ریشه بدفهمی‌ها و اُفت کیفی آموزش ریاضی چیست؟
کارشناسان و مُدرسان ریاضی بر این باورند که یادگیری و سطح کیفی آموزش ریاضی در کشور در سال‌های اخیر دچار آسیب شده است که دلایل متعددی برای آن وجود دارد و باید با اقدامات اساسی و همگانی به رفع این معضل پرداخت.
ریاضیات یکی از علوم پایه است که یادگیری و داشتن درک درست از آن در آینده تحصیلی دانش آموزان و پیشرفت کشور نقش اساسی دارد و ریشه و بنیان توسعه پایدار و رشد اقتصادی کشور‌ها به‌شمار می‌آید، زیرا این علم در همه بخش‌های زندگی انسان‌ها وارد شده و پایه و اساس توسعه فناوری‌های جدید است.
با توجه به اهمیت علم ریاضی، یادگیری و آموزش درست آن در سطوح مختلف برای همه مردم امری ضروری محسوب می‌شود، زیرا یادگیری ریاضی به ایجاد ساختار تفکر منطقی برای حل بهینه مسائل مختلف، تقویت خلاقیت، افزایش قدرت تجزیه و تحلیل، درک درست از واقعیت‌های زندگی و پدیده‌ها منجر می‌شود و رابطه مستقیمی بین آموزش ریاضی و توسعه زندگی وجود دارد.
با وجودی‌که امروزه آموزش ریاضی به‌عنوان یک موضوع اصلی در برنامه‌ریزی تحصیلی در دوره‌های مختلف مطرح می‌شود، اما شواهد و پژوهش‌های موجود نشان می‌دهد که اُفت تحصیلی دانش‌آموزان در درس ریاضی به یکی از معضل‌های نظام آموزشی تبدیل شده و چالش‌هایی مانند کاهش علاقه و گرایش دانش آموزان به این درس، بدفهمی‌های ریاضی و ضعف و ناتوانی برخی از دانش آموزان در حل مسائل ریاضی بوجود آمده است.
برخی از مسوولان آموزش و پرورش در دهه ۸۰ اذعان داشتند که تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد بیشترین افت تحصیلی در بین دانش آموزان مربوط به ریاضی است و افت تحصیلی یکی از دلایل دل‌زدگی دانش آموزان از این درس می‌شود. همچنین تحقیقی که از سوی خانه ریاضیات اصفهان در سال ۹۵ انجام شد نشان داد که نمره درس ریاضی در میان داوطلبان گروه ریاضی کنکور سراسری برای ورود به دانشگاه‌ها از سال ۸۰ تا ۹۳ روند نزولی داشته است.
با توجه به اینکه ریاضی به‌عنوان درس اصلی در آزمون سراسری گروه آزمایشی ریاضی مطرح است بنابراین وجود افت در این درس را می‌توان نشان دهنده ضعف در دانش ریاضی بین داوطلبان دانست، از طرفی نگاهی به آمار داوطلبان کنکور سراسری در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که علاقه آن‌ها برای ورود به رشته‌های ریاضی و آمار کمتر شده است.
به گفته علی رجالی عضو هیات موسس خانه ریاضیات اصفهان، یکی از مهمترین دلایل اُفت نمره در درس ریاضی، عدم درک مفهومی درس ریاضی در مدرسه است و این موضوع باعث می‌شود که دانش آموزان علاقه چندانی به ریاضی پیدا نکنند. از طرفی، برخی از دبیران و استادان نیز به موضوع بدفهمی‌های ریاضی اشاره می‌کنند و تاکید دارند که اختلال در یادگیری ریاضی به مشکل در درک مفاهیم ریاضی منجر می‌شود و این موضوع در سال‌های اخیر در کشورمان فراگیر شده است.
هدف اصلی از آموزش ریاضی، ایجاد درک عمیق نسبت به مفاهیم آن است یکی از اعضای انجمن علمی معلمان ریاضی اصفهان که دبیر ریاضی مقطع متوسطه دوم است با اشاره به موضوع بدفهمی‌های ریاضی گفت: برای بررسی این موضوع ابتدا باید به اهداف آموزش ریاضی بپردازیم، سیاستگذاران آموزشی و برنامه‌ریزان کلان کشور، اهداف متعدد و متنوعی از آموزش ریاضی در دوره‌های آموزش عمومی افراد مختلف جامعه در نظر داشته اند و هدف از آموزش ریاضی فقط صرف اینکه دانش آموزان به چند مسئله معمولی یا تست ریاضی پاسخ دهند، نیست.
