مایه حیات تنهای کلمه‌ای بود که اگر روزی از ما درباره آب می‌پرسیدند با آن مواجه بودیم، بدون آب زندگی انسان‌ها همیشه با سختی توامان بود همین مساله موجب شد نیاکان چند جا نشینمان برای یک جانشینی، کنار آب را برای زندگانی انتخاب کنند.

آب که عنصر اصلی برای رشد گیاهان است چند وقتی است اسیر غول ترسناکی به نام تغییرات اقلیمی شده است، پدیده‌ای که جهان را در نوردیده و خیلی آهسته و آرام جوری که مسئولین کشور متوجه نشوند خودش را به ایران نیز رسانده است، حالا حاصل این اتفاقات در رودخانه‌هایی خودش را نمایان کرده است که آب یک شهر را تامین می‌کنند و یکی از این رودخانه ها، رودخانه ۱۴۰ کیلومتری تجن ساری است که اکنون با ارفاق می‌توان به آن جوی گفت.

اما سوال هر شهروند ساروی که در کنار رودخانه تجن قدم میزند یا برای مسافرت به شرق کشور از پل تجن رد می‌شود این است که آب رودخانه‌ای به این بزرگی که روزی می‌آمد و می‌رفت چه شده که خشکیده است؟

از کویر مازندران می‌ترسیم

پیدا کردن رودخانه تجن کار زیاد سختی نیست، کافی ست وقتی به ساری سفر می‌کنید سراغش را از مردم کوچه و بازار بگیرید اینجا همه با تجن خاطره دارند، بستر این رودخانه چند سالی است که میزبان دو پارک در کنار خود است بوستان قائم که در شرق این رودخانه قرار دارد و از زمان‌های قدیم برای پدر و پدر بزرگ هایمان خاطره سازی می‌کند و بوستان ملل که دقیقا روبروی پارک قائم و در قسمت غربی جا خوش کرده است تا خاطره هایش همسن نوه‌های دهه نودی همان پدربزرگ‌ها باشد.

مردم حالا چند سال است در کنار تجن می‌آیند و می‌روند، بازی می‌کنند، گاهی کباب می‌زنند و گاهی هم ورزش می‌کنند، اما امسال اوضاع کمی متفاوت است، بستر رودخانه از ابتدای نوروز رنگ آب ندیده است و همین مساله بهانه را دست گیاهان خودرو داده که در نبود آب برای خود جولان دهند.

خشک شدن رودخانه تجن حالا دستمایه شوخی مراجعین پارک ملل شده است یکی می‌گفت: حالا که خشک است گندم بکارید به امید دیم که سال بعد محصولی باشد درو کنیم، آن یکی دارد خاطراتش را برای خانواده تعریف می‌کند که روزی آن قدر آب اینجا بود که با پدر خدابیامرزم می‌آمدیم ماهی گیری و ماهی می‌گرفتیم به چه بزرگی
پیرزنی نوه هایش را به پارک آورده تا بازی کنند و در جواب بچه‌ها که می‌گفتند مادر بزرگ مگر نگفتی می‌برمتان کنار رودخانه پس این رودخانه کو؟ جواب میدهد ان شاءالله شما هم می‌بینید. روزی جاری شدن آب در بستر خشک و بی حوصله این رودخانه را خواهید دید.


در این گیر و دار که هر کس حرفی برای گفتن دارد فردی با لباس ورزشی گرمکن یک دست سبز و هدفون در گوش می‌گوید دستی در کار است این‌ها نمی‌خواهند ما آب داشته باشیم پس آب ساری را به جای دیگری می‌برند، دیگری در جوابش می‌گوید نه آب از سرچشمه قطع شده است و دارند سد می‌زنند که ببرند سمنان و آبمان را جای دیگر بنوشند.

پیرمردی آنطرف‌تر بدون هیچ حوصله‌ای و با اکراه می‌گوید بابا جان پارسال بارندگی کم شده است و آب سد شهید رجایی یا به قول قدیمی‌ها سلیمان تنگه هم کاهش یافته پس طبیعی است اینجا هم تنها چیزی که نصیبمان شود ترک‌های به هم پیوسته بستر تجن است.

تصوری که یک کارمند ساده فلان اداره ساکن ساری از بی آبی دارد هیچ گاه نمی‌تواند به اندازه تصور بی آبی برای آن شالیکاری که مجبور شده است به خاطر کمبود آب فقط نصف زمین هایش را زیر کشت ببرد نیست، همه از این اوضاع ناراضی اند و نگران که چه می‌شود و چه کنیم با این اوضاع تقریبا خطرناک.


زمین و دست و دل‌ها همه ترک خورده اند

سال‌های گذشته این فصل سال، وقتی به دشت تجن سفر می‌کردی چشمت پر می‌شد از هکتار‌ها آب و سرخوش می‌شدی از جمع شالیکارانی که دل داده بودند به کار نشا و برنجکاری، اما امسال خبری از آن جنب و جوش‌ها نیست، جای هزاران شالیکار خالی است، جای نشا‌های سبزِ جان گرفته در آب خالی است، اصلا جای خود آب خالی است و من با دیدن زمین‌های ترک خورده و رهاشده از درون ترک می‌خورم، نکند دیگر چشممان دوخته نشود به شالیزار‌های سبزی که شمال را زیبا کرده بودند.

