به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛  یک هفته از شبی که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا سرانجام پس از حدود دو سال تهدید و جار و جنجال از برجام خارج شد، می گذرد و همچنان این اقدام بحث اول رسانه ها و مراکز تصمیم ساز و تصمیم گیر بین المللی است و به نظر می رسد همچنان و حداقل تا اعمال تحریم های وعده داده شده واشنگتن در ماه های آینده و روشن شدن نتیجه مذاکرات ایران و اروپا ادامه داشته باشد.

در این میان یکی از مسائلی که در گرد و غبار بحث های متنوع تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته، نحوه ارتباط آمریکا با برجام در آینده و به ویژه توان استفاده این کشور از سازو کارهای رفع اختلافات در برجام است به ویژه این که آیا در شرایط جدید، آمریکا می تواند از مکانیسم ماشه که در مواد 36 و 37 برجام آمده است و بازگشت سریع قطعنامه های سازمان ملل را علیه ایران تضمین می کند و در همان زمان اعلام توافق نیز سروصدای زیادی به پا کرد و مخالفان زیادی نیز داخل کشور به همراه داشت، استفاده کند؟

روزنامه خراسان به عنوان یکی از رسانه های عمده کشور که در سال های اخیر سعی داشته است به مسائل سیاسی ، حقوقی و فنی برجام نگاهی منصفانه و واقعی داشته باشد، در گفت و گو با رضا نصری و مهدی ذاکریان دو کارشناس حوزه روابط بین الملل به این موضوع فنی و حقوقی پرداخته است که می خوانید.

مکانیسم ماشه چیست؟
برای شروع باید ببینیم مکانیسم ماشه در برجام دقیقا چه می‌گوید؟ در پاراگراف 36 متن اصلی توافق هسته ای آمده است: چنان چه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه گروه 1+5 تعهدات خود را رعایت نکرده اند، ایران می‌تواند موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع کند؛ به همین ترتیب، چنان چه هر یک از اعضای گروه 1+5 معتقد باشد که ایران تعهدات خود را رعایت نکرده است، هر یک از دولت های گروه 1+5 می‌تواند اقدام مشابه به عمل آورد. کمیسیون مشترک 15 روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد ... متعاقب بررسی کمیسیون مشترک، چنان چه هر عضو معتقد باشد که موضوع پایبندی فیصله نیافته است، می‌تواند موضوع را به وزیران امور خارجه ارجاع دهد. وزیران 15 روز فرصت خواهند داشت تا موضوع را فیصله دهند ... چنان چه، متعاقب این فرایند 30 روزه موضوع فیصله نیابد، کمیسیون مشترک در کمتر از پنج روز نظریه هیئت مشورتی را با هدف فیصله موضوع بررسی خواهد کرد. چنان چه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد و چنان چه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق «عدم پایبندی اساسی» است، آن گاه آن طرف می‌تواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهداتش وفق برجام قلمداد یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کند که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» به شمار می‌آید.

ماده 37 نیز تصریح دارد: متعاقب دریافت ابلاغ طرف شاکی ... شورای امنیت سازمان ملل متحد باید منطبق با رویه‌های خود در خصوص قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رای گیری کند. چنان چه قطعنامه فوق الذکر ظرف 30 روز از تاریخ ابلاغ به تصویب نرسد، مفاد قطعنامه‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل متحد مجدد اعمال خواهند شد، مگر این که شورای امنیت سازمان ملل متحد به نحو دیگری تصمیم گیری کند.

مقامات آمریکا چه گفته اند؟
«جان بولتون» مشاور امنیت ملی ترامپ در همان روزی که آمریکا خروجش را از برجام اعلام کرد گفته بود که ایالات متحده هیچ پایبندی به مفاد برجام نداشته و نیازی هم به سازوکار این توافق ندارد.با این حال دونالد ترامپ در سخنرانی که به خروج آمریکا از برجام منجر شد، به لحاظ حقوقی اصطلاح دیگری را استفاده کرد. رئیس جمهور آمریکا در نطق سه شنبه شب خود گفته بود: «... the United States would cease participation in the agreement»، «...ایالات متحده مشارکت اش در این موافقت نامه را متوقف خواهد کرد.» عبارت «cease» که ترامپ استفاده کرد به معنای «توقف» است و نه خروج قطعی و دایمی.

