به گزارش گروه وبگردي باشگاه خبرنگاران به نقل از جام جم ،در طب ایرانی ـ اسلامی علاوه بر حجامت و بادکش، یک شیوه درمانی و پیشگیری دیگری وجود دارد که از قدیم از آن استفاده می‌شده، اما امروزه کمتر به کار می‌رود و واژه آن برای اغلب افراد ناآشناست.

این شیوه درمانی سنتی «فصد» نام دارد. در روایات آمده است که فصد یک روش درمانی مجاز و مطلوب است و همچون حجامت آن را از درمان‌های قابل پذیرش شمرده‌اند.

دکتر محمدعلی زارعیان، پزشک و پژوهشگر طب سنتی ایران در این خصوص می‌گوید: فصد واژه‌ای عربی و در اصل به معنای شکافتن و زدن رگ است که در گذشته به وسیله یک ابزار کوچک فلزی به نام «نیشتر» انجام می‌شد که شکل و اندازه آن برای هر رگ متفاوت بود.

به گفته این پژوهشگر طب سنتی، هنگام ضرورت، به خارج کردن خون از وریدها (سیاهرگ‌ها) برای مداوای برخی بیماری‌ها فصد گفته می‌شود. برخی پزشکان به این روش درمانی نگرش منفی دارند و آن را مضر می‌دانند چون بر این باورند که اهمیت و منافع خون برای بدن به حدی است که نباید آن را از بدن خارج کرد. اما تعداد زیادی از حکما و پزشکان طب سنتی معتقدند زمانی که کمیت اخلاط چهارگانه بدن به واسطه پرخوری، روی هم‌خوری و کم‌تحرکی در بدن افزایش یابد یکی از مسیرهای مناسب برای درمان این حالت فصد و خارج کردن خون از وریدهاست.

حکما بدن انسان را تشکیل یافته از چهار خلط خون، بلغم، صفرا و سودا می‌دانند و معتقدند اگر میزان این چهار خلط در حد تعادل و تناسب باشد بدن در حالت سلامت قرار دارد، اما اگر تعادل و تناسب بدن به سبب کاهش یا افزایش این اخلاط دستخوش تغییراتی شود بدن دچار بیماری می‌شود.

هدف از فصد کردن چیست؟

در طب قدیم گاهی به منظور کم کردن زیادی خون و گاه برای انحراف خون از عضو آسیب دیده فصد صورت می‌گرفت. مثلا فردی که دچار التهاب و پرخونی ناشی از التهاب در عضوی می‌شد برای تقلیل درد و التهاب و پرخونی، فصد را در نزدیک‌ترین رگ محل درد انجام می‌داد و مقداری خون می‌گرفت، اما اگر منظور پیشگیری از درد باشد دورترین رگ را برای فصد انتخاب می‌کنند. 

زارعیان در این باره می‌گوید: معمولا فصد رگ‌های نواحی مختلف بدن همچون گردن، پیشانی، پشت زانو و... را برای التیام دردهای مختلف از جمله درد بواسیر، درد رحم، سوءهاضمه، کمر درد، واریس، خونریزی شدید بینی، پرفشاری خون و برای درمان برخی نازایی‌ها به کار می‌برند.

تفاوت فصد با حجامت

وی با اشاره به این که فصد و حجامت هر دو با خارج کردن مقداری خون از بدن، روشی برای پیشگیری و درمان برخی بیماری‌هاست می‌گوید: البته این دو روش درمانی تفاوت‌هایی هم با یکدیگر دارند. در فصد، رگ را کاملا می‌گشایند تا مقدار مشخصی خون از بدن بیمار خارج شود، اما در حجامت رگی شکافته نمی‌شود بلکه توسط وسایلی خاص بدن را ـ اغلب در پشت، صورت، دست و پا ـ بادکش کرده و محل را با ابزار مخصوصی خراش می‌دهند تا خون مویرگی از قسمت‌های سطحی بدن و پوست و اغلب از مویرگ‌های داخل عضله خارج شود. در واقع خون خارج شده در حجامت از مویرگ‌هاست ولی در فصد از عروق اصلی است. خون حجامت رقیق و نواحی سطحی پوست را از اخلاط پاک می‌کند ولی خون فصد غلیظ و از عمق بدن اخلاط و سموم را خارج می‌کند.

