هدف یونسکو ثبت مشترک میراث فرهنگی در کشورهاست

عبدالمهدی مستکین، مدیر بخش فرهنگی کمیته ملی یونسکوی ایران در برنامه «هفت اقلیم» رادیو فرهنگ درباره ثبت جهانی آثار میراث فرهنگی در یونسکو گفت: سازمان جهانی یونسکو بال فرهنگی سازمان ملل است. اگر سازمان ملل را مانند پرنده‌ای با دو بال درنظر بگیریم، بال سیاسی او شورای امنیت و ماجرا‌های در مجامع عمومی است. اما بال فرهنگی، علمی و آموزشی او نهادی به نام یونسکوست. 

مستکین ادامه داد: در سال ۲۰۰۳ کنوانسیون حفاظت از میراث ناملموس فرهنگی در جهان تصویب شد، ایران در سال ۲۰۰۶ به عضویت این کنوانسیون درآمد. در این سازمان بستری به وجود آمد تا کشور و ملت‌های جهان با رویکرد میراث ناملموس که مبتنی بر آیین‌ها، مهارت‌ها، آداب و رسوم و دانش‌هاست، بستری برای گفتگو، مدارا و فرهنگ صلح بین ملت‌ها فراهم شود. 

مدیر بخش فرهنگی کمیته ملی یونسکوی ایران افزود: از سال نخست جمهوری اسلامی تلاش کرد باتوجه به پیشینه غنی چند هزار ساله تمدن جهانی داریم، هرسال پرونده‌هایی را تدوین کند که تاکنون ۲۱ اثر ایران زمین به ثبت فهرست میراث ناملموس جهان رسیده و در میان ۱۹۲ کشور جهان ما جزو پنج کشور نخست هستیم. 

وی با بیان اینکه در اذهان مردم جا افتاده که یک پرونده به نام کشور ما به ثبت برسد و خیلی حساس هستیم که میراثمان به اسم کشور ثالثی زده نشود، توضیح داد: اما در کنوانسیون‌های یونسکو به ویژه کنوانسیون‌هایی که ما عضو هستیم، اینکه کشور‌ها اثری را به نام خود ثبت کنند وجود ندارد. «بلکه این‌ها میراث مشترک بشریت است». از این جهت تاکید یونسکو بر ثبت‌های مشترک است که بعد‌ها دچار چالش‌هایی نشوند. 

مستکین با بیان اینکه از آنجایی که کشورمان جایگاه ریشه‌دار فرهنگی دارد و آوازه تمدنی و فرهنگی‌اش تا شرق، غرب، شمال و جنوب رفته است، افزود: طبیعی است آثاری که کشور‌ها برای سازمان جهانی یونسکو معرفی می‌کنند همپوشانی‌های گسترده‌ای با خاستگاه کشور‌ها داشته باشد. 

مدیر بخش فرهنگی کمیته ملی یونسکوی ایران در پاسخ به این سوال که گاهی تصور می‌شود این ثبت مشترک میراث ملی با کشور‌های دیگر به سهل‌انگاری داخل کشور بر می‌گردد، تصریح کرد: به عنوان مثال، ما تاکنون ۲۱ اثر ثبت کردیم. کشور همسایه جمهوری آذربایجان نه اثرش را ثبت جهانی کرده است. ما سال ۲۰۰۹ موسیقی سنتی را به ثبت رساندیم که از ردیف‌های آوازی ایرانی بوده است. یعنی از زمان عبدالقادر مراغه‌ای و پیش از آن فارابی وام گرفته است.

وی با بیان اینکه کشور دیگری هم معتقد است که من مقام‌های کشورم را دارم، افزود: به همین دلیل، آذربایجان هم مقام‌های آذربایجانی را ثبت کرده است. مثلاً وقتی ما چوگان ایرانی را به ثبت رساندیم که با روایتگری و خوانش ابیات حماسی همراه است، در کشور آذربایجان هنر چوگان با اصل قره‌باغی به ثبت رسیده است.

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می‌باشد. بر پایه این کنوانسیون، کشور‌های عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشور‌های عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است.

کشور ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در ۲۶ فوریه ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست و با ثبت ۲۲ اثر فرهنگی (ملموس) و ۲ اثر طبیعی، در رتبه نهم فهرست میراث جهانی یونسکو (تا تیر ماه ۱۳۹۸) قرار دارد. 

• آثارثبت‌شده ایران در فهرست میراث فرهنگی معنوی (ناملموس) یونسکو عبارتند از: 

– آیین زیارت تادئوس (۲۰۲۰) 

– هنر نگارگری (۲۰۲۰) 

– مهارت سنتی ساختن و نواختن دوتار (۲۰۱۹) 

– هنر ساختن و نواختن کمانچه (۲۰۱۷) 

– چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی (۲۰۱۷) 

– هنر پخت نان لواش (۲۰۱۶) 

– نوروز (۲۰۱۶) 

– ردیف‌های موسیقی ایرانی (۲۰۰۹) 

– هنر نمایشی- آئینی تعزیه (۲۰۱۰) 

– مهارت فرش بافی فارس (۲۰۱۰) 

– موسیقی بخشی‌های خراسان (۲۰۱۰) 

– آئین پهلوانی و زورخانه‌ای (۲۰۱۰) 

– مهارت فرش‌بافی کاشان (۲۰۱۰) 

– آیین نقالی (قصه گویی اجرایی ایرانی) (۲۰۱۱) 

– دانش سنتی لنج سازی و دریانوردی در خلیج فارس (۲۰۱۱) 

– مراسم قالی‌شویان در مشهد اردهال کاشان (۲۰۱۲)