سردرد یکی از شایع‌ترین دردهایی است که در بیشتر موارد عِلَلی خوش‌خیم دارد و نیاز به درمان خاصی جز علامت درمانی ندارد؛ اما در بعضی از موارد بسیار شدید و غیر قابل تحمل یا نشانه بیماری‌های خطرناک مانند تومور مغزی است.

درمان سردرد بستگی به عامل ایجادکننده سردرد دارد، اما در اغلب موارد با مسکن سردرد رفع می‌شود.

در ادامه با برخی از انواع سردردها  و راه‌های درمانی آن ها آشنا می‌شویم.

انواع سردرد

می توان گفت انواع سردرد به دو دسته اصلی اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند که در ادامه بررسی می‌کنیم.

سردردهای اولیه

سردردهای اولیه انواعی از سردرد هستند که ناشی از بیماری دیگری نیستند.

برخی از این انواع سردرد عبارت‌اند از:

سردرد تنشی

این رایج‌ترین نوع سردرد است که سه‌چهارم از افرادی که سردرد دارند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این سردرد در اثر انقباض عضلات گردن، صورت و فک ایجاد می‌شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ نشان داد که سردرد تنشی ارتباط نزدیکی با استرس دارد.

فردی که به سردرد تنشی مبتلاست ممکن است این علائم را تجربه کند:

• احساس این که یک باند محکم دور سرش پیچیده شده است.
• درد مداوم و خفیفی در دو طرف سر
• احساس سفت شدن عضلات خصوصا در ناحیه پیشانی، فک، گردن یا شانه‌ها

افراد مبتلا به سردرد تنشی اغلب این سردرد را نادیده می‌گیرند؛ زیرا درد آن خفیف تا متوسط ​​است، با فعالیت فیزیکی روزانه تشدید نمی‌شود و سبب ناتوانی نمی‌شود.

بااین‌حال، اگر سردرد تنشی درمان نشود ممکن است به یک اختلال مزمن (طولانی‌مدت) تبدیل شود که سبب بروز علائم و عوارضی همچون این موارد زیر می‌شود:

• اختلال خواب
• اختلال در عضلات و مفاصل فک
• اضطراب
• افسردگی

علائم و نشانه های سردردهای تنشی

علائم و نشانه های متداول این نوع از سردردها عبارتند از:

دردی که از پشت سر و بخش فوقانی گردن شروع می شود و افراد آن را به صورت یک نوار فشار دهنده توصیف می کنند. این درد ممکن است دور تا دور سر را نیز در بر بگیرد.

بیشترین فشار در ناحیه شقیقه ها یا ابروها احساس می شود؛ یعنی جایی که عضلات تمپورالیس و فرونتالیس قرار گرفته اند.

شدت درد متغیر است، اما معمولا ناتوان کننده نیست. به این معنا که مانع انجام فعالیت‌های روزانه فرد نمی شود. درد در این نوع سردردها معمولا دو طرفه است.

درد با تهوع، استفراغ و یا حساسیت به نور و صدا همراه نیست.

درد به صورت گه گاه اتفاق می افتد. با این حال در برخی افراد هر روز و به صورت مکرر بروز می یابد.

درد اختلالی در عملکرد اکثر افراد ایجاد نمی کند.

سردردهای تنشی چگونه تشخیص داده می شوند؟

کلید تشخیص هر نوع سردردی، شرح حالی است که بیمار در اختیار پزشک قرار می دهد. پزشک در خصوص سردرد یک سری سوالات مطرح خواهد کرد تا به تشخیص برسد. این سوالات، کیفیت، کمیت و مدت زمان درد و علائم همراه را مشخص خواهند کرد.

افراد مبتلا به سردرد تنشی معمولا شدت درد خود را به صورت دردی خفیف تا متوسط توصیف می کنند که در دو طرف سر احساس می شود و با فعالیت بدتر نمی شود. همچنین عنوان می کنند که درد آن ها با علائمی مانند تهوع، استفراغ یا حساسیت به نور همراه نیست.

