به گزارش حوزه میراث فرهنگی باشگاه خبرنگاران؛ در منطقه‌ سمنان، مردم جای جای این  استان نیز با آئین‌های خاصی به استقبال بهار و جشن نوروز می‌روند.

خانه تکانی زدودن آلودگی از فضای خانه و کاشانه در پایان سال کهنه، مظهر و نمادی از پاکیزگی و مهیا کردن فضای خانه برای شادابی و دور کردن سیاهی و کهنگی است.

کدبانوی خانه اغلب 10 روز مانده به پایان سال، مبادرت به نظافت و شست‌وشوی دیوار خانه، اسباب و اثاثیه، پاکیزه و نو کردن جامه و ظروف و اشیای کهنه و تمیز کردن دیوارهای دود گرفته می‌کند. زدودن آلودگی و سیاهی‌ها و بیرون افکندن وسائل کهنه و اضافه از فضای خانه از رسوم کهن ایرانیان در روزهای پایانی سال است.

زنان روستاها، قالی و قالیچه و گلیم را در آب رودخانه و چشمه‌ها می‌شویند. پرده‌ها، روتشکی، رو بالشتی و رو طاقچه‌ای را عوض می‌کنند. در برخی نقاط شهری و روستایی زنان با تهیه‌ی دوغابی از گل قرمز و یا سفید رنگ دیوارهای گلی خانه تجلی‌نما می‌کنند. در شهر مُجن، روستای هیکو و مناطق خطیر کوه، کالپوش، کوه زر و خوارتوران می‌توان تصاویر زیبایی از این آئین استقبال از نوروز را در روزهای پایانی سال مشاهده کرد.

 اهالی شاهرود به خانه تکانی در اصطلاح «خانه در ریزی» گفته و بر این عقیده‌اند که اگر تار عنکبوت(کارتونو) در گوشه‌های دیوار و سقف خانه مشاهده شود باید آنرا زدود چونکه بد یمن است و برای اهل خانه فقر بدنبال دارد. هم‌چنین در گذشته چند روز مانده به نوروز اهالی شاهرود کرسی را جمع می‌کردند و بر این عقیده بودند که در سال جدید نباید سیاهی(زغال) در اطاق باشد.

کاشتن دانه، غلات و حبوبات در چند روز پیش از آمدن نوروز و نگریستن به رویش دانه‌ها از آئین‌های کهن ایرانیان بوده است. سنت رویاندن سبزه هم‌اکنون چون گذشته در میان مردم وجود دارد و هر خانواده 10 روز مانده به نوروز حبوباتی چون گندم، جو، عدس، ماش، نخودو سیر را درون بشقاب ریخته و سبز می‌کنند.

 

برخی نیز تخم شاهی را بر روی کوزه‌های سفالی برای سبز کردن می‌مالند. هم‌چنین برخی‌ها عقیده دارند که به تعداد افراد خانواده مشتی حبوبات باید سبز کنند. در شهر سمنان و دیگر نقاط زنان کدبانو نهادن پیاز گل نرگس، سیر و سنبل را در میان کوزه‌های حفره‌دار می‌کارند تا هنگام سبز شدن گل‌ها از حفره‌ها بیرون آمده تا جلوه‌ای خاص به سفره‌ی نوروزی بدهد.

 در بیارجمند، روستای دروار و حسن‌آباد دامغان زنان علاوه‌بر سبز کردن گندم و جو یک دسته علف سبز نیز هنگام تحویل سال بر روی سفره هفت سین قرار می‌دهند. اهالی شهر شاهرود رشد بیشتر هر یک از دانه‌های کاشته شده گندم و جو را در گردش سال مظهری از رشد خوب آن دانه در سال نو زراعی می‌پندارند، اهالی مهدیشهر سیر و گل نرگس سبز می‌کنند، خانواده‌ها سبزه‌ها را تا سیزده نوروز سبز و شاداب نگاه داشته و در روز سیزده بدر، سبزه‌ها را از خانه بیرون برده و به دشت و صحرا و یا رودخانه می‌افکنند.

آئین ویژه و کهن نوروزخوانی یکی از آداب استقبال از نوروز در استان سمنان است. این آئین که در گذشته رواج بیشتری داشته اغلب از نیمه‌ی دوم اسفندماه آغاز می‌شود. نوروز خوانان بصورت فردی و یا در گروه‌های دو و سه نفره در محله‌های شهر و روستا گردش کرده و با خواندن ابیاتی فرارسیدن نوروز باستانی را نوید می‌دهند.

