به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از ساری ، یلدا به فاصله زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه دی یعنی نخستین روز زمستان گفته می‌شود.

خوردن تنقلات، قصه گویی بزرگان و ریش سفیدان برای جوان تر‌ها و دیگر اعضای فامیل و همچنین تفالی به دیوان حافظ از دیگر آیین‌های مرسوم این شب باستانی است.

یلدا برگرفته از یک واژه سُریانی است که به تولد و زایش معنی شده است.

سریانی زبان رایج مسیحی‌ها بوده است که از تحقیق و بررسی در کتب تاریخی واژه نامه‌ها کسب شده است دانشمند بزرگ و تقویم شناس ابوریحان بیرونی با نام میلاد اکبر از شب یلدا یاد می‌کند و آن را میلاد خورشید دانسته است.

چله شو مازندرانی‌ها به صرف سبزی پلو ماهی، فسنجان و آواز امیری

شب یلدا در تمام مناطق ایران با برگزاری مراسم شب نشینی و جشن و سرور و خوردن خوراکی های خوشمزه زمستانی و البته گاهی هم تابستانی (هندوانه) همراه است.

شب یلدا یا به زبان محلی چله شو در مازندران آیین و رسوم خاصی دارد، تدارکات این شب مهم از چند روز قبل آغاز می‌شود و در آخرین روز ماه پاییز کار‌ها همراه با خانه‌تکانی ، دانه کردن انار و پاک کردن برنج برای شام ادامه پیدا می‌کند.

بیشتر بخوانید: ثبات قیمت شیرینی شب یلدا در مازندران

یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در مازندران به خصوص در مناطقی مثل کلاردشت این است که از سال‌های دور رسم بر این بوده که حتما در شب یلدا سبزی پلو همراه با مرغ، اردک یا ماهی بخورند و با خوردن این غذا به استقبال زمستان بروند.

فسنجان با مرغ یا اردک و نیز کوکو سبزی هم یکی دیگر از غذا‌های مخصوص مهمانی شب یلدا در اغلب شهر‌ها و روستا‌های مازندران است.

خوردن انار، ماست، میوه، آجیل و تنقلاتی مثل گندم برشته، تخم بو داده هندوانه و کدو، کدو حلوایی پخته و مزه‌دار شده با دارچین و عسل و آجیل و میوه خشک که به همه آن‌ها شب چره می‌گویند، از جمله آداب و رسوم شب یلدا در مازندران است.

در سفره شام شب یلدا حتما باید یکی از انواع  برنج تدارک دیده شود، چون به اعتقاد قدیمی‌ها خوردن برنج یا گندم در این شب شگون دارد و به سفره آن‌ها در تمام روز‌های سال برکت می‌دهد.

در مازندران معمولا رسم بر این است که اگر افراد فامیل برای شام دور هم جمع نشوند حتما برای شب نشینی بعد از شام با هم از چند روز قبل قرار و مدار می‌گذارند و معمولا همه افراد برای شب نشینی به خانه بزرگ‌تر فامیل می‌روند و تا پاسی از شب با خوردن خوراکی‌های مخصوص شب یلدا بیدار می‌مانند و گاهی هم برای سرگرمی با هم کشتی می‌گیرند یا مچ می‌اندازند، شعر‌ها و آواز‌های قدیمی برای شب یلدا به زبان مازندرانی و منظومه‌های امیری و طبری می‌خوانند یا با اشعار حافظ فال می‌گیرند.

پخت انواع کیک و شیرینی سنتی بانوان مازندرانی

کیک و انواع شیرینی دستپخت زنان و دختران خانه از جمله خوشمزه‌ترین تنقلات و دسر شب یلدا یا چله شو هستند.

یکی از خوشمزه‌ترین شیرینی‌های خانگی که در گذشته برای چله شو پخته می‌شد پشت زیک یا همان سوهان کنجدی است که با نیشکر درست می‌شود.

حافظ خوانی در شب یلدا

معمولاً در شب یلدا رسم بر این است که صاحب خانه، دیوان حافظ را به بزرگتر فامیل که سواد دارد، می‌دهد و سپس هر یک از میهمانان نیت کرده و بزرگِ مجلس، این جمله را می‌گوید و تفالی به گنجینه حافظ می‌زند: «ای حافظِ شیرازی/ تو محرم هر رازی/ بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری...» یا هر چیزی شبیه به این.

گرفتن فال حافظ یکی از رسوم پرطرفدار شب یلدا در همه جای ایران است.

برپایی دو شب چله در اصفهان

در استان اصفهان از زمان قدیم آیین‌ها و رسوم ویژه‌ای برای برگزاری شب یلدا وجود داشته که در حال حاضر نیز به صورت کم و بیش ادامه دارند.

رسوم اصفهانی‌های قدیم در آداب و رسوم شب یلدا در ایران اول از همه به این باور دارد که زمستان به دو بخش چله و چله کوچک تقسیم می‌شود.

آیین برگزاری شب چله در اصفهان به دو نام چله زری (مونث) و آداب و رسوم شب یلدا در شهر‌های مختلف ایران عمو چله (مذکر)! تقسیم می‌شود.

اصفهانی‌ها ۲ شب را به عنوان شب چله برپا می‌کردند و آیین‌های مخصوص به این شب را به جا می‌آوردند و آیین برگزاری شب چله در اصفهان به صورت خانوادگی است.