به این معنا که این کشور حضور خود در توافق را متوقف کرده است و برفرض محال اگر بخواهد روزی به توافق بازگردد، به لحاظ حقوقی با اجرای مجدد تعهدات این امکان وجود دارد هرچند از منظر سیاسی ممکن است چنین امکانی دیگر فراهم نباشد. ترامپ در سخنرانی خود از اصطلاح "WITHDRAWAL" یا کنار کشیدن نیز استفاده کرده است. همچنین براساس متن هایی که روی وبسایت رسمی کاخ سفید قرار گرفته، در بند دوم نامه ای که ترامپ به وزیران مختلف دولت آمریکا برای خروج از برجام نوشته، بار دیگر تاکید شده است، وزیر خارجه آمریکا در مشورت و همکاری با وزیران خزانه داری و انرژی، اقدامات لازم را برای «متوقف کردن» مشارکت ایالات متحده در برجام انجام خواهد داد.

تحلیل برخی منابع آگاه
درباره این عبارت حقوقی برخی منابع آگاه تاکید دارند که با شکل صریحی که آمریکا حضورش در برجام را متوقف کرد، واشنگتن عملا خود را از استفاده از مکانیزم های داخل برجام که مهم ترین آن ماده 37 یعنی همان مکانیسم ماشه است محروم کرده زیرا می توانست قطعنامه های فصل هفتم را برگرداند ولی با اقدام رئیس جمهور آمریکا این کار عملا امکان ندارد بنابراین واشنگتن دیگر نمی تواند از مکانیزم های پیش بینی شده برجام استفاده کند. به نظر می رسد باید آمادگی این را داشت که در شرایط جدید جمهوری اسلامی ایران درخواست تشکیل کمیسیون مشترک را بدون حضور آمریکا ارائه کند تا مهر پایانی بر حضور بدعهدانه واشنگتن در توافقی باشد که دموکرات های این کشور زمانی با اشتیاق به دنبال آن بودند.

ذاکریان: آمریکا دیگر نمی تواند در کمیسیون مشترک بنشیند
در همین باره دکتر مهدی ذاکریان استاد حقوق و روابط بین الملل دانشگاه علوم و تحقیقات در گفت و گو با خراسان در پاسخ به این سوال که آیا اعلام رئیس جمهور آمریکا مبنی براین که از توافق خارج می شود، به لحاظ حقوقی به معنای خروج این کشور از توافق است و آمریکا دیگر نمی تواند از سازوکارهای این توافق استفاده کند؟ اظهار کرد : واژه ای که ترامپ به کار برد و فکر می کنم حقوق دانان نئوکان به او توصیه کردند تا به کار ببرد و نگفت من برجام را پاره می کنم یا نقض می کنم یا ... بلکه اعلام کرد withdraw می کنم یعنی «عقب نشستن یا کنار کشیدن» ، معنی حقوقی خروج نمی دهد اما بنابر همین اصطلاح هم اکنون که کنار کشیده یا عقب کشیده است، نمی تواند در کمیسیون مشترک بنشیند و زمانی می تواند برگردد که دوباره تحریم ها را تعلیق و شرایط گذشته را احیا کند. در واقع ترامپ نمی تواند بگوید در برجام نیستم چون نمی خواهم امتیاز به ایران بدهم و هستم چون می خواهم فشارها را وارد کنم بنابراین از لحاظ حقوقی آمریکا نه خارج شده است و نه می تواند از ابزارهای برجام علیه ایران استفاده کند. ذاکریان افزود: این سخنان ترامپ معنی اش این است که فعلا برجام را کنار گذاشته اما ممکن است دو سال دیگر رئیس جمهوری بیاید که بخواهد در صورت ادامه داشتن برجام دوباره به آن ملحق شود البته آن زمان هم ایران حق دارد از آمریکا در کمیسیون شکایت کند تا خسارتی را که بابت این خروج متحمل شده است، مسترد سازد.