عبدالله حسام افزود: اهداف اصلی از آموزش این درس این است که مردم درک عمیق نسبت به مفاهیم ریاضی پیدا کنند به گونه‌ای که بتوانند از دانش ریاضی خود در موقعیت‌های مختلف و جدید، شرایط دنیای واقعی و در موقعیت‌هایی که نیاز به تخمین زدن و محاسبات دقیق یا تقریبی دارند، استفاده کنند. وی ادامه داد: هدف دیگری که به‌عنوان اهداف شناختی و در سطح بالاتر می‌توان به آن نگاه کرد این است که دانش آموزان از تفکر منطقی برخوردار شوند و از آن در همه مسائل زندگی خود استفاده کنند.
این دبیر ریاضی برخوردار شدن از تفکر نقادانه را یکی دیگر از اهداف آموزش ریاضی دانست و گفت: داشتن این تفکر باعث می‌شود که با هر نوع اطلاعاتی که مواجه می‌شویم بدون سند و مدرک آن را قبول نکنیم بویژه در دنیای امروز که با عصر داده‌ها و اطلاعات متعدد مواجهیم و اگر می‌خواهیم سردرگم نباشیم و رویه منطقی در پیش بگیریم به تفکر نقادانه نیاز داریم.
حسام همچنین با اشاره به حالت عاطفی و نگرشی درباره ریاضی، توضیح داد: آموزش ریاضی باید به گونه‌ای باشد که دانش آموزان از خواندن آن احساس خوبی داشته باشند نه اینکه پس از سال‌ها که ریاضی خواندند، احساس کنند تاثیری برای آن‌ها نداشته است و از خود بپرسند که این همه درس ریاضی که خواندند چه فایده و ثمری برای آن‌ها داشته است، درحالیکه باید خلاف این موضوع حاکم باشد یعنی دانش آموزان قدردان آموزش ریاضی باشند.
وی به بدفهمی ریاضی اشاره و اضافه کرد: درحالیکه طبق اهدافی که برای آموزش ریاضی متصور شده است از دانش آموزان انتظار می‌رود که دارای مهارت در حل مسائل و موقعیت‌های ریاضی باشند و مفاهیم آن‌ها را خوب درک کرده باشند، اما مشاهده می‌شود که در عملکرد ریاضی تعدادی از دانش آموزان خطا‌هایی وجود دارد.
حسام با بیان اینکه این خطا‌ها را می‌توان به ۲ دسته کلی تقسیم کرد، افزود: دسته نخست مربوط به خطا‌های سهوی و محاسباتی است که حتی ممکن است برای معلمان هم پیش آید و اگر دانش آموز نوشته‌ها و حل مسائل خود را یک بار دیگر و با دقت بیشتر مرور کند متوجه خطای خود می‌شود، اما دسته دوم از نظر شناختی، خطا‌های ریشه دار هستند و با تذکر معلم یا یک بررسی ساده رفع نمی‌شود و باز هم این خطا مشاهده و تکرار می‌شود که به آن بدفهمی گفته می‌شود.
وی ادامه داد: در واقع در بدفهمی با درک ناقص یا نادرست از مفاهیم و قواعد ریاضی مواجه هستیم که باعث تولید و ایجاد خطا‌های نظام‌مند در عملکرد افراد می‌شود، یک اشتباه ریاضی را دانش آموز بار‌ها و بار‌ها و حتی در سال‌های تحصیلی بالاتر هم انجام می‌دهد که نشان می‌دهد این اختلال یادگیری، بحث ریشه‌ای دارد.
این دبیر ریاضی به برخی از این بدفهمی‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: اینکه برخی دانش آموزان تصور می‌کنند که ضرب ۲ عدد همیشه بزرگتر می‌شود، اگر ترتیب عملیات ریاضی را به هر طریق انجام دهند به یک جواب می‌رسد یا تعمیم قواعد ریاضی از یک موقعیت به موقعیت دیگر مانند اینکه بسیاری از ویژگی‌های ضرب را برای حالت جمع نیز در نظر بگیرند، این‌ها از جمله نمونه‌های بدفهمی ریاضی است.
