پیری جمعیت، کاهش نرخ رشد موالید، بحران جمعیت و سایر عناوین، موضوعاتی است که در سال‌های اخیر درباره آن زیاد شنیدیم و دیگر در جامعه جا افتاده که از نظر جمعیتی در چه شرایطی بحرانی قرار گرفته‌ایم. موضوع جمعیت در سال‌های اخیر مورد بحث و بررسی اهل فکر بوده و رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی‌های خود به این موضوع تاکید داشتند.

بیشتربخوانید

• ۲۱ پیامد منفی «تک فرزندی» برای کودک و والدین

زمانی که در سال ۸۵ آخرین سرشماری صورت گرفت این بحران کاهش موالید احساس شد، اما در آن دهه نسبت به این مسئله توجهی صورت نگرفت، تا اینکه جامعه شرایط وخیمی‌تری را به خود دید و در سال ۹۵ تعداد نرخ تولد‌ها ۴۰ هزار مورد کمتر شد و در سال ۹۷، این عدد بیشتر و نرخ موالید ۱۲۰ هزار مورد کاهش یافت. آن شعار "فرزند کمتر زندگی بهتر" دیگر برای جامعه تبدیل به یک سم شد، یک زمانی حاکمیت در دهه هفتاد مردم را در روستا عقیم و ترغیب به کاهش فرزندآوری می‌کرد، اقلام پیشگیری از بارداری رایگان توزیع و در تمام شهر نماد‌های زندگی با فرزندان کم تبلیغ شد، اما حالا تمام آن سیاست‌ها شکل و شمایل جدیدی به خود گرفته و حالا حرف از فرزند بیشتر است.

ویژگیهای-شخصیتی-ترتیب-فرزندان-دکتر-کامیار-سنایی-روانشناس

پنجره جمعیتی یعنی چه؟
صالح قاسمی کارشناس آمار و سیاست‌های جمعیتی ایران و جهان با بیان اینکه "وقتی جمعیت فعال در سنین ۱۵ تا ۶۴ سال، بیش از ۶۰ درصد جامعه را تشکیل دهد، می‌گوییم آن کشور در پنجره جمعیتی است"، افزود: پنجره جمعیتی ۳۵ تا ۴۰ سال طول می‌کشد و البته زمان مفید آن ۲۵ تا ۳۰ سال است. ما یک فرصت باقی مانده حداکثر ۱۰ ساله داریم که ساختار کشور تغییر کند و آن هم نیاز به یک عزم ملی برای تحقق سیاست‌های جمیعیت کشور است.

قاسمی ادامه داد: پنجره جمعیتی ایران سال ۱۳۸۵ باز شده و ۱۵ سال آن سپری شده است؛ حداکثر ۱۰ سال از زمان مفید این پنجره جمعیتی در ایران باقی مانده است و اگر طی این پنجره جمعیتی الگوی فرزندآوری کشور و ساختار‌های سنی و جمعیتی را اصلاح نکنیم چه بسا بعد از آن نمی‌توانیم این اتفاق را رقم بزنیم.

این کارشناس سیاست‌های جمعیتی ایران و جهان تصریح کرد: هدف گذاری ما در سیاست‌های کلی جمعیت در بند یک این است که به نرخ باروری سطح جانشینی و بالاتر از سطح جانشینی برسیم. نرخ باروری سطح جانشینی در ایران ۲.۱ تا ۲.۲ است و بالاتر از آن باید حدود ۲.۵ تا ۳ باشد. به عبارتی مطلوب این است که هر زن ایرانی ۲.۵ تا ۳ فرزند در طول عمر خود به دنیا آورد. همچنین برای اینکه چنین امری محقق شود باید الگوی چهارفرزندی برای خانواده‌ها دنبال شود چرا که تلفات، حوادث، سوانح، ناباروری، طلاق و... وجود دارد و به همین دلیل الگوی ۴ فرزندی را باید تبلیغ کنیم.

وی با اشاره به اینکه دنیا هم به الگوی ۴ فرزندی رسیده است و آن را در رسانه‌ها و منابع علمی خود تصویر سازی می‌کند، افزود: نام گذاری دنیا برای این الگوی perfect family است که به معنای خانواده کامل است.

