آیینه اقوام» عنوان مجموعه نمایش رادیویی به روایت و کارگردانی زنده‌یاد مهرداد عشقیان است که سفری به دنیای آیین‌های رمضان در ایران زمین است. این مجموعه ۳۰ قسمتی از تولیدات اداره‌کل هنر‌های نمایشی رادیو است که به پیشنهاد و همراهی ایوب آقاخانی در خبرگزاری مهر منتشر می‌شود.

کرامت رودساز، محمد یگانه، محمد آقامحمدی، حسن تسعیری، هرمز سیرتی، بهادر ابراهیمی، احمد لشینی، ماندانا محسنی، راضیه مومیوند، ماندانا اصلانی، معصومه عزیزمحمدی به عنوان بازیگر این مجموعه حضور دارند و دیگر عوامل مجموعه رادیویی «آیینه اقوام» نیز عبارتند از نویسنده: سهیلا خدادادی، محقق: ناصر ملاییان، افکتور: محمدرضا قبادی‌فر، صدابرداران: پیروز صدرایی و محسن جوادی، تهیه‌کننده و سردبیر: ناهید گودرزی.

سی‌امین قسمت «آیینه اقوام» با مدت زمان ۳۰ دقیقه به معرفی آیین‌های مردم شهر‌های مختلف ایران در روز عید سعید فطر می‌پردازد.

سی‌امین و آخرین روز سفر «آیینه اقوام» را اینگونه آغاز می‌کنیم:

«خدا رو شکر، خدا رو هزاران هزار مرتبه شکر که پایان سفر سی روزم در دل فرهنگ و رسم و رسوم مردم در ماه رمضان با عطر و بوی عید سعید فطر درآمیخته شد. عید فطر آمد و ماه رمضان گشت تمام / بر شما همسفران سفر روزه سلام / روزه‌هاتان همه در پیش خداوند قبول / روزگار خوش‌تان مظهر توفیق مدام.»

در سی‌امین روز سفر به «عیدگاه» سفر می‌کنیم که «پیربابا» از کازرون، «مارجان» از گیلان، «محمد» از بجنورد، «خانم و آقای امیری» از شیراز، «پیرمحمد» از بیرجند، «امیر» از بوشهر، «صالح» از امیدیه، «آقای صرافی» از بوشهر، «حاج یونس» از اصفهان، «خانم دکتر ایمانی» از یزد، «حاج آقا رحیم» از قم، «حاج آقا رضوانی» از سوادکوه، «کاک صدیق» از کردستان، «آداش» از بندر ترکمن، «علی» از ارومیه، «الله‌داد» از سیستان و بلوچستان، «مش قربون» از شهرکرد و «اسماعیل» از تهران نیز در آنجا حضور دارند.

به گفته «پیربابا» در کازرون عروس‌ها و داماد‌ها در عید فطر به خانه بخت می‌روند.

«خانم دکتر ایمانی» می‌گوید که پختن آش حضرت ابوالفضل العباس و پخش کردن آن بین مردم در صبح روز عید فطر از رسوم مردم یزد است.

«کاک صدیق» نیز می‌گوید مردم در سنندج در صبح روز عید فطر تا می‌توانند نذری پخش می‌کنند.

«عمه طلعت» درباره مراسم مردم عید فطر در تبریز می‌گوید که بزرگتر‌ها بعد از رویت حلال ماه شوال بلافاصله به صورت یک بچه و پس از آن به آیینه نگاه می‌کنند و صلوات می‌فرستند.

«مش قربون» می‌گوید که زنان شهرکرد در صبح روز عید فطر نان‌های کاکولی را بین نمازگزاران تقسیم می‌کنند.

به گفته راوی در کرمان و در روز عید فطر بعد از نماز، به دیدار خانواده‌هایی که عزیزی تازه از دست رفته دارند می‌روند و زیارت اهل قبور هم از دیگر مراسم کرمانی‌ها در این روز است.