معاینه فیزیکی، به ویژه بخش عصبی در سردرد های تنشی بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که در این نوع سردردها معاینات عصبی کاملا طبیعی هستند. باید توجه کرد که گاهی مواقع ممکن است ناحیه گردن یا اسکالپ در اثر لمس احساس درد کند.

اگر پزشک در معاینات عصبی یافته غیر طبیعی را مشاهده کند باید تشخیص سردرد تنشی را به صورت موقت کنار بگذارد و دیگر دلایل ایجاد سردرد را مورد بررسی قرار دهد. پس از رد دیگر انواع سردرد می توان تشخیص سردرد تنشی را برای فرد مطرح کرد.

سردردهای تنشی چگونه درمان می شوند؟

سردردهای تنشی دردناک هستند و افراد ممکن است با شنیدن این که نوع سردرد آن ها فقط از نوع تنشی است ناراحت شوند. اگر چه این نوع سردردها تهدید کننده حیات فرد نیستند. با این حال ممکن است انجام فعالیت‌های روزمره را تا حدی با مشکل روبه‌رو کنند.

اکثر افراد با استفاده از مسکن های بدون نسخه سردرد تنشی خود را کنترل می کنند. داروهای ضد درد زیر برای اکثر افراد مفید هستند:

• آسپیرین
• ایبوبروفن
• استامینوفن
• ناپروکسن

در صورتی که این داروها موثر واقع نشوند، درمان های حمایتی دیگری نیز در دسترس هستند. درمان های جسمانی، ماساژ، بازخورد زیستی و کنترل استرس از جمله روش های تکمیلی برای کاهش سردردهای تنشی هستند.

توجه به این نکته حائز اهمیت است که اگر چه داروهای بدون نسخه ایمن هستند، اما به هر حال دارو هستند و همانند همه داروهای دیگر دارای عوارض جانبی و تداخلات مختص خود هستند. اگر در خصوص مسکن مصرفیتان سوالی دارید، بهترین کار این است که با پزشک خود مشورت کنید. این موضوع بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که مصرف داروهای مسکن بدون نسخه بسیار متداول است.

سردرد میگرنی

سردرد میگرنی به‌عنوان سومین بیماری رایج و هفتمین بیماری ناتوان‌کننده در سراسر جهان شناخته می‌شود. بر اساس پرسش‌نامه‌ای که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، این بیماری تقریبا ۱۶% از جمعیت ایالات متحده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

سردردهای میگرنی شامل دردهای ضربان داری هستند که اغلب در یک طرف سر رخ می‌دهند، اما گاهی ممکن است در سمت دیگر سر نیز رخ دهد.

برخی از رایج‌ترین علائم سردرد میگرنی عبارت‌اند از:

• احساس سبکی سر
• اختلالات حسی نظیر تغییراتی در بینایی که به‌عنوان هاله یا اورا شناخته می‌شود. تاری دید و سردرد میگرنی نیز با هم در ارتباطند.
• حساسیت به نور یا صدا
• حالت تهوع
• استفراغ

این سردردها می‌توانند به طور قابل‌توجهی روی کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارند. در صورت عدم درمان، یک اپیزود میگرن ممکن است بین ۴ الی ۷۲ ساعت طول بکشد. تکرر اپیزودها در هر فردی متفاوت است، اما بسیاری از افراد در هر ماه، ۲ الی ۴ اپیزود میگرن را تجربه می‌کنند.

سردرد خوشه‌ای

سردرد خوشه‌ای معمولا بین ۱۵ دقیقه الی ۳ ساعت طول می‌کشد و ممکن است ۱ الی ۸ بار در روز رخ دهد. این سردردها ممکن است به طور مکرر به مدت ۴ الی ۱۲ هفته رخ دهند و سپس ناپدید شوند. سردردهای خوشه‌ای، تقریبا در یک‌زمان مشابه در هر روز اتفاق می‌افتند.

