سرزمین خراسان رضوی با اقلیم خشک و کویری، وضعیت بحرانی‌تری دارد و هم اینک از ۳۷ دشت استان، وضعیت ۳۴ دشت بحرانی است و سطح آب زیرزمینی آن افت کرده است.
در سال آبی گذشته، میزان بارندگی در مشهد با افت قابل توجهی روبه رو شد و حدود ۶۷ درصد نسبت به سال قبل و ۶۲ درصد نسبت به دوره آماری بلند مدت کاهش یافت.
۹۹ درصد وسعت حوزه مشهد در وضعیت خشکسالی قرار گرفته که نسبت به میانگین کشور و حتی استان دارای وضعیت وخیم تری در این خصوص است و شرایط بی سابقه‌ای را در ۵۰ سال گذشته بوجود آورده و کاهش بارندگی نیز به شدت منابع تأمین آب را متاثر کرده است.
گرمای زودرس هوا، علت افت سطح آب سد ها
محمد علایی گفت: در اردیبهشت میزان آب ذخیره شده در پشت سد‌های استان ۶۸۱ میلیون مترمکعب بود که این رقم در مدت مشابه سال گذشته هزار و ۱۹۸ میلیون متر مکعب بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: در سالی که میزان بارندگی خراسان رضوی ۶۷ درصد کاهش را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد، گرمای زودرس هوا نیز مزید بر علت و موجب افت سطح آب در آبخوان‌های استان به دلیل برداشت از سفره‌های زیرزمینی توسط چاه‌های کشاورزی و شرب شده است.
بیشتر بخوانید
او گفت: استان خراسان رضوی به جهت شرایط اقلیمی جزء مناطق خشک و نیمه خشک کشور محسوب می‌شود و بیشترین اتکای آن در تامین آب به منابع آب‌های زیرزمینی است.
علایی گفت: وجود ۱۶ هزار و ۵۴۴ حلقه چاه مجاز با برداشت سه هزار و ۹۰۹ میلیون مترمکعب آب و همچنین پنج هزار و ۱۴۳ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی شده با برداشت ۱۳۱ میلیون مترمکعب در سال، دلیلی بر کاهش بیش از حد ذخایر آب‌های زیرزمینی است.
او گفت: طرح سازگاری با کم آبی با مشارکت نهاد‌های مزبور، پارسال ۴۶۰ میلیون متر مکعب آب از سفره‌های آب زیرزمینی استان کمتر برداشت شد همچنین انسداد هزار و ۸۵۲ حلقه چاه غیرمجاز از ابتدای سال ۹۹ در استان، تجهیز تمامی چاه‌ها به شمارشگر هوشمند و رصد برخط میزان برداشت از چاه‌ها توسط شبکه مانیتورینگ چاه‌ها نیز از دیگر اقدامات صورت‌گرفته برای جلوگیری از اضافه برداشت‌ها در سطح استان خراسان رضوی است.
کاهش ۱۰ درصدی مصارف غیرضروری برای عبور از تابستان
طبق آمار اعلام شده از سوی آب و فاضلاب خراسان رضوی، تابستان امسال هزار روستای بالای ۲۰ خانواری استان و ۳۰ شهر این استان در مرز تنش آبی قرار دارند.
حسین اسماعیلیان گفت: شناسایی انشعابات غیرمجاز نیز نقش مهمی در کاهش مصرف دارد، در استان شهر‌های نیشابور، طرقبه و شاندیز، گلبهار، چناران و خلیل آباد به عنوان کانون‌های ساخت و ساز باغ ویلا، بیشترین آمار انشعابات غیرمجاز استان را دارند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: سال گذشته پنج هزار انشعاب غیرمجاز آب در مناطق شهری و روستایی خراسان رضوی شناسایی شد.
او گفت: مشترکان می‌توانند با مدیریت مصرف و دست‌اندرکاران و مدیران حوزه آب می‌توانند با مدیریت توزیع و تولید و جلوگیری از هدرفت آب تا حدود زیادی در عبور از چالش کم آبی و بی‌آبی موثر باشند.
طرح مدیریت کم آبی در مشهد
اسماعیلیان گفت: با توجه به کاهش ۶۷ درصدی بارندگی از ابتدای سال آبی نسبت به مدت مشابه سال قبل و کاهش ذخایر آب‌های سطحی و زیرزمینی، آینده سختی در انتظار تامین آب شرب کلانشهر مشهد و روستا‌های الحاق شده به آن است.