«امیر» می‌گوید در بوشهر در عید فطر دور تا دور اتاق را پشتی می‌گذارند و همه جا را آب و گلاب می‌پاشند. بوشهری‌ها اتاق پذیرایی آقایان را «خونه مجلسی» و اتاق پذیرایی خانم‌ها را «خونه نشیمن» می‌نامند و در روز عید فطر این اتاق‌ها را با سفره‌های خوراکی‌های متنوع سنتی مزین می‌کنند.

در ادامه راوی درباره رسم مردم شیرین‌سوی همدان در عید فطر برای ما توضیح می‌دهد. در شیرین‌سو اولین کسی که هلال ماه شوال را رویت کند به باقی آن را نشان می‌دهد و همه صلوات می‌فرستند. در شیرین‌سو شب عید فطر کسی به مهمانی نمی‌رود، زیرا معتقدند زکات فطر یا سرروزه بر عهده صاحبخانه است. روز عید فطر بعد از صرف صبحانه بانوی خانواده ظرفی پر از گندم را در سفره می‌گذارد و همه روی آن دست می‌گذارند که به این گندم در زبان محلی «آلباسما» می‌گویند که سهم فقرا است.

در شیرین‌سو روز عید فطر برای کسی که قبل از ماه رمضان و عید فطر از دنیا رفته در مسجد محله مراسمی با عنوان «قره بایرام» می‌گیرند.

در ماسال گیلان، شب عید فطر خانواده‌ها از خانه بیرون نمی‌روند تا رسم کنار گذاشتن فطریه را اجرا کنند. بانوی ماسالی برای هر یک از اعضای خانواده یک پیاله برنج داخل سینی می‌ریزد و همه اعضای خانواده به آن برنج دست می‌زنند و دعا می‌خوانند و از خدا می‌خواهند که به زندگی‌شان رزق و روزی بدهد و این برنج در نهایت سهم فقرا است.

به گفته «مش قربون» در شهرکرد ۲ یا ۳ روز بعد از عید فطر هم روزه می‌گیرند تا علاقه خود به ماه رمضان را نشان دهند.

«مارجان» نیز می‌گوید که در تالش رسم بر این است که در روز عید فطر چندین حلوای محلی نظیر «شکرحلواسی»، «دوشاب حلواسی»، «حلوای عسلی» و «حلوای روغنی» پخت می‌کنند.

به گفته «آداش» زنان ترکمن برای روز عید فطر نانی محلی پخت می‌کنند. رسم بر این است که دختر کوچک خانواده در روز عید فطر لباس‌های نو به تن کرده و تعدادی از این نان‌های محلی را به خانه اقوام و همسایه‌ها می‌برد و عید را تبریک می‌گوید.

«کاک صدیق» می‌گوید در مهاباد روز عید فطر را روز خداحافظی با ماه رمضان می‌دانند. رسم دید و بازدید مهابادی‌ها فقط یک روز نیست بلکه ۳ روز به طول می‌انجامد.

به گفته راوی در آشناخور خمین رسم بر این است اگر ماه رمضان ۲۹ روز باشد می‌گویند «۳۰ یک کم» و اگر ۳۰ روزه باشد می‌گویند «۳۰ پره». در روز عید فطر اهالی آشناخور الله اکبر گویان به سمت مصلی آبادی که بالای تپه هفت دختران مشرف به آبادی است می‌روند و نماز می‌خوانند.

«خانم امیری» نیز می‌گوید در بروجرد در شب عید فطر مثل شب‌های دیگر ماه رمضان و با اینکه می‌دانند ماه رویت شده سحری می‌خورند و بعد از خداحافظی با ماه روزه، می‌گویند «ای ماه عزیز و پر برکت خدا چرا ما را ترک کردی،‌ای کاش مدتی دیگر می‌ماندی و ما را شاد می‌کرد،‌ای ماه خوب الوداع،‌ای ماه رحمت الوداع،‌ای ماه مهمانی خدا الوداع».

منبع: مهر