 در میان ابیات و اشعار نوروزخوانی مضامینی در ارتباط با مدح مولا علی(ع) و دیگر امامان وجود دارد، مرسوم است که صاحب‌خانه اقلامی چون برنج، شیرینی، گردو و یا وجه نقد به نوروزخوانان هدیه داده و ایشان نیز در مقابل برای سلامت اهل خانه و بر آورده شدن حاجات آنان دعا می‌کنند.

در غروب آخرین چهارشنبه سال نوجوانان با افروختن چند تل آتش با شادی از روی آن پریده و می‌گویند: زردی من از تو سرخی تو از من، غم برو شادی بیا محنت برو روزی بیا، نمد برو قالی بیا.

از دیگر آداب این شب رسم فالگوش است که بنابر آن برخی افراد حاجت‌مند با فالگوش ایستادن در محل گذر و یا محلی دیگر بر اساس شنیده‌های خود برآورده شدن حاجتشان را تعبیر می‌کنند، رسم شال‌اندازی نیز در برخی روستاهای گرمسار و منطقه کالپوش در این شب انجام می‌شود. برای این منظور جوانان شال خود را در خانه‌های اهل محل انداخته و به انتظار می‌نشینند صاحب هر خانه با دیدن شال مقداری میوه، شیرینی، نقل و. . . در میان شال نهاده و به صاحبش می‌دهد.

 

در دیگر نقاط جوانان با پوشاندن چهره خود و اجرای رسم «قاشق‌زنی» به در خانه‌ها رفته و با زدن مداوم قاشق به کاسه فلزی، صاحب‌ خانه را از حضور خود برای دریافت هدیه مطلع می‌کند. انجام بازی‌های محلی، شکستن کوزه به نشانه‌ی برطرف کردن بلا، پخت آش آخر چهارشنبه به نیت طلب حاجت و بخت گشایی و نیز تهیه‌ی سبزی پلو و یا خورشت سبزی برای شام از دیگر آداب این شب در نقاط مختلف استان است

بزرگداشت و یادآوری مردگان در آخرین روزهای پایانی سال به‌ویژه در آخرین شب جمعه سال، از جمله آدابی است که در استان سمنان برگزار می‌شود. دو روز مانده به پایان سال را اهالی استان سمنان به نام علفه یا عرفه زنده هاو علفه یا عرفه مرده‌ها می‌دانند. در عرفه مرده‌ها، زنان برای خیرات اموات خود طعامی چون حلوا و نان روغنی می‌پزند.

در شاهرود زنان نان گولاچ می‌پزند و بین مستمندان تقسیم می‌کنند، چراغ و شمع می‌افروزند و زیارت اهل قبور می‌خوانند، زنان شاهرودی با جمع کردن نوعی سبزی صحرایی برای شام علفه «شنگی پلو» می‌پزند و پیش از صرف شام یکی دو بشقاب به نیت اموات خود از آن را خیرات می‌کنند. در منطقه خوارتوران و طرود و کالپوش، چاشم، مهدیشهر و شهمیرزاد بر اساس باوری بر روی بام خانه‌ها فانوس می‌گذارند. چراغ خانه را زودتر از معمول روشن می‌کنند و تا سپیده دم روز اول سال نو روشن نگه می‌دارند.

 در میان اهالی دامغان مرسوم است که مقداری از غذای شب عرفه را نگاه داشته و در روز عید از آن می‌خورند. اهالی شهر دامغان به غذایی که در شب عرفه می‌پزند در اصطلاح چلو عرفه می‌گویند. چیدن گیاهان صحرایی از جمله شنگ، گندمک و سلمه از دیگر آداب این روز است. در شهر سرخه پخت غذایی متشکل از هفت نوع مواد غذایی و در برخی نقاط با سیزده نوع در شب علفه انجام می‌شود.

از اساسی‌ترین و مهم‌ترین وسائل شب عید، آجیل و مواد خوراکی است. نقل، آجیل، شیرینی، نان قندی، میوه، گوشت، سبزی، ماهی و... . در گذشته در شاهرود تنقلاتی چون تخم خربزه، تخم هندوانه، و تخم زرد آلو در خانواده‌های اعیان‌نشین بیشتر دیده می‌شد. پس از خانه تکانی و فارغ شدن از آن زنان نان روغنی، گولاچ، سمنو و قطاب می‌پزند.

از دیگر آئین‌های نوروزی در این استان پخت سمنو در روزهای پایانی سال است و آداب و رسوم مربوط به پخت سمنو در شهرهای سمنان و مهدیشهر به نسبت دیگر نقاط چشمگیرتر است. کار تهیه سمنو اغلب با هم‌یاری زنان فامیل و یا محله انجام می‌شود. مجلس روضه‌ی حضرت زهرا(س) و ذکر دعا و نیایش در هنگام پخت سمنو متداول بوده، بسیاری از خانواده‌ها بنابر نذر خود هر سال به پخت سمنو و تقسیم آن میان آشنایان و اهل محل مبادرت می‌ورزند.

