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ”:  “بر شما واجب است که به فرزندان خود، قرآن و ادب و حلال و حرام را بیاموزید.”

الگوی مبارزاتی خاندان موسی بن جعفر ^{علیهم السلام}

 باتوجه به اهمیت الگوی مبارزاتی و مقاومتی در عصر حاضر، در اینجا به برخی از این روش‌های مبارزه نیز اشاره می‌شود:

1. روش‌های سلبی

 تقیه: امام کاظم (علیه السلام) و فرزندانشان در شرایطی که جانشان در خطر بود، از تقیه استفاده می‌کردند. به این معنی که عقاید و باورهای خود را پنهان می‌کردند تا از گزند دشمنان در امان باشند.

مناظره: امام کاظم(علیه السلام) و برخی از فرزندانشان در مناظره با علمای اهل سنت و متکلمان درباری، با استدلال‌های قوی و منطقی، حقانیت مذهب تشیع را به اثبات می‌رساندند و از این طریق با نفوذ افکار انحرافی مقابله می‌کردند.

 هجرت: امام کاظم(علیه السلام) و برخی از فرزندانشان برای در امان ماندن از ظلم و ستم حاکمان، به هجرت و زندگی در مناطق دیگر روی می‌آوردند.

• روش‌های ایجابی

ترویج معارف: امام کاظم(علیه السلام) و فرزندانشان با تعلیم و تربیت شاگردان و برگزاری جلسات درس، به ترویج معارف اسلامی و تبیین احکام و دستورات دین می‌پرداختند. آنها با نشر احادیث و روایات اهل بیت(علیه السلام)، مردم را به نور اسلام ناب محمدی (صلوات الله و سلامه علیه و آله)رهنمون می‌شدند

 حمایت از مظلومان: امام کاظم(علیه السلام) و فرزندانشان از مظلومان و ستمدیدگان حمایت می‌کردند و به آنها یاری می‌رساندند. آنها با دستگیری از فقرا و نیازمندان، و نیز با یاری رساندن به کسانی که در حقشان ظلم شده بود، در جامعه عدالت و انصاف را ترویج می‌کردند.

 ایجاد شبکه ارتباطی: امام کاظم (علیه السلام) و فرزندانشان با ایجاد شبکه‌ای از یاران و نمایندگان در نقاط مختلف قلمرو اسلامی، با مردم ارتباط برقرار می‌کردند و پیام اسلام ناب محمدی(صلوات الله و سلامه علیه و آله)را به آنها می‌رساندند.

مبارزات پنهان: امام کاظم (علیه السلام) و فرزندانشان علاوه بر روش‌های آشکار، به مبارزات پنهانی نیز می‌پرداختند. آنها با استفاده از شبکه‌ای از یاران و شیعیان خود، اقداماتی را برای افشای ظلم و ستم حاکمان و رساندن صدای مظلومان به گوش مردم انجام می‌دادند.

نویسنده: حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی دبیر کارگروه محتوایی ستاد بزرگداشت دهه کرامت