درست است که برخی بازی‌های محلی دربیشتر نقاط ایران مشاهده می‌شوند و حالتی کلی‌تر دارند، اما بازی‌های بسیاری نیز وجود دارند که خاص هر منطقه بوده و در سایر نقاط کشور دیده نمی‌شوند.

مطالعه و معرفی این بازی‌ها از آن جهت حائز اهمیت است که می‌تواند هم به ما دانشی درخصوص داشته‌های فرهنگی مان بدهد و هم مهمتر از آن، فرصتی فراهم کند که با کسب آگاهی بتوانیم در زندگی امروز خود و کودکانمان از ان‌ها استفاده کنیم و از شادی و نشاطی که بخش جدایی ناپذیری از این بازی هاست بهره‌مند شویم. این مقاله به معرفی چند بازی محلی از ۳ استان کشور می‌پردازد.

بازی‌های محلی بوشهر

در بوشهر قدیم این طور مرسوم بوده که پسران به هنگام شب و خسته از بازی‌های روزانه، در محل مخصوص بازی در محله جمع شده و به برخی بازی‌های شبانه می‌پرداخته اند. در اینجا شخصی که اول وارد کوچه می‌شده با خواندن اشعاری که گاه نیز آمیخته با هجو بوده دیگران را به خروج از خانه جهت بازی تشویق می‌کرده است.

برخی از بازی‌های محلی منطقه، یادگار انگلیسی‌ها بوده و با اندکی تغییرات از ان‌ها وام گرفته شده، ولی اکثر بازی‌های محلی بوشهر، قدمتی بسیار بیشتر دارند. برای نوبت شروع بازی و یارکشی نیز روش‌های بومی بسیاری وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به روش‌های “تر و خشک”، “خدا زمین کردن”، “پر و خالی گرفتن”، ”چُرچُر گرفتن” و… اشاره کرد. چُرچُر گرفتن به این صورت انجام می‌شود که هر یک از بازیکنان نام مستعاری برای خود انتخاب کرده و به صورت دو به دو، دست در گردن هم انداخته و پیش سرگروه می‌روند و مثلا می‌گویند ماه می‌خواهی یا ستاره؟

و به همین شیوه، نفرات بین دو گروه تقسیم می‌شوند. یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های بوشهر، بازی موسوم به “چوکیلی” است که از نام ابزار آن (چوب و کلید) گرفته شده است. کیلی یا کلید، چوب کوچکی است و چو یا چوب نیز تکه چوب بزرگتری را گویند.

بازی مذکور به این شکل است که پس از یارگیری و تشکیل دو تیم و نیز تعیین تیم شروع کننده بازی، چاله‌ای به روی زمین می‌کنند که نام آن “گانه” است و بعد تیم شروع کننده به ترتیب، چوب موسوم به کیلی خود را روی گانه قرار داده و با چوب سعی می‌کند آن را به هوا پرت کند که هر فرد از تیم مقابل که بتواند آن را بگیرد دو نوبته می‌شود و می‌تواند پس از سوختن، یک بار دیگر نیز بازی کند. در نهایت و پس از طی مراحل مختلفی به شمارش فاصله چوب‌های رها شده تا محل “گانه” می‌پردازند و اندازه آن را تا حد نصاب تعیین شده در ابتدای بازی مقایسه می‌کنند و با هم به رقابت می‌پردازند. این بازی، قواعد زیاد و پیچیده‌ای دارد.

بازی‌های محلی فارس

در اینجا نگاهی به بازی‌های روستای “دوان” از روستای کازرون واقع در استان فارس می‌اندازیم. “دونه کِش” یکی از روش‌های یارگیری برای بازی‌های محلی است و شیوه انجام آن به این صورت است که سرگروه‌های هر گروه به اختیار خود از بین زوج‌هایی که تقریبا هم زور هستند یکی را برای خود انتخاب می‌کنند تا نوبت به ضعیف‌ترین‌ها برسد.