حسام با بیان اینکه برخی از بدفهمی‌های ریاضی در زندگی واقعی افراد تاثیر منفی می‌گذارد، تصریح کرد: این موارد بیشتر به مباحث آمار و احتمالات و برداشت نادرست نسبت به شانس بازمی گردد مانند شانس برنده شدن در قرعه کشی. به گفته وی، عمده تصمیم گیری‌های زندگی واقعی مردم بر اساس احتمالات و جمع‌بندی آماری که از اطلاعات داریم انجام می‌شود و در موارد متعدد برداشت ناصحیح از این موضوع باعث تصمیم گیری‌های نادرست در زندگی خواهد شد.
وی با تاکید بر شناسایی بدفهمی‌های ریاضی، اظهار داشت: این کار اثر آموزشی خوبی برای معلمان نیز دارد، زیرا اصل یادگیری، تغییراتی است که در باور‌های دانش آموز شکل می‌گیرد و به دلیل اینکه معلمان نمی‌توانند ذهن را بطور مشهود بررسی کنند، این بدفهمی‌ها نشان می‌دهد که در ذهن دانش آموز چه می‌گذرد و معلمان با توجه به آن در کار آموزشی خود تجدیدنظر خواهند کرد.
حسام با بیان اینکه نگاهی به آزمون‌های داخلی یا مشترک و نهایی مدارس و حتی در سطح بین المللی نشان می‌دهد که بدفهمی‌های ریاضی در دانش آموزان دنیا و در ایران بطور نسبی فراگیر است که عوامل متعددی در شکل‌گیری آن نقش دارد. تاثیر فرهنگ عمومی آموزش در بدفهمی‌های ریاضی عضو انجمن علمی معلمان ریاضی اصفهان با اشاره به ریشه‌های شکل‌گیری بدفهمی‌های ریاضی، گفت: این موضوع متاثر از فرهنگ عمومی آموزش در جامعه است که باید همه ارکان جامعه از خانواده تا سیاستگذاران و برنامه ریزان آموزشی بررسی دقیقتر و تغییر نگرش نسبت به آن داشته باشند تا این فرهنگ به تدریج بهبود یابد و اِشکالات آن اصلاح شود.
وی یکی از این مسائل تاثیرگذار را دیدگاه موجود نسبت به کنکور دانست و افزود: برخی از خانواده‌ها تصور می‌کنند خوشبختی فرزندان آن‌ها با رد شدن از سد کنکور تضمین می‌شود به همین دلیل فرزندان خود را از سنین پایین مجبور به حفظ نکات تستی و فرمول‌های متعدد می‌کنند که با اهداف اصیل آموزش ریاضی در تعارض و تناقض است.
حسام به مسائل فرهنگی نیز اشاره و اضافه کرد: همچنین تبلیغات عجیبی در رسانه‌های مختلف درباره کلاس‌های کنکور یا نکات شگفت انگیز امتحانات صورت می‌گیرد درحالیکه رسانه‌ها باید با رعایت شرایط انصاف، موقعیتی را نیز برای افراد و مدرسانی که با این روش‌های آموزشی مخالفند و سخنان دیگری برای گفتن دارند، فراهم کنند.
وی با تاکید بر اینکه روش‌های تستی و کنکوری در آموزش دروس بویژه ریاضی اثربخش نبوده و حتی آثار مخرب زیادی دارند، اظهار داشت: لازم است اطلاع رسانی کافی در این زمینه به خانواده ارائه شود هرچند تغییر این فرهنگ و نگرش ایجاد شده، کار آسانی نیست، اما اگر نسبت به اهداف اساسی آموزشی ریاضی واقف شویم و همت کنیم، هر فردی می‌تواند از حوزه اثر خود این کار را شروع کند.
