باشگاه خبرنگاران جوان - در دامنه‌های پرصلابت کبیرکوه در جنوب استان ایلام، جایی که طبیعت زاگرس با تاریخ کهن ایران‌زمین درآمیخته است، ردپایی از تاریخ دوهزاروپانصدساله معماری هخامنشی نمایان شد. تیمی از باستان‌شناسان ایرانی به سرپرستی لقمان احمدزاده شوهانی موفق به شناسایی سه معدن سنگ باستانی در این منطقه شده‌اند؛ معادنی که با شواهد و قراین قوی، احتمال می‌رود همان منبع گمشده‌ای باشند که داریوش بزرگ در کتیبه بنیاد کاخ آپادانا در شوش از آن با عنوان «ابیرادوش» یاد کرده است.

آغاز یک کشف از دل اینستاگرام

داستان این کشف بزرگ، با یک ویدیوی ساده در فضای مجازی آغاز شد. لقمان احمدزاده شوهانی، باستان‌شناس و سرپرست پروژه می‌گوید: ۱۰ مهرماه، ویدیویی از کوهنوردی به نام محمد حیدری دیدم که معادنی را در کبیرکوه معرفی می‌کرد. در نگاه اول، شیوه استخراج سنگ‌ها مرا به یاد تکنیک‌های دوره هخامنشی انداخت. از همان لحظه متوجه شدم که با موضوعی بسیار مهم روبه‌رو هستم.

احمدزاده ادامه می‌دهد: حیدری سه معدن را معرفی کرده بود که از لحاظ مهندسی استخراج، مکان‌یابی و شواهد برداشت سنگ، با معادن شناخته‌شده هخامنشی هماهنگی داشتند. 

تطبیق تاریخی با «ابیرادوش» و کاخ شوش

یکی از نقاط قوت این کشف، انطباق محتوایی و جغرافیایی آن با منابع مکتوب دوره هخامنشی است. در کتیبه معروف بنیاد کاخ آپادانا در شوش، داریوش به روشنی از منطقه‌ای به نام ابیرادوش به عنوان محل تأمین سنگ‌های کاخ یاد کرده، اما محل دقیق آن تاکنون در هاله‌ای از ابهام بود.

احمدزاده با اشاره به این نکته می‌گوید: ما نشانه‌هایی یافته‌ایم که امکان بسیار بالایی برای انطباق معادن آبدانان با ابیرادوش فراهم می‌کند. در فاز دوم پروژه، با استفاده از فناوری سنجش از دور، مدل‌سازی سه‌بعدی، نقشه‌برداری دقیق و آزمایش‌های پتروگرافی، مسیر‌های انتقال سنگ از آبدانان به شوش را بازسازی خواهیم کرد.

حمل سنگ از زاگرس به شوش؛ بازسازی یک شاهراه باستانی

احمدزاده در خصوص مسیر حمل‌ونقل سنگ‌های سنگین از زاگرس به دشت خوزستان می‌گوید: فاصله این معادن تا شوش حدود ۱۵۰ کیلومتر است. به‌احتمال زیاد از ترکیبی از مسیر‌های کوهستانی، دشت و مسیر‌های آبی همچون رودخانه کرخه برای انتقال سنگ‌ها استفاده می‌شده است. بازسازی این شبکه می‌تواند راز‌های بسیاری درباره نظام لجستیکی، مدیریت نیروی انسانی و فناوری حمل‌ونقل در دوره هخامنشی فاش کند.

مشارکت مردمی؛ الگویی نو در باستان‌شناسی ایران

این کشف، نمونه‌ای درخشان از نقش مردم در حفاظت و شناسایی میراث‌فرهنگی است.

لقمان احمدزاده معتقد است: مشارکت محمد حیدری، معلم دغدغه‌مند اهل آبدانان، الگویی تازه برای همکاری مردم و پژوهشگران است. در دنیایی که حفاظت از میراث‌فرهنگی با چالش‌های بی‌شمار روبه‌روست، چنین الگو‌هایی می‌تواند منشأ تحولات بزرگ باشد.

شناسایی با ابزار‌های مدرن؛ تحلیل داده‌ها در خدمت تاریخ

در ادامه مطالعات، از ترکیبی از داده‌های ماهواره‌ای، تحلیل‌های زمین‌شناسی، آزمایش‌های کانی‌شناسی و بررسی‌های میدانی بهره گرفته شد.

محمدابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری که از این معادن بازدید کرده، درباره اهمیت یافته‌ها می‌گوید: این کشف، یکی از مهم‌ترین رخداد‌های باستان‌شناسی سال‌های اخیر است. سه معدن سنگ، با شواهد واضحی از فعالیت‌های باستانی، در دل کبیرکوه شناسایی شده‌اند. در کنار این، مقادیر معناداری از سنگ‌آهن نیز به دست آمده که می‌تواند برای تولید بست‌های فلزی در معماری سنگی دوران هخامنشی به‌کار می‌رفته باشد.

گام به گام تا تأیید نهایی

زارعی تأکید می‌کند که در دو هفته آینده، آزمایش‌های مقایسه‌ای بین سنگ‌های معادن آبدانان و نمونه‌های معماری شوش آغاز خواهد شد: اگر این تطابق علمی به اثبات برسد، ما نه‌تنها به راز بزرگ محل تأمین سنگ‌های کاخ شوش دست یافته‌ایم، بلکه می‌توانیم پرونده ثبت‌جهانی شوش را با اطلاعات تازه و ارزشمند به‌روزرسانی کنیم.

نگاهی جهانی به یک کشف بومی

زارعی با نگاهی جهانی به اهمیت این کشف می‌افزاید: اگر ارتباط میان این معادن و کاخ‌سازی هخامنشی در شوش اثبات شود، این دستاورد معادل کشف معدن مرمر پنتلیک در آتن برای معبد پارتنون خواهد بود؛ گامی بنیادین در بازخوانی تاریخ معماری کلاسیک جهان.

چشم‌انداز آینده؛ ثبت جهانی و توسعه گردشگری علمی

با نهایی‌شدن نتایج آزمایش‌ها، زمینه برای افزودن این معادن به پرونده ثبت‌جهانی شوش در یونسکو فراهم می‌شود؛ حرکتی که می‌تواند نه‌تنها جایگاه آبدانان و استان ایلام را در نقشه میراث‌فرهنگی ایران دگرگون کند، بلکه توسعه گردشگری فرهنگی و علمی در منطقه را نیز شتاب بخشد.

زارعی در پایان می‌گوید: کبیرکوه، دیگر فقط کوهی مرتفع در زاگرس نیست؛ بلکه حامل اسراری است که می‌تواند روایت تمدنی ایران را بازنویسی کند. آینده پژوهش در این منطقه، روشن و راهبردی است.

منبع: میراث آریا