شهر تاریخی یزد در میانه فلات ایران در ۲۷۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان و نزدیک به جاده ادویه و ابریشم واقع شده است. این شهر گواهی زنده‌ای بر استفاده از منابع محدود برای بقا در بیابان است.

در این شهر آب از طریق سیستم قناتی که برای برداشت آب زیرزمینی توسعه یافته، به شهر می‌رسد. معماری خاکی یزد از روند نوسازی که بسیاری از شهرهای گلی و سنتی را ویران کرده، رها شده و قنات، خانه‌های سنتی، بازارها، حمام‌ها، مساجد، کنیسه‌ها، معابد زرتشتیان و باغ تاریخی دولت‌آباد را حفظ کرده است.

هر منطقه از شهر بر روی یک قنات ساخته شده است و دارای یک مرکز مشترک است. ساختمان‌ها از خاک ساخته شده اند. استفاده از خاک در ساختمان‌ها شامل دیوارها و سقف‌ها با ساخت طاق و گنبد است. خانه‌ها با حیاط‌های زیر سطح زمین ساخته شده اند که به مناطق زیرزمینی خدمات می‌دهند.

بادگیرها، حیاط‌ها و دیوارهای خاکی ضخیم، فضای دلپذیری را ایجاد می‌کنند. کوچه‌های نیمه پوشیده همراه با خیابان‌ها، میدان‌های عمومی و حیاط‌ها به کیفیت شهری دلپذیر کمک می‌کنند.

فرار از مدرنیته شدن

این شهر از روند مدرنیته شدن که بسیاری از شهرهای سنتی را ویران کرده، فرار کرد و از همزیستی مسالمت آمیز سه دین اسلام، یهودیت و زرتشتی برخوردار است.

شهر تاریخی یزد شاهد یک سیستم ساخت و ساز فوق العاده استادانه در معماری و تطبیق شیوه‌های زندگی با محیط متخاصم برای چندین هزار سال است. یزد با تداوم سنت‌هایی همراه است که سازمان اجتماعی را در بر می‌گیرد. اینها شامل وقف (وقف) ساختمان‌های عمومی مانند آب انبارها، مساجد، حمام‌ها، قنات‌ها و غیره و همچنین توسعه سنت‌های ناملموس و چندفرهنگی، تجاری و صنایع دستی به عنوان یکی از غنی‌ترین شهرهای جهان است.

فرهنگ‌های متنوع مربوط به ادیان مختلف در شهر از جمله اسلام، یهودیت و زرتشتی است که هنوز در کنار هم زندگی مسالمت آمیز دارند و دارای ترکیبی از ساختمان‌ها از جمله خانه‌ها، مساجد، آتشکده‌ها، کنیسه‌ها، مقبره‌ها، حمام‌ها، آب انبارها، مدرسه‌ها، بازارها در کنار هم هستند.

نمونه بارز سکونتگاه سنتی انسانی

یزد نمونه بارز سکونتگاه سنتی انسانی و نمایانگر تعامل انسان و طبیعت در یک محیط کویری است که حاصل استفاده بهینه و مدیریت هوشمندانه منابع محدود موجود در چنین محیط خشکی با استفاده از سیستم قنات و استفاده از خاک در ساخت ساختمان‌هایی با حیاط فرو رفته و فضاهای زیرزمینی است.

از دهه ۱۹۳۰ به بعد، چندین طرح برای نوسازی شهر ایجاد شده که منجر به ایجاد خیابان‌های تجاری عریض و دسترسی آسان به مسکن «مدرن» شد. این اتفاق بیشتر در خارج از شهر تاریخی رخ داده است.

امروزه یزد دارای تعداد زیادی نمونه عالی از معماری سنتی کویری با طیف وسیعی از خانه‌هاست از خانه‌های معمولی گرفته تا املاک بسیار بزرگ و بسیار تزئین شده. علاوه بر مسجد و بازار اصلی که وضعیت بسیار خوبی دارند، هر محله از شهر تاریخی هنوز دارای ویژگی‌های خاص خود مانند آب انبار، حمام، تکیه، مساجد، مقبره و غیره است.

بسیاری از خیابان‌ها و کوچه‌ها که الگوی اولیه خود را حفظ کرده اند، دارای ساباط‌های فراوان، یعنی کوچه‌های نیمه یا تمام سرپوشیده و مجموعه‌ای از طاق‌هایی است که برای محافظت در برابر آفتاب ساخته شده اند. خط افق شهر که با بادگیرها، مناره‌ها و گنبدهای بناها و مساجد پر شده است، چشم انداز برجسته ای را نمایان می‌کند.

تداوم میراث ناملموس

یزد به عنوان شهری پویا و زنده به تدریج با تغییراتی اجتناب ناپذیر تکامل یافته است. با این حال، هنوز ویژگی‌های زیادی وجود دارد که به یزد اجازه می‌دهد شرایط اصالت را داشته باشد، از جمله مواردی که مربوط به تداوم میراث ناملموس آن است.

در یزد یک شبکه پر جنب و جوش از سازمان‌های اجتماعی (وقف) وجود دارد که هنوز نقش قوی در سطح منطقه ایفا می‌کنند.

همچنین بخش بزرگی از شهر تاریخی هنوز مسکونی است (با نرخ ۸۰ درصد مالکیت خصوصی). از سوی دیگر، برخی از عناصر، استفاده اولیه خود را از دست داده اند، اما ایده‌های جدیدی برای استفاده مجدد تطبیقی آنها وجود دارد. دانشگاه یزد در بخشی از این شهر تاریخی ایجاد شده است. همچنین هتل‌ها و رستوران‌هایی نیز وجود داند که در داخل برخی از سازه‌های موجود فعالیت می‌کنندو با حفظ عناصر اصلی فیزیکی خود و به حداقل رساندن مداخلات، بازسازی و مرمت شده‌اند.

این اتفاق، تأثیر مثبتی از نظر اصالت مرتبط با مکان، تنظیم، فرم، طراحی و مواد داشته است. جدا از تغییراتی که در طول قرن بیستم رخ داده است، این ملک دارای تعداد زیادی ساختمان و فضاهای عمومی است که به خوبی حفظ شده اند. در تمام مداخلات، هر زمان که نیاز به انجام کارهای مرمتی باشد، اولویت با تکنیک‌های سنتی بوده است.

الزامات حفاظت و مدیریت

شهر تاریخی یزد در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی قرار گرفت که بر اساس قانون حفاظت از میراث ملی (۱۹۳۰) و قانون تأسیس سازمان میراث فرهنگی ایران (۱۳۵۸) از حمایت قانونی برخوردار است. این ملک همچنین تابع قوانین و استانداردهای حفاظت از شهرهای تاریخی است.

تلاش‌هایی که از سوی مردم محلی، در برخی موارد زیر نظر سازمان‌های بخشداری و ساختار اجتماعی وقف (وقف) و نیز تلاش‌های شهرداری یزد، ICHHTO و نمایندگان محلی دولت ایران (وزارت‌های آموزش و پرورش، بهداشت و درمان) صورت گرفته است. و غیره…) هنوز باید ارتقا یابد.

همه این شرکا تلاش‌هایی را برای ایجاد یک مکانیسم مدیریتی جدید که امکان هدایت ظرفیت‌های آنها به سمت اهداف مشترک را فراهم می‌کند، متحد کرده‌اند. این امر با ایجاد یک کمیته راهبری مسئول تعیین جهت گیری های کلی برای مدیریت و حفاظت از شهر تاریخی تسهیل شده است.

منبع: مهر