او گفت: طبق برآورد‌ها پیش بینی می‌شود در دوره اوج مصرف، نیاز آبی روزانه شهر مشهد ١٢ هزار و ٨٠٠ لیتر بر ثانیه باشد براین اساس و برای جبران کمبود آب برنامه‌های گذر از تنش سال ۱۴۰۰ در سه محور مدیریت تامین آب، مدیریت توزیع آب و مدیریت مصرف آب تدوین و در حال اجرا و اقدام است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد می گوید: از ابتدای سال ۹۹ با آغاز فرآیند یکپارچه سازی شرکت‌های آب و فاضلاب شهری و روستایی تعداد ۲۲۲ روستا با جمعیت حدود ۲۴۵ هزار نفر تحت پوشش این شرکت قرار گرفت که در ابتدای تحویل گیری بر اساس پایش صورت گرفته تعداد ١٤٠ روستا با تنش آبی مواجه بودند.
به گفته او با اجرای عملیات اضطراری سعی در کاهش و رفع مشکلات تامین آب این روستا‌ها شد و در حال حاضر روستا‌های تحت پوشش به ۲۶۲ روستا با جمعیت حدود ۳۰۰ هزار نفر رسیده است و تعداد ۱۱۳ روستا در شرایط تنش آبی قرار دارد.
اسماعیلیان گفت: ساخت ۱۰ باب مخزن به ظرفیت چهار هزار متر مکعب، خرید و نصب ۶۰ دستگاه پمپ و الکتروپمپ، اجرای ۴۰ کیلومتر شبکه توزیع، ۵۰ کیلومتر خط انتقال، تکمیل ۶ باب ایستگاه پمپاژ و همچنین حفر و جا به جایی ۲۹ حلقه چاه از جمله فعالیت‌های مهم این شرکت در راستای مدیریت تنش آبی در روستاهاست.
وضعیت قرمز تامین آب شرب در تابستان مشهد
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: همه آمار‌ها نشان می‌دهد به رغم این که کل کشور و استان ما در وضعیت هشدار قرار دارد، مشهد در وضعیت ناخوشایندتری است. متاسفانه بیش از ۹۸ درصد حوزه شهرستان مشهد و ۹۵ درصد استان درگیر خشکسالی است از این رو تقریبا می‌توان گفت کل محدوده مشهد در وضعیت خشکسالی قرار گرفته است.
او گفت: مهمترین چالش کلان شهر مشهد وابستگی ۵۰ درصدی آب به منابع آب سطحی و سدهاست. بارندگی‌های امسال تاکنون بر اساس آمار سازمان هواشناسی حدود ۱۳۵ میلی متر در مشهد و در استان حدود ۱۲۰ میلی متر است که نسبت به سال‌های گذشته، شرایط اندکی بهتر بوده است.
اسماعیلیان گفت: اما متاسفانه نسبت به دوره بلند مدت در مشهد ما ۳۱ درصد و در استان ۵/۲۸ درصد کاهش بارندگی داشتیم و از نظر میزان بارندگی نسبت به متوسط کشوری شرایط نامناسب تری داریم. متناسب با این قضیه که روی مصرف آب بسیار تاثیر گذار است، ما نسبت به دوره آماری حدود ۱/۱ درجه سانتی گراد هم افزایش حرارت در مشهد داشته ایم. متوسط افزایش دما در مشهد نسبت به متوسط افزایش دما در استان حدود ۷/۰ درجه سانتی گراد بوده است.
او گفت: در ایام خاصی تعداد زائران بر تعداد مجاورن پیشی می‌گیرد، متناسب با آن نیاز به تامین خدمات آب و جمع آوری فاضلاب به طور فزاینده‌ای افزایش پیدا می‌کند. مهمترین چالش کلان شهر مشهد وابستگی ۵۰ درصدی آب به منابع آب سطحی و سدهاست.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: جیره بندی بدترین سناریو برای مدیریت آب است و نباید اجازه بدهیم به این مبحث ورود کنیم از این رو با کاهش مصرف می‌توان این موضوع را مدیریت کرد. مقدار مصرف آب در مشهد برای مشترک خانگی به طور متوسط ۵/۱۱ متر مکعب در ماه است که در شبانه روز ۱۲۰ تا ۱۳۰ لیتر می‌شود، استاندارد آب کشور تایید کرده که می‌توان با رعایت سطح بهداشت و بدون هیچ گونه آسیب به سطح بهداشت تا ۷۰ لیتر کاهش مصرف داشت.