قاسمی گفت: خانواده کامل یعنی خانواده‌ای که همه اعضای آن روابط درون خانوادگی را تجربه کنند. به این معنی که پدر و مادر دختر و پسر و فرزندان این خانواده نیز خواهر و برادر داشته باشند.

این کارشناس سیاست‌های جمعیتی ایران و جهان ادامه داد: برای رسیدن به چنین نرخی به طور میانگین سالانه، طی سال‌های پیش رو در کشور باید حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تولد داشته باشیم. در حال حاضر حدود یک میلیون تولد داریم و سیر کاهشی موالید ما را از ایده آل باروری فاصله دارد.

وی تصریح کرد: متغیر‌هایی که روی شاخص‌های جمعیتی تأثیر می‌گذارند بسیار زیاد هستند. ازدواج، تمایل به فرزندآوری، ناباروری، طلاق، آسیب‌های اجتماعی، سقط، رسانه‌ها و فرهنگ عمومی، سبک زندگی و نگرش اجتماعی به مسئله فرزند، شهرسازی، شرایط اقتصادی و... از جمله متغیر‌ها هستند.

قاسمی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین متغییر‌های جمعیتی، ناباروری است، افزود: ناباروری در ایران بیش از ۲۰ درصد است و این رقم بالاتر از متوسط جهانی است چراکه متوسط جهانی حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد است که باید علت یابی شود.

این کارشناس سیاست‌های جمعیتی ایران و جهان گفت: به لحاظ آماری و عددی سهم این متغییر‌ها یکسان نیست، یعنی تأثیری که حل مسئله‌ی سقط می‌تواند روی جمعیت بگذارد، حل مسئله طلاق و یا حل مسئله‌ی ناباروری نمی‌تواند این تأثیر را بگذارد. ناباروری باید مورد توجه قرار گیرد و سهم و اثر آن روی شاخص‌های جمعیتی کلان زیاد نیست، ولی حتما باید از این متغیر بهره برداری برای افزایش موالید اتفاق بیافتد.

تاکیدات رهبر انقلاب بر موضوع جمعیت
تقریبا می‌توان گفت با آغاز دهه ۹۰ سخنرانی‌های آیت الله خامنه‌ای بر محور جمعیت بوده و همواره سیاست‌گذارن و دولتمردان را به این سمت که مسئله جمعیت را جدی گیرند ترغیب کرده‌اند، در سال ۹۳ سیاست‌های کلی «جمعیت» ابلاغ کردند و تهیه و تصویب یک قانون در حوزه جمعیت را ملزم دانستند.

مجلس یازدهم نیز بعد از تاکیدات مکرر رهبر انقلاب، طرح تعالی خانواده و جوانی جمعیت را در تهیه و تصویب کردند در نهایت این طرح با بالا و پایین‌های فراوان تبدیل به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت شد که آبان ماه سال ۱۴۰۰ توسط محمدباقر قالیباف رئیس مجلس به دولت ابلاغ و سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور نیز این قانون را جهت اجرا به دستگاه‌های مربوطه ارسال کرد.

قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت چیست؟
امیرحسین بانکی پور نماینده مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیسیون مشترک جوانی جمعیت  درباره قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، گفت: قانون جوانی جمعیت برای رفع موانع فرزندآوری است و میخواهیم موانع ۳۰ ساله که مانع فرزندآوری و ازدواج بود رفع کنیم. این قانون چند ابعاد مختلف دارد، به غیر از اینکه به موضوع جمعیت از ابعاد مختلف نگاه می‌کند، مجازات‌هایی را برای ترک فعل در نظر گرفته است.

وی ادامه داد: ما سعی کردیم مسیر فرزندآوری را برای خانواده‌ها هموار کنیم. این مسیر هموار از نظر ما داشتن ۳ تا ۵ فرزند بوده است و از فرزند پنجم به بالا را مانند همان ۵ فرزند حمایت خواهیم کرد. البته خانواده‌های زیر ۳ فرزند دار را اینطور نیست که حمایت نکنیم و هر فرزند را در این قانون حمایت کردیم، اما حمایت‌های ویژه‌ی ما از فرزند سوم به بالاست.