آیا آمریکا می تواند 6 قطعنامه تحریمی ایران را بازگرداند؟

ذاکریان در این خصوص که آیا به لحاظ حقوقی آمریکا می تواند شش قطعنامه ای را که با قطعنامه 2231 متوقف شده اند لغو کند یا خیر؟ نیز نظری منفی دارد و می گوید : نمی شود قطعنامه های میانی را در نظر گرفت و از لحاظ حقوقی آخرین قطعنامه ملاک است. آخرین قطعنامه که 2231 است، ضمن تایید برجام، همه کشورها را به پیروی از آن فراخوانده و فقط آژانس را ملاک بررسی قرار داده است.

آمریکا برای درخواست بازرسی های بیشتر نیز هیچ راه حقوقی و سازمان مللی ندارد
این استاد حقوق بین الملل معتقد است آمریکا برای درخواست بازرسی های بیشتر نیز هیچ راه حقوقی و سازمان مللی ندارد و تنها می تواند در حوزه حقوق بشر یا موشکی فشار بیاورد و پرونده ما را به شورای امنیت ببرد که البته بحث حقوق بشر تقریبا محال است اما ممکن است در موضوع موشکی بتواند ایران هراسی را گسترش دهد که به نظر من در این زمان می توانیم اوج فعالیت هسته ای و دفاعی داشته باشیم اما با کمترین تبلیغات رسانه ای.

رضا نصری: آمریکا انتخاب کرده است که به صراحت بگوید دیگر عضو برجام نیست
در همین زمینه رضا نصری کارشناس برجسته روابط بین الملل نیز که در یکی از آخرین توئیت های خود به این موضوع اشاره کرده و در خصوص یکی از تاثیرات مثبت خروج آمریکا از برجام برای ایران گفته است که باعث پایان سازوکار بازگشت پذیری تحریم های شورای امنیت (SNAP BACK) می شود در گفت و گوی مفصل تری با خراسان در خصوص بار حقوقی خروج آمریکا از برجام و امکان استفاده این کشور از سازوکارهای توافق هسته ای علیه کشورمان معتقد است: ترامپ در سخنرانی خود درباره برجام به صراحت از اصطلاح "WITHDRAWAL" یا کنار کشیدن استفاده کرده است. این شیوه فرمول بندی بدون پیامد حقوقی نیست در حالی که دولت آمریکا می توانست در توافق بماند تا از سازوکارهای آن علیه ایران استفاده کند اما انتخاب کرد که به صراحت بگوید دیگر عضو برجام نیست. دلیل این انتخاب هم این است که قصد دارد در برابر اتهام نقض برجام این استدلال را پیش بکشد که با خروج از تعهد نامه دیگر تعهدی ندارد اما طبیعتا روی دیگر سکه هم این است که وقتی تعهدی ندارد اختیاری هم برایش باقی نمی ماند.

فقط کشورهای عضو کمیسیون برجام می توانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند
نصری در خصوص استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه و امکان بازگرداندن تحریم های شورای امنیت نیز ضمن تکرار موضع گیری قبلی خود می گوید: طبق برجام استفاده از مکانیسم ماشه و شکایت به کمیسیون برجام تنها برای کشورهای شرکت کننده در برجام (JCPOA PARTICIPANT STATE) در نظر گرفته شده است یعنی این طور نیست که هر دولتی در دنیا – مثل عربستان سعودی – مدعی نقض برجام توسط ایران بشود و بتواند از این مکانیسم استفاده کند. در نتیجه وقتی آمریکا علنا اعلام می کند که دیگر عضو این توافق نامه نیست و در عمل جایگاهی برابر با دیگر دولت های غیر عضو دارد، طبیعتا از سازوکارهای موجود نیز محروم می شود.