بحران کم آبی در پشت سد‌های مشهد
به گفته اسماعیلیان، در حال حاضر حداقل ذخیره سد‌ها را شاهد هستیم و حجم ذخیره سد‌های مشهد نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۵ درصد کاهش یافته است، همچنین بیش از ۹۸ درصد حوزه مشهد در وضعیت خشکسالی قرار دارد که این عدد در استان حدود ۹۵ درصد است.
او گفت: هر ساله حدود ۳۰ میلیون زائر به مشهد مقدس سفر می‌کند که شرایط تامین آب را با مشکلاتی مواجه می‌کند، زیرا با افزایش فزاینده درخواست آب در مشهد روبه‌رو می‌شویم و در حال حاضر آب مشهد از حدود ۵۰۰ حلقه چاه تامین می‌شود.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: همچنین بخشی از تامین آب مشهد از طریق چهار سد کارده، طرق، دوستی و ارداک صورت می‌گیرد که در حال حاضر نیز شبکه آب شرب مشهد بیش از ۶ هزار کیلومتر است.
اسماعیلیان معتقد است در بخش فاضلاب بیش از یک میلیون و ۱۴۰ هزار مشترک فاضلاب داریم و تاکنون ۸۲ درصد از شبکه فاضلاب مشهد اجرا شده است، ضمن اینکه ظرفیت تصفیه خانه‌های مشهد ۲۶۳ هزار متر مکعب در طول شبانه‌روز است.
کمبود ظرفیت تصفیه خانه، اصلی ترین چالش توسعه شبکه فاضلاب مشهد
او گفت: مهمترین چالش توسعه شبکه فاضلاب مشهد کمبود ظرفیت تصفیه خانه در این شهر است، همچنین مهمترین چالش آب در مشهد نیز وابستگی ۵۰ درصدی تامین آب از طریق منابع آب سد‌ها است.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: تعداد ۳۲۶۹ روستا از روستا‌های حوزه شهر مشهد با جمعیتی بالغ بر ۱۰۱ هزار نفر تحت پوشش خدمات شرکت آبفای مشهد است، همچنین در حوزه روستایی بیش از ۲۶۰۰ کیلومتر شبکه آبرسانی، ۱۷۲ حلقه چاه، ۱۴ رشته قنات داریم.
اسماعیلیان گفت: بارندگی‌های اخیر بخش کمی از کمبود آب ذخایر سد‌های استان را جبران کرد، اما همچنان وضعیت مضاعف و حادتری را نسبت به گذشته شاهد هستیم، بر اساس آمار سازمان هواشناسی استان میزان بارندگی‌ها تا تاریخ ۵ اردیبهشت امسال در مشهد حدود ۱۳۵ میلی متر است.
کاهش ۳۱ درصدی میزان بارندگی در مشهد
او گفت: متوسط میزان بارندگی از ابتدای امسال در سطح استان ۱۲۰ میلی‌متر بوده که این آمار نسبت به سال گذشته شرایط بهتری دارد، اما نسبت به دوره بلند مدت حدود ۲۸.۵ درصد کاهش یافته است، همچنین میزان بارندگی در مشهد نیز نسبت به دوره بلند مدت ۳۱ درصد کاهش داشته است.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: علی‌رغم حدود ۳۰ میلی‌متر بارندگی طی هفته گذشته همچنان بیش از ۹۸ درصد حوزه مشهد در وضعیت خشکسالی قرار دارد که این عدد در استان حدود ۹۵ درصد است.
اسماعیلیان گفت: در حال حاضر حداقل شرایط ذخیره سد‌ها را شاهد هستیم و حجم ذخیره سد‌های مشهد نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۵ درصد کاهش یافته است. هم اکنون ذخیره سد‌های تامین کننده آب شرب مشهد به ترتیب سد دوستی با ۲۷ درصد ذخیره، سد طرق با ۳۲ درصد ذخیره، سد کارده با ۲۶ درصد ذخیره و سد ارداک با ۳۴ درصد ذخیره است، دمای مشهد نسبت به دوره آماری بلند مدت حدود ۱.۱ درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرده است.
او گفت: در فروردین امسال در اثر عواملی همچون افزایش حجم زائرین، افزایش دما، افزایش رشد شهرنشینی در مشهد، حدود ۶ درصد افزایش مصرف آب نسبت به فروردین سال گذشته را شاهد بودیم.