این نماینده مجلس ادامه داد: توجه داریم که روی موادی از قانون تأکید کنیم که تأثیری بهتر در کوتاه مدت روی جمعیت داشته باشد. همچنین موادی باید مورد توجه باشد که مداخله پذیر باشد و ما بتوانیم با همین چارچوب روی آن‌ها تأثیر بگذاریم.

بانکی پور افزود: رهبری فرمودند برنامه هفتم بر محوریت جمعیت نوشته شود. بحث سر هرم سنی جمعیت است که وضعیت نامناسبی دارد درحال حاضر وضعیت جوانی جمعیت مناسب است، اما زمانی موضوع پیری جمعیت احساس می‌شود دیگر کاری نمی‌توانیم کنیم.

وی تصریح کرد: ۷۳ ماده قانون جوانی جمعیت ریل گذاری دقیقی شده است رهبری فرمودند کار جمعیت نیاز به قانون دارد به همین دلیل قانون تصویب شده تا دستگاه‌های مختلف هماهنگی داشته باشند.

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: بعد از دوسال که تمام ابعاد قانون اجرا شد در مجلس فرایند آن بررسی و در صورت نیاز اصلاح می‌شود. سیر نزولی جمعیت متوقف شده امیدواریم با اجرای قانون جوانی جمعیت سیر جمعیت صعودی پیدا کند.

قانون‌گذاری و حمایت‌های اقتصادی از خانواده‌های چند فرزند در وهله اول اقدام مهمی تلقی می‌شود، اما همه چیز نه قانون است و نه پول. شاید وقتی می‌گویند دوران تک فرزندی به پایان رسیده همه اعتراض کنند و بگویند از قیمت‌ها و گرانی‌ها خبر ندارید، اما متاسفانه افرادی با وضعیت مالی مناسب تمایلی به داشتن چند فرزند ندارند و دیگر نمی‌توان مشکلات معیشتی و گرانی را دلیلی عدم رغبت این خانواده‌ها به فرزندآوری دانست در چنین مواردی مسئله فرهنگ برجسته می‌شود.

هرچه پیش می‌رویم تاثیر سبک زندگی غربی در میان خانواده‌های ایرانی را بیشتر شاهد هستیم و در مواردی نیز حتی از خودشان هم غربی‌تر شده‌ایم. موضوع داشتن چند فرزند که این روز‌ها به مزاج جوانان غرب زده و غرب پرست ما خوش نمی‌آید، اما در میان جامعه غربی مورد پذیرش قرار گرفته و بر اصل داشتن چند فرزند تاکید می‌شود حتی سلبریتی‌هایشان این موضوع را تبلیغ می‌کنند، اما متاسفانه در ایرانِ اسلامی بی کلاسی محسوب شده و به عبارتی هنوز مُد نشده است.

فاطمه شعرباف کارشناس مسائل خانواده  درباره چرایی چالش‌های پیش رو برای فرهنگسازی در حوزه فرزندآوری، اظهار کرد: در دهه هفتاد که شعار کم شدن فرزندآوری داده شد، سیاست آن زمان این بود که زنان شاغل شوند و این شاغل شدن زنان باعث شود تا فرزندآوری کاهش یابد و با اشتغال زنان این اتفاق هم افتاد.

وی با اشاره به اینکه اشتغال زنان و تحصیلات عالی باعث شد زنان کمتر به فکر فرزندآوری در آن دوران باشند، ادامه داد: اوایل انقلاب، به دلیل شروع جنگ بانوان را تشویق به فرزندآوری کردند و شور و شوق اول انقلاب برای افزایش نسل، باعث افزایش جمعیت و فرزندآوری زیاد شده بود.

شعرباف افزود: بعد از آن در دهه هفتاد به دلیل اینکه فشار جنگ از بین رفته بود، ادبیات توسعه پیش افتاد، بحث فرزند کمتر مطرح شد و ساختار‌های جامعه با مسئله فرزند کمتر همخوانی می‌کرد و مردم آمادگی لازم را برای پذیرش آن داشتند. صدا و سیما، مجلات و در کل همه رسانه‌ها نیز در این زمینه همراه بودند و تبلیغات گسترده‌ای در آن زمان برای کاهش فرزندآوری صورت گرفت و حتی روی جعبه شیرینی و یا قوطی کبریت تبلیغات کاهش فرزندآوری را شاهد بودیم.