بین اپیزودهای این سردرد معمولا فرد هیچ علائمی ندارد. دوره‌های بهبودی موقت ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشند.

سردردهای خوشه‌ای اغلب شامل درد کوتاه اما شدیدی در اطراف یا پشت چشم و در یک سمت صورت هستند. این درد ممکن است به سایر قسمت‌های صورت نیز منتشر شود.

علائم سردرد خوشه‌ای عبارت‌اند از:

• قرمز شدن یا آبریزش چشم
• افتادگی یا ورم پلک
• مسدود شدن بینی یا آبریزش بینی
• کوچک‌تر (منقبض شدن) مردمک یک‌چشم
• عرق کردن پیشانی
• سوزش چشم و سردرد خوشه‌ای نیز گاهی با هم رخ می‌دهند.

علت سردردهای خوشه ای چیست؟

دلیل این نامگذاری این است که این نوع سردردها چند هفته یا بیشتر بروز پیدا می کنند و پس از آن به مدت چندین ماه تا چندین سال ناپدید می شوند. این سردردها در زمان مشخصی از روز اتفاق می افتند و معمولا فرد را نیمه شب از خواب بیدار می کنند. علت قطعی این نوع سردردها هنوز مشخص نیست، اما ممکن است ناشی از آزادسازی ناگهانی هیستامین یا سروتونین در مغز باشد.

هیپوتالاموس که در قاعده مغز قرار گرفته، مسئول تنظیم ساعت بیولوژیک بدن است و می‌تواند منشأ این نوع سردردها باشد. اسکن مغز بیماران، در هنگام تجربه این نوع سردردها، نشان دهنده فعالیت غیر طبیعی هیپوتالاموس است.

نکات زیر در مورد سردردهای خوشه‌ای صدق می‌کنند:

• به صورت خانوادگی به ارث می رسند که این موضوع مطرح کننده دخالت احتمالی عوامل ژنتیکی است.
• ممکن است با تغییرات الگوی خواب تشدید شوند.
• ممکن است با مصرف برخی داروها (نظیر نیتروگلیسرین که برای بیماران قلبی استفاده می شود) بدتر شوند.
• اگر فردی در دوره ای با احتمال بالای وقوع سردرد خوشه ای قرار دارد باید بداند که این نوع سردرد با مصرف سیگار، الکل و برخی مواد غذایی خاص تشدید می شود.

سردردهای خوشه ای چگونه تشخیص داده می شوند؟

تشخیص سردرد خوشه ای با شرح حال ممکن است. توصیف درد و عود آن در یک ساعت مشخص به تنهایی برای تشخیص سردرد خوشه ای کافی است. اگر فرد در حین تجربه سردرد معاینه شود، می توان آبریزش بینی یا چشم ها را در وی مشاهده کرد. در دیگر مواقع که بیمار دچار سردرد نیست، معاینه کاملا طبیعی است. بنابراین تشخیص بر اساس شرح حال میسر خواهد بود.

سردردهای خوشه ای چگونه درمان می شوند؟

درمان سردردهای خوشه ای ممکن است بسیار دشوار بوده و با آزمون و خطا همراه باشد تا بهترین درمان اختصاصی برای هر بیمار شناسایی شود. از آن جایی که سردرد هر روز اتفاق می افتد. بنابراین از دو نظر نیازمند درمان است: کنترل درد و پیشگیری از وقوع مجدد سردرد.

گزینه های درمانی اولیه این نوع از سردرد عبارتند از:

استنشاق غلظت های بالای اکسیژن

تزریق داروهای خانواده تریپتان ها نظیر سوماتریپتان، زولمیتریپتان و ریزاتریپتان که از داروهای متداول درمان میگرن هستند.

استفاده از اسپری یا قطره لیدوکائین در بینی که یک بی حس کننده موضعی است.