این دبیر ریاضی با بیان اینکه از مقطع پیش دبستانی تا بالاترین مقاطع تحصیلی در دانشگاه با بدفهمی‌های ریاضی مواجهیم، افزود: برای رفع این معضل باید همه مولفه‌هایی که در آموزش دخیل هستند به فکر باشند و اقدام کنند مانند خانواده ها، معلمان، مدیران مدارس، مسوولان، سیاستگذاران آموزشی و برنامه‌ریزی درسی، مولفان کتاب‌های درسی و مجریان سنجش‌های آموزش، همه باید نسبت به این پدیده، آگاهی قابل قبول داشته باشند.
حسام درباره نقش محتوای کتاب‌های درسی در این زمینه، توضیح داد: کتاب‌های درسی در زمان حاضر بر اساس رویکرد کلی آموزشی یعنی درک مفهوم تدوین شده اند که باعث می‌شود درک عمیقی نسبت به مفاهیم شکل بگیرد و بُروز و ظهور بدفهمی‌ها به حداقل برسد و دانش آموزان در آینده و دانشگاه دچار مشکل نشوند، اما آنچه بطور عملی اتفاق می‌افتد چندان همخوان با این رویکرد‌ها نیست بلکه متاثر از مولفه‌های فرهنگی و انتظاراتی که جامعه از معلمان دارد می‌باشد.
به گفته وی، به دلیل انتظاراتی که وجود دارد، در برخی موارد اگر معلمی در مدرسه رویکرد آموزش مفهومی و بر اساس کتاب داشته باشد خانواده‌ها و حتی مدیران مدارس ممکن است از آن‌ها انتقاد کنند.
وی با تاکید بر اینکه عملکرد معلمان نیز در رفع بدفهمی‌ها موثر است، افزود: معلمان باید از روش‌های فعال در کلاس‌های درس استفاده کنند، رویکرد درک مفهوم را در پیش بگیرند نه اینکه فقط نکات حفظی یا قواعد و فرمول‌های مختلف گفته شود و گفتمان ریاضیات و ارتباط بین ریاضی و علوم دیگر را تقویت کنند.
این دبیر ریاضی ادامه داد: معلمان تا حد امکان باید از گفتن قواعد و فرمول‌های بدون دلیل در کلاس اجتناب کنند، زیرا اگر دانش آموز نداند که فرمول از کجا آمده هیچ ارزشی ندارد بلکه دانش آموز باید ریشه آن‌ها را درک کند. افزایش بُروز بدفهمی‌های ریاضی در دوران کرونا حسام درباره تاثیر دوران کرونا بر آموزش ریاضی نیز گفت: از تجربه‌ها و شواهد موجود، استنباط می‌شود که در دوران کرونا و آموزش‌های مجازی، وضعیت درک مفاهیم ریاضی کمتر و بُروز بدفهمی‌ها بیشتر شده است و معلمان ناچار هستند مفاهیم و دروس سال‌های قبل را برای دانش آموزان مجدد مرور کنند، هرچند اتخاذ راهکار‌هایی مانند برگزاری کلاس‌های تقویتی در مدارس می‌تواند این معضل را کمرنگ کند.
عضو هیات موسس خانه ریاضیات اصفهان نیز در گفتگو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر اینکه آموزش مهمترین منبع تولید نیروی انسانی توانمند و ماهر در یک کشور است، اظهار داشت: یکی از مسائل مهم در اُفت سطح کیفی آموزش، بی‌توجهی به نیاز‌های اولیه قشر بسیار موثر در جامعه یعنی معلمان است.
علی رجالی اضافه کرد: اگر تصمیم‌های عاجلانه و نابخردانه برای آموزش کشور گرفته نشود، بطور حتم وضع آموزش بهتر از این خواهد بود، به فاجعه نظام آموزشی "۶،۳،۳ "توجه کنید، کلاس ششم دبستان بدون برنامه، معلم و کتاب درسی و حتی پیش‌بینی مکان و کلاس در بسیاری از دبستان‌ها ایجاد شد، ولی هیچ کمیته بحرانی تشکیل نشد که به این معضل آموزشی توجه کند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه آموزش ریاضی به‌دلیل سلسله مراتبی آن در طول آموزش لطمه بیشتری از این مسائل می‌بیند، خاطرنشان کرد: آزمون‌های مدارس خاص در دبستان‌ها و آماده‌سازی دانش آموزان برای شرکت در این آزمون‌ها به جای ملموس‌سازی، آموزش مهارت درک مفاهیم ریاضی و بکارگیری آن در زندگی روزمره و یادگیری هنر حل مسئله از ابتدای آموزش، عدم آماده سازی بسیاری از معلمان برای تدریس ریاضی (بدلیل عدم توجه به توانمندی اولیه قبل از استخدام و عدم اهتمام به برگزاری مرتب دوره‌های آموزش ضمن خدمت معلمان) و هزاران مشکل دیگر، دست به دست هم داد تا آموزش ریاضی ضربه بخورد و در نتیجه علاقه و عشق به ریاضی در دانش آموزان از بین برود.