فصد به چه کسانی و چه زمانی توصیه می‌شود؟

چون میزان خون خارج شده در فصد بیشتر است امکان ضعف فرد و ضرر به اعضای اصلی بدن همچون کبد، کلیه و قلب وجود دارد. به همین دلیل بنابر گفته این پژوهشگر طب سنتی فصد برای کودکان و افراد سالمند مناسب نیست و برای افراد بالغ گرم مزاج در مناطق گرمسیر کشور و بخصوص در فصل بهار و در ساعات اولیه روز پس از هضم غذا و بعد از کار کردن شکم پیشنهاد می‌شود.

علت مناسب بودن فصد در فصل بهار این است که در این فصل بدن انسان با هیجاناتی همراه است و اخلاط و فضولات در خون به جریان در می‌آیند و در نتیجه خون گرفتن باعث دفع این فضولات خواهد شد و همچنین فشار خون در حدی است که بیم عوارض ناشی از فصد کمتر وجود دارد. در حالی که در فصل‌های سرد، فضولات غلیظ و ساکن شده و خون گرفتن موجب دفع قسمت بیشتری از بخش مفید خون می‌شود. این متخصص طب سنتی توصیه می‌کند در فصل تابستان و نیز در فصول سرد سال جز به ضرورت و تجویز درمانگر حاذق فصد انجام نشود.

چگونگی انجام فصد و مراقبت‌های لازم

به گفته این پزشک طب سنتی برای انجام فصد باید سن بیمار، مزاج بدنی، نوع فصل، نوع بیماری، آب و هوا، محل زندگی، چاقی یا لاغری بیمار و قوت و ضعف معده در نظر گرفته شود و پس از ملاحظه این شرایط، اگر مانعی برای اجرای فصد نباشد با توجه به رگ مورد نظر، عمق شکاف، مقدار خون و نوبت‌های خونگیری، عمل فصد را انجام می‌دهند. این روش درمانی به دلیل آن که مضرات احتمالی همچون ضعف نیروی بدن، سستی و رخوت، بی‌اشتهایی، ضعف معده و کبد، سوءمزاج و... را به همراه دارد، برای افراد تب‌دار، ساکنان مناطق سردسیر و افرادی که از شدت بیماری چهره‌ای زرد دارند ممنوع است.

همچنین افرادی که قبل از عمل فصد به حمام رفته و ضعف معده و کبد دارند یا بشدت گرسنه بوده یا برعکس پرخوری کرده‌اند، نباید فصد کنند. ضمن این که بیمار تا 12 ساعت پیش از فصد نباید مقاربت زناشویی داشته باشد چرا که قوای بدنش تحلیل رفته و امکان بیهوشی یا افت فشار خون او هنگام عمل فصد وجود دارد.

وی می‌افزاید: پیش از فصد به منظور کاهش صفرا نوشیدنی‌های ترش مزه مانند آب انار، آبغوره، آب سیب ترش یا خوراک‌های ترش مناسب است و به بیمار توصیه می‌شود پس از فصد از پرخوری اجتناب و غذاهای لطیف مانند انواع سوپ مصرف کند و آهسته بخورد و هنگام استراحت به پشت دراز بکشد، اما به خواب نرود و از خوردن غذاهای شور و دودی بپرهیزد. 

این متخصص با اشاره به این که فصد یک کار تخصصی است و هر کسی اجازه انجام آن را ندارد می‌گوید: تجربه، مهارت کافی و دانش شناخت دقیق محل و نوع رگ‌ها و اعضای بدن و آگاهی از ویژگی‌های عمومی فرد بیمار و توجه به سن و سال بسیار ضرورت دارد. هر گونه اشتباه در انجام فصد پیامدهای جبران‌ ناپذیری به دنبال دارد که گاهی به مرگ بیمار منجر می‌شود و برای پزشک پیامدهای حقوقی و کیفری دارد.

به دلیل آن که فصد همواره خطراتی برای بیماران دارد، جز در مواقع اضطرار نباید به آن اقدام کرد. در طول تاریخ افرادی بوده‌اند که خودسرانه و بدون تجویز پزشک فصد کرده‌اند و با عواقب جبران‌ناپذیری مواجه شده‌اند.