اسماعیلیان گفت: این در حالی است که میانگین مصرف آب در سال ۱۴۰۰ نیز حدود ۷ درصد نسبت به سال ۹۹ افزایش داشته است، همچنین پیش‌بینی می‌شود میانگین مصرف آب امسال حدود ۸ درصد افزایش داشته باشد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد معتقد است، نیاز آبی مشهد در روز‌های پیک مصرف آب و روز‌های گرم سال حدود ۱۳ هزار لیتر در ثانیه است. همچنین حدود ۲۵۰۰ لیتر در ثانیه معادل ۲۰ درصد کمبود تامین آب در استان داریم.
اسماعیلیان گفت: کمبود آب مانند کمبود برق نیست و جیره‌بندی بدترین وضعیت ممکن برای مدیریت مصرف آب است، به دلیل امکان ذخیره آب در منازل و زمانبر بودن پرآب شدن لوله‌های آبرسانی نباید به مرز جیره‌بندی ورود پیدا کنیم.
او گفت: بر اساس آمار سال گذشته متوسط مصرف آب در مشهد برای هر مشترک خانگی حدود ۱۱.۵ متر مکعب در ماه و حدود ۱۲۰ لیتر در طول شبانه‌روز است، همچنین مردم باید برای دو ماه آینده و ورود به فصل تابستان آماده باشند، زیرا هر لیتری که اکنون صرفه‌جویی کنیم ذخیره‌ای برای تابستان است.
اختصاص ۳هزار میلیارد تومان برای تامین آب مشهد
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: یکی از برآیند‌های جلسات سفر ریاست جمهوری به استان اختصاص ۳۰۰۰ میلیارد تومان برای تامین آب مشهد است، همچنین بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان اعتبار برای بخش آب و فاضلاب مشهد در نظر گرفته شده است.
اسماعیلیان گفت: اگر تمام مشترکان مشهد به شبکه فاضلاب متصل شوند نیازمند ۵۴۰ هزار متر مکعب تصفیه فاضلاب در شبانه‌روز هستیم.
او گفت: احداث یک تصفیه‌خانه با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در منطقه طبرسی با ظرفیت حدود ۷۰ هزار متر مکعب که در سال گذشته عقد قرارداد آن صورت گرفته بود در ۲۴ فروردین ۱۴۰۱ قرارداد آن از حالت دوره پیشبرد به حالت دوره قطعیت ورود پیدا کرده است، امیدواریم در خرداد امسال شاهد اجرای عملیات این تصفیه‌خانه باشیم.
بیشتر بخوانید
به گفته او، بخشی از اعتبارات مورد نیاز تصفیه‌خانه دیگری که به دلیل شرایط اقتصادی خاص چند سال گذشته ساخت آن متوقف شده بود با پیگیری‌های انجام شده توسط وزارت نیرو، استانداری خراسان رضوی به تایید رسید.
اسماعیلیان گفت: تصفیه خانه خین عرب‌دو با ظرفیت ۱۲۵ هزار مترمکعب و با اعتباری بالغ بر ۴۵.۵ میلیون یورو در سفر ریاست جمهوری به تصویب رسید، همچنین احداث تصفیه‌خانه دیگری با مبلغ اولیه ۳۵۰ میلیارد تومان نیز از مصوبات دیگری‌ست که برای مشهد در نظر گرفته شده است.
او گفت: سال گذشته به رغم این که کم باران‌ترین سال آبی را پشت سر گذاشتیم، تقریبا ۳۶ درصد مصارف آبی مشهد را از سد‌ها و ۶۴ درصد دیگر را از منابع زیرزمینی استحصال کردیم، اما امسال به دلیل کاهش شدید ذخایر سد‌ها این نسبت به ۷۰ درصد آب‌های زیرزمینی و ۳۰ درصد از سد‌ها خواهد رسید.
با یک برآورد ساده باید اعلام کرد مصرف روزانه آب مشهد در دوره اوج مصرف بیش از ۱ میلیون و ۱۲۳ هزار متر مکعب در روز است که هم اکنون حدود ۹۰۰ هزار مترمکعب آن قابل تأمین است و شهر مشهد با ۲۲۳ هزار متر مکعب در روز کسری آب در روز‌های پیش رو مواجه خواهد شد.