وی تاکید کرد: وقتی دانش آموزی مهارت استفاده از ریاضی و هنر حل مسئله را از ابتدا نمی‌آموزد، فقط از ریاضی می‌ترسد و از خواندن آن لذت نمی‌برد.
آماده‌سازی دانش‌آموزان برای کنکور از عوامل اصلی اُفت آموزش ریاضی است رجالی ادامه داد: در مقاطع تحصیلی بالاتر نیز آماده سازی دانش آموزان برای کنکور و بی توجهی به مفاهیم و مهارت‌های ریاضی، تالیف کتاب‌های درسی بدون داشتن استاندارد‌های آموزشی که با رعایت ارتباطات افقی و عمودی دروس باید تدوین شود، افزایش بی رویه ظرفیت‌های پذیرش در دانشگاه‌های وزارت علوم در برابر کنترل جمعیت ورودی به دانشکده‌های پزشکی و هزاران معضل دیگر نیز از عوامل اصلی اُفت کیفی آموزش ریاضی است.
این استاد دانشگاه، بی توجهی به کارآفرینی برای دانش آموختگان دانشگاه ها، پذیرش دانشجوی زیاد و ایجاد دانشگاه‌های متعدد بدون کیفیت در زمینه‌های علوم و مهندسی و توجه بیش از حد به مقاله‌نویسی به جای تحقیق اصیل و بطور کلی عدم توجه به کیفیت و علاقه‌های دانشجویان و نیاز‌های روز از آن جمله ایجاد برنامه‌های میان رشته‌ای و فراهم آوردن امکان تغییر رشته در دانشجویان را از عوامل دیگر موثر بر افزایش اُفت کیفی آموزش بطور کلی و آموزش ریاضی بطور خاص دانست.
وی با بیان اینکه دوران کرونا، تدریس مجازی دروس، برگزاری آزمون‌های غیر استاندارد و کنترل نشده و کمبود زیرساخت‌ها و توانمندی‌های مدارس، دانشگاه‌ها و معلمان در تدریس مجازی یکی دیگر از عوامل اُفت کیفی آموزش ریاضی و عدم توانمندی دانش آموختگان مقاطع مختلف تحصیلی است، گفت: حضور دانش آموزان و دانشجویان در کلاس درس نه تنها برای پرورش آن‌ها اهمیت دارد بلکه اجازه می‌دهد با تعامل با سایر هم‌دوره‌ای ها، روابط اجتماعی و توانمندی علمی آن‌ها افزایش یابد.
رجالی به راهکار‌های رفع اُفت سطح کیفی آموزش ریاضی اشاره و اضافه کرد: توجه بیشتر به آموزش و معلمان، آماده سازی بستر‌های مختلف آموزشی، ادغام وزارتخانه‌های علوم و بهداشت بمنظور ایجاد تعاملات میان رشته‌ای بهتر، نظارت بر کیفیت‌های آموزش، توجه بیشتر به تحقیقات واقعی و توجه به توانمندی آموزشی معلمان در طرح رتبه‌بندی از جمله این راهکارهاست.
این استاد دانشگاه ادامه داد: حذف امکان آماده سازی دانش آموزان و دانشجویان برای شرکت در آزمون‌های خاص و کنکور، آماده‌سازی آموزش و پرورش برای برگزاری آزمون‌های نهایی استاندارد برای هموارسازی اجرای طرح پذیرش دانشجو، استقلال دانشگاه ها، اصلاح آیین‌نامه‌های ارتقای استادان، کم کردن ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها و ایجاد روحیه کارآفرینی در دانش آموختگان می‌تواند برخی از مسائل موجود را حل کند.
منبع:ایرنا