دی هیدرو ارگوتامین که باعث انقباض عروق می شود.

کافئین

سردردهای ثانویه

سردردهای ثانویه اغلب به دلیل برخی از بیماری‌ها و اختلالات رخ می‌دهند و نشان‌دهنده وجود یک بیماری زمینه‌ای هستند. برخی از انواع سردردهای ثانویه عبارت‌اند از:

سردردهای سینوسی

سردردهای سینوسی با درد عمیق و مداومی در استخوان گونه، پیشانی یا روی پل بینی همراه هستند. این نوع سردرد زمانی اتفاق می‌افتد که سینوس‌ها (حفره‌هایی در سر) ملتهب می‌شوند. سردرد سینوسی ناشی از عفونت سینوس‌ها است، به همین خاطر ترشحاتی که از بینی خارج می‌شوند زرد یا سبز هستند (بر خلاف ترشحات شفاف در سردردهای خوشه‌ای یا میگرنی).

برخی از علائم عفونت سینوس و سردرد سینوسی عبارت‌اند از:

تشدید درد، درصورتی‌که به سمت جلو خم شوید یا دراز بکشید.

آبریزش بینی

خستگی مفرط

احساس درد در دندان‌های بالایی

تب

ورم صورت

سردرد بعد از ضربه به سر

این نوع سردرد معمولا ۲ الی ۳ روز پس از ضربه به سر آغاز می‌شود. برخی از علائم این نوع سردرد عبارت‌اند از:

درد مداوم اما خفیفی که گاهی تشدید می‌شود.

سرگیجه

سبکی سر

مشکل در تمرکز

مشکلات حافظه

خسته شدن زودهنگام

کج‌خلقی

اگر این نوع سردرد در عرض چند هفته بهتر نشد، حتما به پزشک مراجعه کنید.

سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (MOH)

مصرف طولانی‌مدت و بیش از حد از دارو برای درمان سردرد می‌تواند منجر به بروز این نوع سردرد ثانویه شود. این سردرد را با عنوان سردرد برگشتی نیز می‌شناسند. یکی از دلایل بروز MOH این است که فرد برای مدتی بیش از ۳ ماه و در هر ماه ۱۰ روز مسکن مصرف کرده است. در این شرایط، داروهایی که فرد برای درمان سردردهای میگرنی مصرف می‌کند منجر به بروز سردردهای بیشتری می‌شوند. برخی از علائم MOH عبارت‌اند از:

حالت تهوع

اضطراب

تحریک‌پذیری

ضعف و سستی

بی‌قراری

مشکل در تمرکز

مشکلات حافظه

افسردگی

سردردهای ثانویه چگونه تشخیص داده می شوند؟

در صورت وجود وقت کافی، تشخیص سردردهای ثانویه با اخذ یک شرح حال کامل و سپس انجام معاینه فیزیکی و بررسی های آزمایشگاهی و رادیولوژی انجام می شود.

با این حال گاهی مواقع بیمار با علائم شدید و کاهش سطح هوشیاری یا ناپایداری علائم حیاتی ناشی از بیماری زمینه ای مراجعه می کند. در این شرایط، پزشک به جای منتظر ماندن تا آمدن نتایج آزمایشات تشخیصی باید به دنبال درمان یک عامل خاص باشد.

به عنوان مثال بیماری که با سردرد، تب، سفتی گردن و گیجی مراجعه کرده است، ممکن است به مننژیت مبتلا شده باشد. از آن جایی که مننژیت می‌تواند بسیار کشنده باشد، بنابراین باید قبل از رسیدن نتیجه آزمایش‌ها و انجام پونکسیون کمری به منظور تایید تشخیص، درمان آنتی بیوتیکی آغاز شود.

هر چند ممکن است در نهایت مواردی نظیر تومور مغزی یا خونریزی زیر عنکبوتیه تشخیص داده شود، با این وجود تجویز سریع آنتی بیوتیک بهتر از عدم تجویز آن می باشد.