این کارشناس مسائل خانواده تصریح کرد: تبلیغات در زمینه کم شدن تعداد فرزندان زیاد شد تا اینکه جامعه فرهنگ فرزند بیش از دوتا را پس زد و اینطور جا افتاده بود افرادی که بیشتر از دو فرزند دارند کلاس و فرهنگ ندارند.

وی با بیان اینکه "در دهه هفتاد مردم درحال انتخاب سبک زندگی جدیدی بودند و آن فرهنگسازی‌ها جواب داد"، اضافه کرد: درحال حاضر مردم سبک زندگی خودشان را انتخاب کردند و سال‌هاست با این سبک زندگی عادت کرده‌اند از طرفی مشکلات اقتصادی هم وجود دارد. همچنین علاوه بر مشکلات اقتصادی ما از لحاظ فرهنگی هم دچار مشکل شده‌ایم دیگر انگیزه معنوی که در دهه‌های گذشته برای بحث فرزندآوری وجود داشت را شاهد نیستیم و جامعه ما در وادی افتاده است که تغییرات را سخت می‌پذیرد.

شعرباف بیان کرد: جامعه برای اینکه به سمت افزایش فرزندآوری حرکت کند باید ارزش افزوده را احساس کند، اما اگر دولت و مردم با یکدیگر همراهی داشته باشند محقق می‌شود درحال حاضر جامعه اگر همراهی نمی‌کند به این دلیل است که خطر بحران جمعیت را احساس نکرده است و درک نکرده که جامعه درحال حرکت به سمت سالمندی است و از لحاظ امنیتی هم حتی دچار مشکل می‌شویم.

این کارشناس مسائل خانواده اظهار کرد: مسئله فرهنگسازی در حوزه افزایش تمایل مردم به فرزندآوری نیازمند همراهی خود مردم است تنها نمی‌توانیم با اجبار رسانه کاری کنیم. تک فرزندان در سنین کم تمایل به داشتن خواهر و یا برادر دارند درحالی که با افزایش سنشان این تمایل نیز از بین می‌رود باید در نشان دادن عوارض تک فرزندی به آن‌ها، کمک کنیم که خانواده‌هایشان را به فرزندآوری ترغیب کنند.

وی خاطرنشان کرد: با کمک رسانه و تبلیغات می‌توانیم در زمینه افزایش ترغیب خانواده‌ها به فرزندآوری کمک کنیم. همچنین باید آداب و رسومی که مانع فرزندآوری می‌شود را از بین ببریم و موارد غیر ضروری را با فرهنگسازی از دید خانواده‌ها حذف کنیم و در موارد ضروری نیز حمایت‌های لازم را داشته باشیم.

نگاه آحاد جامعه فرد محور شده، وقتی فریاد می‌زنیم مردم، اگر کاری نکنیم تا ۲۰ سال آینده با بحران سالمندی روبه رو می‌شویم هیچکس خم به ابرو نمی‌آورد و در مواردی متعددی هم می‌گویند "به من چه! "، "تا ۲۰ سال آینده کی مرده کی زنده"، "مگر وضعیت معیشت من مناسبه که بچه بیارم" و .... در چنین وضعیتی و طرف بودن با جامعه‌ای که فردگرایی رواج زیادی پیدا کرده فعالان اجتماعی و فرهنگی باید بر روی تروج روحیه از خود گذشتی برای دیگری، برای دیگری زندگی کردن، برای دیگری از مصالح خود گذر کردن و موارد این چنینی کار کرد اگر بتوانیم در جامعه چنین روحیه‌ای را تزریق کنیم، مردم برای موضوع جمعیت احساس مسئولیت می‌کنند. مسئله فرزندآوری و جمعیت موضوعی نیست که بتوان تنها با امتیازات و مشوق‌های اقتصادی آن را حل کرد بلکه بیش از توجه به مسائل اقتصادی، باید سبک زندگی مردم را با فرهنگسازی تغییر دهیم.

منبع: برنا