به گزارش خبرنگار حوزه حقوقی- قضایی گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ قسامه؛ عبارتند از: سوگند‌هایی که تعدادی از بستگان مقتول آن‌را اقامه می‌کنند و یکی از راه‌های اثبات وقوع جنایت است.

قسامه زمانی اجرا می‌شود قاضی تشخیص دهد دلیل کافی برای اثبات وقوع جرم وجود ندارد و برای ادای آن تعدادی از بستگان ذکور مدعی اقدام به ایراد قسم می‌نمایند.

باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا امروز پیرامون قسامه و مستندات آن اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهد، پس با ما همراه باشید.

قَسامه چیست؟

قَسامه (به فتح قاف و بدون تشدید) یکی از راه‌های اثبات وقوع جنایت (قتل و صدمات بدنی) در فقه اسلامی و حقوق کیفری ایران است. قسامه زمانی انجام می‌شود که قاضی مورد قتل یا جراحت وارده را از موارد لوث تشخیص دهد. لوث به معنی وجود قرائن و دلایلی است که برای اثبات وقوع جرم کافی نباشد، ولی ظن به راست بودن آن وجود داشته باشد. مثلا شهادت یک شاهد یا شهادت کودک مورد اعتماد یا حضور متهم در محل قتل همراه با آثار جرم.

برای اقامه قسامه سوگند خوردن ۵۰ نفر از بستگان پدری ذکور مدعی ِ. وقوع قتل لازم است. قسم خوردن این افراد مبنی بر وقوع قتل توسط متهم برای اثبات قتل کافی است.

بیشتر بدانید: ادله قصاص چگونه اثبات می‌شود؟

در اینکه آیا قسامه قبل از اسلام وجود داشته است و اسلام آن را پذیرفته است (حکم امضایی) یا اینکه از احکام تأسیسی اسلام است و سابقه‌ای نداشته است اختلاف است. اهل سنت عمدتا به امضایی بودن قسامه معتقدند، اما برخی از علمای شیعه آن را تاسیسی می‌دانند.

موسوی بجنوردی فقیه شیعه در کتاب «قواعد فقهیه» آورده است با توجه به نوشته‌های محدثین و مورخینی، چون امام بخاری، ابن اثیر، احمد بن حنبل، لسان‌العرب و آلوسی مبنی بر وجود قسامه پیش از اسلام، نظریه تاسیسی بودن قسامه نظریه‌ای ضعیف است.

دانلود کنید: مشاور حقوقی آنلاین

افرادی که به تاسیسی بودن قسامه معتقدند به حدیثی از حضرت جعفر استناد می‌کنند که محمد پس از فتح خیبر حکم به اجرای پنجاه قسم برای اثبات یک قتل داد. در ابتدای این روایت آمده: «کان من قبل رسول الله ص....» قائلین به تأسیسی بودن قسامه واژه قبل را به کسر قاف و فتح به صورت «قِبَل» می‌خوانند و مدعی می‌شوند قسامه را محمد وضع کرد، اما قائلین به امضایی بودن آن واژه را به فتح قاف و سکون با «قَبل» می‌خوانند و می‌گویند بدون تردید قسامه قبل از اسلام وجود داشته است.

قسامه در فقه و حقوق و مستندات آن

قسامه در لغت و فقه؛ آن سوگند‌هایی است که بین اولیای مقتول تقسیم می‌شود و یا جمعی که بر چیزی قسم می‌خورند تا حقی را بگیرند.

شیخ طوسی (م ۴۶۰ ق) می‌گوید: «قسامه نزد فقها، عبارت است از زیادی قسم، از قسم گرفته شده و به این نام نامیده می‌شود، به جهت زیادی قسم در آن».

بیشتر بدانید: سامانه 129 چیست؟

نجفی (م ۱۲۶۶ ق) -صاحب جواهر- می‌گوید: «در زبان فقها؛ قسامه اسم است برای سوگندها، و در لغت، اختصاصی به قسم‌هایی که مربوط به دماء می‌شود ندارد، ولی فق‌ها آن‌را در خصوص دماء قرار داده‌اند».

قسامه (قسم‌های متعدد) در صورتى است که قتلى اتفاق افتد، قاتل معلوم نباشد و ولىّ خون ادعا کند که فلان شخص، قاتل است و دلایل و مدارک ظنّى نیز نزد حاکم بر صدق ادعاى او اقامه شود؛ مانند یک شاهد یا دو شاهدى که واجد همه شرایط قبول نیستند یا پیدا شدن علائم و وسائل جُرم نزد مدعا علیه.