آمریکا با خروج غیرموجه از برجام به اقدامات احتمالی ایران مشروعیت بخشیده است
سوال دیگر ما این است که فارغ از توافق، آیا آمریکا به لحاظ حقوقی می تواند ادامه توقف قطعنامه های شورای امنیت را در قالب یک قطعنامه به شورای امنیت ببرد و تحریم ها را فارغ از این که عضو برجام هست یا نه، برگرداند؟ این کارشناس حوزه روابط بین الملل در پاسخ تصریح می کند: دولت ترامپ ممکن است به جای توسل به برجام تلاش کند با ارائه تفسیری از قطعنامه 2231 خود را مستحق استفاده از سازوکار ماشه نشان دهد اما طبیعتا چنین تلاشی نیز بی پایه است زیرا قطعا در شرایط فعلی که ایران همچنان پایبند به برجام است، آمریکا از نظر حقوقی هیچ توجیهی ندارد که مکانیسم ماشه را به کار اندازد اما اگر ایران در نهایت از برجام خارج شود و تحت شرایطی واشنگتن بتواند موضوع را به شورای امنیت بکشاند، باز هم به احتمال قوی اکثریت قاطع کشورهای جهان قبول نخواهند کرد که این قطعنامه ها احیا و لازم الاجرا شوند. حتی ممکن است مجمع عمومی سازمان ملل وارد عمل شود و از دیوان بین المللی دادگستری تقاضای صدور رای مشورتی کند تا این دادگاه تشخیص دهد که این قطعنامه ها دوباره الزام آور می شوند یا خیر. در حقیقت آمریکا با خروج غیرموجه از برجام و با نقض آشکار آن هم خود را از ساز و کارهای برجام محروم کرده و هم به اقدامات احتمالی ایران مشروعیت بخشیده و در این چارچوب قدرت مانور خود درباره قطعنامه 2231 را نیز به شدت کم کرده است.

تازمانی که برجام پابرجاست آمریکا نمی تواند یک مکانیسم رقیب ایجاد کند
این که با وجود خروج آمریکا از برجام ، آیا این کشور دیگر نمی تواند درخواست بازرسی از یک مکان را به کمیسیون مشترک بدهد؟ سوال دیگری در این زمینه است که نصری در این خصوص هم توضیح می دهد که «یکی از دلایل خروج آمریکا از برجام این بود که دولت ترامپ نمی‌خواست براساس ضوابط و استانداردهای تعریف شده در برجام تقاضای بازرسی بدهد. در واقع با خروج از برجام آمریکا گمان می‌کند می تواند خارج از چارچوب کمیسیون مشترک و احیانا با اعمال فشارهای سیاسی یا حتی مالی بر آژانس این نهاد را به سخت گیری علیه ایران وادار کند اما از آن جا که برجام همچنان پابرجاست هر تقاضای آمریکا برای بازرسی از مناطق نظامی ایران با مقاومت دولت هایی روبه رو خواهد شد که همچنان به سازوکارهای برجام معتقدند و آن را راه صحیح بازرسی ها می دانند.

مادام که برجام پابرجاست آمریکا نمی تواند یک مکانیسم رقیب ایجاد و دیگر دولت ها را وادار به تمکین از آن کند.»به نظر می رسد بر اساس متن صریح برجام و نظر کارشناسان حقوق بین الملل و برداشتی که کشورمان دارد، عملا راه استفاده ایالات متحده از مکانیسم ماشه و برگشت قطعنامه های سازمان ملل با این نوع خروج غیر منتظره آمریکا از برجام بسته شده است و واشنگتن برای رسیدن به اهداف خود در افزایش فشارها بر تهران می تواند تنها به خروج اروپا از برجام و همراهی آن ها با خواسته های فرامرزی و غیر قانونی ساکنان کاخ سفید امید داشته باشد. باید دید آیا معادلات پیچیده روابط بین المللی و تاثیراتی که قوانین داخلی آمریکا در تعاملات بین المللی دارد، می تواند این کشور را به مسیر فضاسازی جدید علیه ایران وارد کند یا پیامدهای حقوقی خروج غیرموجه از برجام دامن واشنگتن را در این زمینه خواهد گرفت؟

منبع : روزنامه خراسان

انتهای پیام/

گفت و گو با 2 کارشناس و حقوقدان حوزه روابط بین الملل در خصوص مکانیسم ماشه