محمد حسین عرب شالیکار میاندورودی است می‌گوید شالیزار‌ها اکنون تبدیل به جاده‌های قابل تردد شده اند و با این اوضاع آب و بی آبی نباید انتظار داشت محصولی برداشت کنیم‌.

می‌گوید جهاد کشاورزی از زمستان پارسال هشدار داده بود که شالیکاران حوزه دشت تجن و شرق مازندران بدلیل خشکالی بروند محصول دیگری بکارند، اما محصول دیگر مگر آب نمی‌خواهد، وقتی باران نمی‌بارد و رودخانه‌ها هم خشک هستند، هر چه بکاری خشک می‌شود.


او می‌گوید برخی روستا‌های گهرباران در انتهای حوزه آبریز سد شهید رجایی قرار دارند و قبلا با نوبت بندی آب به زمین‌های آنجا می‌رسید، اما اکنون حتی کانال‌های انتقال آب در روستا‌های پایین دست هم کاملا خشک شده اند.

مشکل کم آبی و خشکسالی فقط مختص شالیزار‌های میاندورود نیست، در شالیزار‌های برخی از مناطق ساری و جویبار هم شالیکاران از نبود آب، خشکی زمین و نابودی محصول خود گلایه دارند.

محمد گل خیلی یکی از شالیکاران منطقه فرح آباد می‌گوید: آب رودخانه تجن در گذشته، شالیزار‌های مناظق دودانگه و چهاردانگه ساری و هزار جریب نکا و فرح آباد تا کردخیل جوییار را آبیاری می‌کرد، اما اکنون حتی روستا‌های بالادست هم می‌گویند آب ندارند.

او افزود: بسیاری از کشاورزان امسال برنج نکاشتند و بجایش گل آفتابگردان و سویا کاشته اند، اما اگر باران اردیبهشت و خردادماهی نبارد این محصولات نیز سبز نخواهند شد.

گل خیلی می‌گوید: رهاشدگی شالیزار‌ها به دلیل خشکسالی سال‌های گذشته نیز در حوزه دشت تجن اتفاق می‌افتاد و حتما در سال‌های آینده نیز با آن مواجه خواهیم بود شاید تنها راه عبور کشاورزان از این خشکسالی توسعه کشت گلخانه‌ای باشد.

آب سد را رها نمی‌کنیم، چون کم است‌
می‌گویند میوه که خراب باشد مشکل از ریشه است، برای پیدا کردن سرچشمه کمبود آب هم باید آنقدر بالا برویم تا به یک سد در ۴۵ کیلومتری جنوب غربی ساری برسیم، برای دیدن بهتر آنچه در پشت سد می‌گذرد باید راهی روستای افراچال شد، نتیجه این پیاده روی ومشاهده وضعیت سد را فقط می‌توان در سه کلمه خلاصه کرد "سد خالی است".

سال‌های قبل در همین ایام بود که آب پشت سد و منظره بی نظیرش خوراک عکاسان از اقصا نقاط ایران بود و حالا به این روز اسفبار دچار شده است.

حیدر داوودیان مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران در همین رابطه به باشگاه خبرنگاران جوان مازندران گفت: سال گذشته میزان بارندگی نزدیک به سی درصد کاهش یافته است که نتیجه اش کاهش ۸۸ درصدی آورد رودخانه تجن است.

او افزود: با توجه به اینکه زمستان سال گذشته بارش برف مناسبی در مناطق بالادست مشاهده نشد، مقایسه نقشه‌های سال‌های قبل با امسال نشان می‌دهد ذخیره برفی در کوهستان‌های استان نیز نزدیک به صفر شده است.

او با بیان اینکه حجم مخزن سد شهید رجایی ۱۶۲ میلیون متر مکعب می‌باشد که تا به حال ۴۴ میلیون متر مکعب آب پشت این سد ذخیره شده است، گفت: ۲۰ میلیون متر مکعب آب حجم مرده این سد است که نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم و فقط از ۲۴ میلیون متر مکعب آن می‌توان بهره برداری کرد.


داوودیان ادامه داد: با توجه به نیاز آبی ۳۰ میلیون متر مکعبی شهر ساری که از این سد تامین می‌شود به این نتیجه می‌توان رسید که امسال ۶ میلیون متر مکعب آب کم داریم به همین دلیل شرکت آب منطقه‌ای هیچ گزینه‌ای که بتوان آب سد را برای مصارف کشاورزی استفاده کرد متصور نیست.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران گفت: با توجه به میزان آب ذخیره شده در سد شهید رجایی  امسال برنامه ای برای رهاسازی آب نداریم.

او با بیان اینکه تامین آب آشامیدنی مردم در اولویت است، افزود: خوشبختانه در فروردین و اردیبهشت امسال میزان بارندگی خوبی داشتیم و میانگین بارش‌ها را که ۳۱۵ میلی متر بود را به ۳۵۰ میلی متر رسانده است، ولی اینکه آب ذخیره‌ای داشته باشیم و بتوانیم آن را مدیریت بکنیم کار سختی است.

صحبت‌های حیدر داوودیان به اندازه کافی مشکل کم آبی را بیان می‌کند و نیازی به کم یا بیشتر کردن حرف و سخن نیست فقط یک جمله می‌ماند خدا این تابستان را بخیر کند.
گزارش: محمدی حسین رمدانی