تعداد قسم در قتل عمد، ۵۰ قسم و در قتل خطا و مانند آن ۲۵ قسم است.

مبدأ تشریع قسامه و حکمت آن‌

مبدأ تشریع قسامه، زمان پیامبر اسلام (ص) است و حکمت آن، محفوظ ماندن خون مسلمانان و احتیاط در مسائل مربوط به خون است؛ چنان‌که به این مسئله در روایات، تصریح شده است. در این فرصت به برخى از آن‌ها اشاره می‌شود.

1. ابابصیر می‌گوید:

از امام صادق (ع) پرسیدم که قسامه از چه زمانی آغاز شد؟ فرمود: «از جانب رسول خدا (ص) پس از فتح خیبر بود، و آن چنین بود که مردى از انصار از سپاه و یارانش عقب ماند، و وقتی به جستجوى او بازگشتند او را به حالى یافتند که در خون خود دست و پا می‌زد، انصار نزد رسول خدا (ص) آمده گفتند: یا رسول الله! یهودی‌ها دوست ما را کشتند، آن‌حضرت فرمود: "باید پنجاه تن از شما حاضر شوند و سوگند یاد کنند که یهودیان وى را کشته‌اند، " گفتند: یا رسول الله آیا سوگند به چیزى که ندیده‌ایم یاد کنیم؟ فرمود: "پس‏ یهودیان سوگند یاد کنند، " انصار گفتند: سوگند آنان را چه کسى باور می‌کند؟ فرمود: "پس من دیه دوستتان را می‌پردازم"».

بیشتر بخوانید: بهترين اعمال كريمان در کلام امام علی(ع)

ابابصیر پرسید: حکم آن چگونه است؟ فرمود: «خداوند عزّ و جلّ در جان شما فرمانى دارد که آن‌را در هیچ حقّى از حقوق مردم نداد، براى بزرگ دانستن خون مردم، چنانچه مردى ادّعا کند که از او ده هزار درهم یا کمتر یا بیشتر بر عهده دیگرى است، سوگندى بر ادّعاکننده نیست تا قسم یاد کند بلکه سوگند بر آن‌کس باشد که بر علیه او ادّعا شده است، ولى اگر شخصى بر گروهی خونى را ادّعا کند و آنان را متّهم به قتل کند، سوگند با مدّعى دم است پیش از متّهمان، و بر مدّعى است که پنجاه تن بیاورد تا سوگند یاد کنند که فلانى فلان‌کس را کُشت، در این صورت متّهم را در اختیار اولیاء مقتول گذارند، اگر می‌خواهند ببخشند، و اگر می‌خواهند بکشند، بکشند، و اگر خواستند دیه او را بستانند، و چنانچه سوگند نخورند، از جانب متّهم پنجاه تن سوگند یاد کنند که ما او را نکشتیم و قاتل را هم نمی‌دانیم چه کسى است، پس اگر چنین کردند اهل آن منطقه که جنازه مقتول در آن یافت شده دیه او را می‌پردازند، و اگر در بیابان و صحرا جنازه را یافتند دیه او از بیت المال مسلمین داده می‌شود، و همانا امیر المؤمنین (ع) فرموده‌اند: خون هیچ مسلمانى هدر نمی‌رود (یا قصاص است و یا گرفتن دیه)».

بیشتر بدانید: برای اثبات دیه باید چه کنیم؟

 2.امام صادق (ع) فرمود:

«قسامه، تنها به دلیل احتیاط و حفظ خون مردم تشریع شده است تا آن‌که اگر فاسقى خواست مردى را بکشد یا [غافلگیرانه او را بکشد]در جایى که کسى او را نمی‌بیند، از قسامه بترسد و از کشتن امتناع کند».

3. حلبى می‌گوید:

از امام صادق (ع) درباره قسامه پرسیدم که چگونه بوده است؟ آن‌حضرت فرمود: «قسامه، حق است و نزد ما نوشته شده است [احتمالًا مراد، مصحف فاطمه است]و اگر قسامه نبود، مردم همدیگر را می‌کشتند و چیزى اتفاق نمی‌افتاد. همانا قسامه مایه نجات مردم است».

انتهای پیام/