 از کارهایی که زنان در اغلب نقاط شهری و روستایی استان با شادی و به نیت خیر و برکت انجام می‌دهند پختن چند نان محلی مخصوص ایام نوروز است، آرد را خمیر کرده و به آن کمی روغن و زردچوبه و سیاه دانه می‌افزایند سپس خمیر را با وردنه بصورت نان لواش در می‌آورند و می‌پزند. این نان را در عصر روز عرفه مردگان، در میان مستمندان خیرات می‌کنند و بعنوان برکت مقداری از نان زردو را تا روز سیزده نوروز در خانه نگاه می‌دارند، نان شیری، نان کاک یا قندی یک نان تشریفاتی است که در سفره‌ی هفت سین می‌گذارند و نان گولاچ که با روغن کنجد می‌پزند، نیز از دیگر نان‌های نوروزی است.

یکی دیگر از آئین‌های نوروزی ارسال هدایا و عیدانه برای دختران نامزددار و یا عقدی توسط خانواده‌ی داماد است. برای این منظور تنی چند از زنان فامیل همراه با مجمع‌های حاوی کفش، لباس، روسرس، چادر، کله قند، قطعه‌ای طلا و ... با شادی و سرور به خانهی دختر رهسپار شده و هدایا را به ایشان تقدیم می‌کنند. تهیه و ارسال عیدانه داماد نیز توسط مادر عروس انجام می‌شود.

در لحظات پایانی سال مرسوم است که سفره‌ی هفت سین را در خانه گسترده و اقلام آن شامل سکه، سیب، سنجد، سماق، سبزه، سیر و سمنو را در میان سفره می‌نهند. در بسیاری از نقاط اهالی علاوه‌بر موارد نامبرده سفره‌ی نوروزی خود را با نهادن آئینه، قرآن، ظرف آب، نارنج، ماهی قرمز، شمع یا چراغ، نان محلی، انجیر خشک، نخود و کشمش، گردو بادام، گلاب، تخم‌مرغ رنگی، میوه، حلوا، نمک و گُل مزین می‌کنند. سفره‌ی نوروزی اغلب در اتاق مهمانی گسترده شده و تا پایان تعطیلات برای پذیرایی از مهمانان مهیاست.

 در برخی نقاط از جمله شاهرود عده‌ای از خادمان مساجد و تکایا نسبت به تهیه‌ی آب دعا در ساعت پایانی سال می‌کنند. برای این منظور آیات قرآن، اسماءالله و ذکر هفت سلام(سلام قولا من رب الرحیم، سلام علی نوح فی العالمین، سلام علی موسی و هارون، سلام علی آل یاسین، سلام علی ابراهیم، سلام علیکم طبتم فادخلو ها خالدین، سلام علیکم طبتم بما صبرتم فنعم عقبی الدار)با مرکب زعفران بر روی سطح ظروف چینی تحریر شده و سپس در میان تشت آب فرو برده می‌شود.

 

در نخستین دقایق سال نو آب دعا به نیت تبرک و شفا در میان حاضرین تقسیم می‌شود. حضور پر شور اهالی در امامزاده‌ها، اماکن مذهبی و گلزار شهدا در هنگام تحویل سال نیز در همه‌ی نقاط استان مرسوم است. پس از حلول سال نو افراد خانواده با یکدیگر دیده بوسی کرده و با دعای خیر برای همگان بهار طبیعت را جشن می‌گیرند. پدر خانواده با گشودن قرآن مبلغی پول به هر یک از اعضاء عیدی می‌دهد. این وجه را در اصطلاح «دست لاف» می‌گویند. در همین لحظات برخی خانواده‌ها ورود فرد خوش قدم تحت عنوان «شگون» یا «شگیم» را انتظار می‌کشند. این شخص که اغلب نوجوان و از سادات فامیل یا محله است همراه با سینی حاوی کوزه آب، سبزه، قرآن، نمک و... در نخستین دقایق سال نو بعنوان اولین شخص به خانه قدم نهاده و با تبریک فرارسیدن نوروز عیدی خود را از پدر خانواده دریافت می‌کنند.

 انتخاب شخص شگون که اهالی به قدم خیر و با برکت او باور دارند بنابر تجربه و یا استعانت از استخاره انجام می‌شود. در میان دامداران و عشایر مرسوم است که شگون بره سفید کوچکی را به باور برکت دام و حشم با خود به خانه می‌آورد.

انتهای پیام/