در این شب، خانواده‌های اصفهانی با پهن کردن سفره‌ای با عنوان سفره‌ی شب چله این شب را جشن می‌گرفتند، مثلا اصفهانی ها، هندوانه را به‌عنوان نمادی کروی شکل از خورشید و قدرت درونش می‌دانند و آن را سر سفره می‌آورند.

یلدایی باشکوه در آذربایجان شرقی

آذری‌ها از نظر آداب و رسوم شب یلدا در ایران یکی از مردمانی هستند که برای زنده نگه داشتن این شب به یاد ماندنی برای خود آداب و رسوم ویژه‌ای دارند که در نوع خود بی نظیر است.

اکثر مردم آذربایجان در شب یلدا چیلله قارپیزی یا همان هندوانه‌ شب چله می‌خورند و معتقدند با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را تا آمدن بهار حس نخواهند کرد.

در بیشتر شهر‌ها و روستا‌های آذربایجان شرقی هم رسم این است که کسانی که نامزد و یا در شرف ازدواج هستند در دوران نامزدی در این شب برای همسران خود خوانچه یا طبق می‌فرستند.

جالب است بدانید که اقوام در هر چه بهتر بودن این خوانچه‌ها به خانواده‌های عروس و داماد کمک می‌کنند، محتویات این خوانچه‌ها عبارتند از شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه است که زنان فامیل هدایایی به منزل داماد می‌آورند و جشن می‌گیرند.

آداب و رسوم یلدا در مرکزی

اغلب مردم این خطه در شب چله؛ برنج، مرغ و آش شیر پخته و بعداز شام نیز از تنقلات موجود در منزل شامل قاورقا یا گندم برشته با شاهدانه، آجیل، لبو، هویچ، حلوای گردو انواع میوه، خربزه، هندوانه و خشکبارهایی چون انگور، بادام و سنجد میل می‌کنند.

بزرگ خانواده هم در حالی که با چاقو هندوانه را می‌برد، می‌گوید: قادا بلامیزی بو گئجه کوسَدوخ که به این معنی است که بلایای خودمان را امروز بریدیم.

در آخر هم، بزرگان خانواده به نقل حکایات و داستان‌هایی از حماسه‌های ملی مانند اصلی و کرم، بایاتی خواندن و ضرب المثل می‌پردازند و شب را به پایان می‌رسانند.

زنده نگه داشتن داستان‌های کهن در یلدای کرمانشاه

آداب و رسوم شب یلدا  در بین مردم استان کرمانشاه با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن به شادی و پایکوبی برگزار می شود.

میوه‌هایی که دراین شب خورده می‌شود، همگی به گونه‌ای نمادی از خورشید هستند. این میوه‌ها عبارتند از هندوانه، انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد.

 در این شب خوردنی‌هایی از قبیل آجیل، راحت الحلقوم، مشکل گشا، شیرینی محلی به خصوص نان پنجره ای، کاک و نان برنجی میل می کنند. یکی از آداب زیبایی که در استان کرمانشاه وجود دارد؛ گرفتن فال حافظ است .

کف زنی، آیینی سنتی برای یلدای مردم خراسان جنوبی

آداب و رسوم شب یلدا در خراسان جنوبی، کمی متفاوت‌تر از نقاط دیگر برگزار می‌شود و یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی برگزاری مراسم کف زدن است.

در این مراسم ریشه‌ گیاهی به نام چوبک را که در خراسان به بیخ معروف است، در آب می‌خیسانند و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند.

مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع مزبور را آن قدر هم می‌زنند تا به صورت کف درآید.

برای این که کف خوبی از این ماده حاصل شود باید این کار در محیط سرد صورت گیرد.

در نهایت کف آماده شده با مخلوط کردن شیره‌ شکر آماده‌  خوردن شده و با مغز گردو و پسته تزئین می‌شود و برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود.

جوان تر‌ها این کف‌ها را قبل از این که قابل خوردن شوند، به سمت یکدیگر پرتاب می‌کنند و یا به سر و روی هم می‌مالند و سپس به شادی می‌پردازند.

آجیل مشگل گشای قزوینی‌ها در یلدا

قزوینی‌ها نیز از نظر آداب و رسوم شب یلدا در ایران سبک خاص خودشان را دارند.

قزوینی‌ها ابتدا به دیدار بزرگ تر‌های خود می‌روند و برای آن‌ها میوه‌های خشک و میوه‌های سرخ رنگ که به آن‌ها شب چره می‌گویند، می‌برند، زیرا از نظر آنان این کار شگون دارد.

در این شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل گشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی می‌رسانند.

به عقیده بانوان سالخورده قزوینی، اگر دراین شب ننه سرما گریه کند باران می‌بارد، اگر پنبه‌های لحاف بیرون بریزد برف می‌آید و اگر گردنبند مراوریدش پاره شود، تگرگ می‌آید.

برای حفظ سنت‌های قدیمی شمالی، جنوبی، شرقی و غربی بودن مهم نیست، مهم دورهم نشینی خانوادگی و ایجاد صمیمیت بین مردم است.

یلدا یعنی یادمان باشد که زندگی آنقدر کوتاه است که یک دقیقه بیشتر با هم بودن را باید جشن گرفت.

گزارش از سیده حکیمه موسوی ازنی

انتهای پیام/ م