فردی که در نهایت در هیچ کدام از یارکشی‌ها انتخاب نمی‌شود ضعیف‌ترین فرد مجموعه است. در اینجا این فرد جزء گروه قوی‌تر شده و یک فرد خیالی به نام “توکُمی” عضو تیم مقابل می‌شود که نوبت او را سرگروه بازی می‌کند. به این ترتیب، یارگیری انجام شده و قدرت گروه‌ها تقریبا برابر چیده می‌شود. بازی “انگور چه رنگ” از مشهورترین بازی‌های این منطقه است و روال آن به این صورت است که بازیکنان از بین خود، فردی را به نام میر انتخاب می‌کنند و او با راهنمایی مشاورش، نام یکی از انگور‌های منطقه را انتخاب می‌کند.

سپس افراد یک به یک سر کمربندی را که دست میر است در دست می‌گیرند و به سوال و جواب‌های او در خصوص انگور پاسخ می‌دهند. این روند تا جایی ادامه می‌یابد فردی بتواند نام انگور را حدس بزند. این شخص، کمربند را از دست میر گرفته و هرکس از بازیکنان را که سر راه خود دید دنبال کرده و کتک می‌زند. این مراسم تا وقتی ادامه دارد که میر، عبارت “روه روه” را تکرار کند. از این پس، فرد مهاجم می‌بایست خود را به میر رسانده و کمربند را تحویل دهد که در راه بقیه به او حمله می‌کنند تا شلاق‌های خورده را تلافی کنند. فردی که شلاق را به دست بیاورد می‌تواند فرد مهاجم و بقیه را دنبال کرده و کتک بزند تا میر، کلمه خاص را دوباره اعلام کند.

بازی‌های محلی اصفهان

در برخی روستا‌های اصفهان، بازی‌ای به نام “کِلاه بَرَک” وجود دارد و شیوه انجام آن نیز به این صورت است که دایره بزرگی در وسط میدان رسم می‌کنند و یک گروه ده نفره داخل آن نشسته و گروه ده نفره دیگری، خارج دایره و دور آن می‌چرخند تا در فرصتی مناسب بتوانند کلاه یکی از افراد داخل را برداشته و فرار کنند. سپس کلاه را پنهان از چشم اعضای تیم مقابل در بین خود به گونه‌ای رد و بدل می‌کنند که معلوم نشود دست کیست.

سپس به محل تعیین شده برای انداختن کلاه دویده و تیم مقابل نیز دنبالشان می‌کند و اگر بتواند کلاه را بگیرد برنده است و در غیر این صورت، چنانچه کلاه به زمین افتاده و خاکی شود آن تیم بازنده محسوب می‌شود. این کار را تا ۵ بار تکرار کرده و امتیازبندی می‌کنند.

همان طور که گفته شد بازی‌ها برگرفته از فضای فرهنگی و جغرافیایی خود هستند و بنابراین هر منطقه‌ای ارزش‌ها و آن دسته از مهارت‌ها را از طریق بازی در اعضای خود تقویت می‌کند که لازمه زندگی در آن منطقه است.

به قول عده‌ای علت وجود خشونت در بازی‌های محلی برخی مناطق نیز همین مسئله آب و هوا و محیط زیست خشن آنهاست. روی هم رفته، بازی‌های محلی، تنوع بسیار داشته و هر کدام در زمان‌های مختلفی از شبانه روز و نیز ایام سال انجام می‌شوند، به جنسیت خاصی تعلق دارند و نیز حالت‌های مختلف انفرادی و گروهی را شامل می‌شوند.

بازی‌های محلی، بخشی از سرمایه‌های فرهنگی ما هستند که علی رغم تنوع بسیار چشمگیرشان امروزه در بسیاری از مناطق کشور در حال فراموشی و نابودی هستند. این مسئله یکی از عللی است که پرداختن به آن‌ها را به عنوان یک موضوع، ضروری می‌سازد.

منبع: تالاب